Арцём Шрайбман: Беларусь могуць уцягнуць у вайну страхі Лукашэнкі
Палітычны аналітык у Carnegie Politika піша пра тое, што Лукашэнка, напалоханы ўласна выдуманымі пагрозамі вызвольнага паходу эмігранцкіх атрадаў, сваімі рукамі павышае рызыкі таго, што вайна рэальна прыйдзе да яго ў краіну.
Ужо некалькі месяцаў Мінск усімі сваімі дзеяннямі паказвае, што цяпер там па-новаму бачаць знешнія пагрозы. «Баевікі апазіцыі», «украінскія дыверсанты», «уварванне NATO» ператварыліся з прапагандысцкіх страшылак у рэальныя страхі ўлады, якія сталі вызначаць і ўнутраную, і замежную палітыку Беларусі.
Рэальнасць гэтых страхаў не ў тым, што хтосьці сапраўды рыхтуецца вось-вось перайсці беларускую мяжу са зброяй у руках, а ў тым, што Лукашэнка перастаў сумнявацца, што менавіта такія планы ягоных ворагаў.
Фільтраванне па перыметры
Гэтая трансфармацыя адбылася не адразу і не на пустым месцы. Першым штуршком для яе сталі падзеі 26 лютага, калі дрон з выбухоўкай атакаваў расійскі самалёт далёкага радыёлакацыйнага выяўлення А-50, «лятаючы радар», які знаходзіўся на аэрадроме Мачулішчы пад Мінскам. Самалёт паляцеў на рамонт і так і не вярнуўся ў Беларусь.
У адказ КДБ арыштаваў дзясяткі людзей, сярод іх быў і ўкраінец Мікалай Швец, які на камеру прызнаўся ў падрыхтоўцы дыверсіі пад кіраўніцтвам СБУ. Фармальна адказнасць за атаку ўзяла на сябе беларуская група апазіцыйных экс-сілавікоў «BYPOL», але без удзелу ўкраінскіх спецслужбаў гэтая дыверсія наўрад ці была магчымая. Вясновая ўцечка звестак з Пентагона таксама паказала на «агентаў СБУ» як на выканаўцаў гэтай атакі.
Таксама Мінск узмацніў кантроль на заходняй мяжы. Тых, хто ў мінулым ужо трапляў на карандаш за ўдзел у пратэстах, уладальнікаў еўрапейскіх гуманітарных віз і ВНЖ, грамадзян Украіны і тых, хто нядаўна там быў, сталі адпраўляць на дадатковы кантроль. Акрамя допыту, у тым ліку на палітычныя тэмы, у чалавека могуць паглядзець тэлефон і, знайшоўшы там падпіску на забароненае СМІ, затрымаць. У «BYPOL» паведамлялі пра некалькі дзясяткаў выпадкаў, калі справа дайшла да таго, што грамадзян Беларусі наогул не ўпусцілі ва ўласную краіну.
Страхі ў Мінску сталі яшчэ мацнейшыя, калі вясной вайна пачала распаўзацца па Расіі. Удары дронаў па Маскве, замахі на расійскіх прапагандыстаў, пуск пад адхон цягнікоў у Бранскай вобласці і дыверсійныя рэйды ў Белгародскай — усё гэта пераканала Лукашэнку, што праблемы могуць прыйсці і ў Беларусь праз адсутную мяжу з Расіяй.
Таму ў пачатку траўня беларускія памежнікі сталі яе сістэмна кантраляваць, упершыню з сярэдзіны 1990-х гадоў. На аўтамагістралях усталявалі пункты пропуску, прасёлачныя дарогі перакапалі. Уязджаючых цяпер падвяргаюць такой жа фільтрацыі, як і тых, хто перасякае мяжу Беларусі з Еўрасаюзам.
Перавод краіны на антыдыверсійны рэжым прайшоўся не толькі па яе межах. Спецслужбы сталі наведваць людзей, якія раней жылі ва Украіне. На чыгунцы ўзмацнілі ахову, прыцягваючы да гэтага нават вайскоўцаў. Падтрымліваючы адчуванне перманентнай пагрозы, КДБ у сярэднім раз на месяц рапартуе пра зрыў чарговага тэракту, які рыхтавалі ўкраінцы або заходнія выведкі. Новыя абмежаванні ўвялі на выкарыстанне дронаў — па даных выдання «Люстэрка», улада рыхтуецца забараніць іх выкарыстанне фізічным асобам, пакінуўшы такое права толькі за юрыдычнымі асобамі па ліцэнзіі.
Сабраць звёны ў ланцуг
У выніку атрымліваецца, што Мінск прыняў больш мер засцярогі і зрабіў жорсткі кантроль яшчэ мацнейшым, чым непасрэдна Масква, якая ваюе і якой ужо даводзіцца эвакуіраваць цэлыя гарады з-за няздольнасці надзейна закрыць мяжу. І справа тут не толькі ў больш таталітарных рэфлексах і больш эфектыўнай сілавой машыне Лукашэнкі.
Проста для яго, у адрозненне ад Пуціна, рызыкі ўзброеных дыверсій на сваёй тэрыторыі маюць выразны прысмак змены рэжыму. Лукашэнка баіцца, што пры зручным выпадку і пад шумок вайны яго могуць зрынуць, як Хусейна або Кадафі, і што менавіта да гэтага рыхтуюцца Украіна, Польшча, ды і наогул Захад.
Да такіх трывожна-паранаідальных высноў Лукашэнку прывялі сярод іншага аб'ектыўны працэс мілітарызацыі беларускай апазіцыі і ўкраінская дыверсійная актыўнасць у Расіі. Але эфект не быў бы такім моцным без траўмы пратэстаў 2020 года і схільнасці Лукашэнкі шукаць ва ўсіх дзеяннях ворагаў знешняе кіраванне, таемныя сувязі і змовы.
Вайна сапраўды радыкалізавала беларускую эміграцыю. Сотні беларусаў пайшлі на фронт абараняць Украіну. Байцы і кіраўніцтва найбуйнейшага з беларускіх падраздзяленняў, палка Каліноўскага, ужо амаль паўтара года паўтараюць, што ўслед за вызваленнем Украіны іх план-максімум — вызваліць і Беларусь.
Структуры апазіцыі, якія знаходзяцца ў Польшчы, уключаючы «BYPOL» і парамілітарную групу «Пашпарлітае рушэнне», праводзяць спецпадрыхтоўку сваіх актывістаў у вайсковых дысцыплінах. Яны таксама выступаюць за партызанскі супраціў рэжыму Лукашэнкі, хоць і прызнаюць, што зрынуць яго такім чынам можна будзе, толькі калі ён сур'ёзна аслабне сам, хутчэй за ўсё, з прычыны маштабнага паражэння Расіі ў вайне.
Нават палітычнае крыло апазіцыі відавочна дрэйфуе ў гэты бок. Ціханоўская не можа перакрэсліць свайго амплуа лідара мірнага супраціву, але і ў яе «ўрадзе ў выгнанні» нямала «ястрабаў». Яна сама ўжо адкрыта дапускае, што аднойчы папросіць Зяленскага дапамагчы ў вызваленні Беларусі. Дапамагчы відавочна не санкцыямі.
За мяжой рэальнасці
Але адна справа — хацець, іншая — мець для гэтага магчымасць. Сілавы рэсурс усіх пералічаных структур апазіцыі і беларускіх добраахвотнікаў ва Украіне не перавышае 800-1000 чалавек. Большасць з іх звязаны кантрактамі з УСУ і ні ў якія самастойныя рэйды ў Беларусь пайсці не могуць.
Пазіцыя Кіева тут выразная: пакуль Лукашэнка не ўвязаўся ў вайну сваім войскам, Украіна імкнецца не даваць яму новых падстаў гэта рабіць. Зяленскі, за выключэннем аднаго цырыманіяльнага поціску рукі, пазбягае сустрэч з Ціханоўскай. Увесь першы год вайны, як мінімум да дыверсіі ў Мачулішчах, Кіеў і Мінск непублічна размаўлялі на высокім узроўні, што цяпер прызнаюць абодва бакі. Гэты канал сувязі працуе дагэтуль.
Да змены ролі Мінска ў вайне Кіеву зусім няма чаго дазваляць — і тым больш падтрымліваць — любыя спробы беларускіх добраахвотнікаў адправіцца на радзіму са зброяй. Рэйды ў Белгародскую вобласць маюць зразумелую вайсковую мэту — адцягнуць пэўныя расійскія рэзервы з тых месцаў, дзе яны могуць спатрэбіцца ў абароне ад украінскага контрнаступлення. Адцягваць беларускае войска няма ад чаго, а даваць яму casus belli — бессэнсоўна.
Для Польшчы, краін Балтыі і тым больш для ЗША ідэя вайсковага ўварвання нават у такую хуліганскую дыктатуру, якой у апошнія гады стала Беларусь, выглядае цалкам неймаверна, таму што практычна непазбежна будзе азначаць прамое вайсковае сутыкненне з Расіяй, якога Захад старанна пазбягае.
Тым больш што ў беларускім грамадстве няма прыкметнага запыту на сілавую знешнюю інтэрвенцыю, хай і з пасіянарнымі беларусамі ў авангардзе. Усе апытанні за апошнія паўтара года паказваюць нязменную карціну: людзі ў Беларусі хочуць міру і мінімальнага судакранання сваёй краіны з вайной.
Але Лукашэнка, і гэта ўсё больш відавочна па ягоных прамовах і справах, успрымае матывы і намеры Захаду інакш. Пратэсты 2020 года ён расцэньвае як спробу заходніх цэнтраў сілы зваліць яго адносна мірным шляхам. Калі ў іх не выйшла тады, яны паспрабуюць яшчэ, проста інакш.
Лукашэнка не прывык бачыць у апазіцыі, а тым больш у палітычных эмігрантах, самастойных палітыкаў, здольных адкрываць рот без дазволу. Таму ён не верыць, што заявы пра сілавое вызваленне Беларусі — просты рамантызм ваяўнічай часткі дыяспары. Калі яны кажуць пра ўзброеную барацьбу — такая замова. Калі яны трэніруюцца страляць па мішэнях у польскіх лясах, значыць у Варшавы ёсць планы іх задзейнічаць. Калі «каліноўцам» дазволена казаць пра вызваленне Беларусі, значыць і Кіеў мае такія віды.
Мяркуючы па заявах беларускіх прапагандыстаў і сілавікоў, сцэнар бачыцца прыкладна такім: спачатку баевікі з ліку эмігрантаў захопліваюць нейкі раён на мяжы, потым услед за імі ўваходзяць замаскіраваныя пад беларусаў натаўскія або ўкраінскія «зялёныя чалавечкі» і альбо анексуюць частку краіны, альбо ідуць на сталіцу рабіць з Лукашэнкам тое, чаго не атрымалася ў Масквы з Зяленскім.
Гэтая фобія ў Лукашэнкі нарадзілася не ўчора — ён пачаў рыхтавацца да гібрыднага ўварвання яшчэ да апошняга ўсплёску дыверсійнай актыўнасці ў Расіі. Ужо ў 2022 годзе ў беларускім МУС былі створаны новыя падраздзяленні па барацьбе з экстрэмістамі. Праходзяць вучэнні па вызваленні прыгранічных гарадоў ад атрадаў баевікоў. Вайсковы бюджэт на 2023 год павялічылі больш чым у паўтара разы, выдаткі на астатніх сілавікоў — на траціну. У дапамогу міліцыі створана народнае апалчэнне. Правам насіць зброю надзялілі леснікоў і ратавальнікаў.
Але падзеі вясны рэзка абвастрылі праблему ў вачах Лукашэнкі. Для яго шматлікія дыверсіі ў Расіі (і адна ў Беларусі) азначаюць, што «заходнія гаспадары Украіны» перайшлі яшчэ адну чырвоную лінію. А калі ўжо Кіеву дазволілі рабіць такое супраць Расіі, то і супраць Беларусі ў рамках іх плана па змене рэжыму дакладна ніякага стрымлівання няма. Пагроза стала выглядаць для Лукашэнкі на парадак больш рэальнай, хоць і застаецца фантастыкай практычна для ўсіх астатніх.
Страх, які ўвасабляецца сам
Адным з важных гарантаў таго, што ні NATO, ні Украіна не хочуць ваеннай эскалацыі з Мінскам, застаецца яго памежная роля ў вайне — нібы і саўдзельнік агрэсіі, аднак не на ўсю катушку. Усе разумеюць, што гэта роля можа змяніцца, і не хочуць падштурхоўваць Мінск. Але праблема ў тым, што ў сваіх спробах выратавацца ад уяўных пагроз Лукашэнка сам стварае іншыя, ужо цалкам рэальныя.
Лукашэнка мяркуе, што напасці на Беларусь у тым ці іншым выглядзе могуць праз тое, што на Захадзе аслабне страх перад магчымым адказам галоўнага беларускага хаўрусніка — Расіі. Таму яго сур'ёзна трывожыць млявая рэакцыя Крамля на рэйды ў Белгародскую вобласць або на прылёты беспілотнікаў у Маскву. Ці не кіне ў выпадку чаго Пуцін свайго саюзніка, калі ён не асабліва перажывае нават з-за замахаў на сваю тэрыторыю?
Менавіта таму ва ўсіх вербальных выпадах у адрас заходніх суседзяў Лукашэнка паўтарае ў цэлым адну і тую ж думку: вы да нас не лезьце, мы самі будзем біцца да смерці, яшчэ і наш старэйшы брат, Расія, вам надае.
Але чым больш паныла расійскае войска выглядае на фронце, тым менш важка гучаць пагрозы адплаты. А значыць, расце патрэба Лукашэнкі дэманстраваць, што гарантыі Масквы не залежаць ад яе поспехаў ва Украіне. Так Мінск прыйшоў да просьбаў аб ядзернай зброі.
Кантроль за тактычнай ядзернай зброяй, якую завозяць у Беларусь, як і ініцыятыва яе там размясціць, відавочна, належаць Крамлю. Пуцін не стаў бы весціся на просьбы Лукашэнкі ў такім важным пытанні, калі б сам не хацеў патэсціраваць Захад эскалацыяй там, дзе яшчэ не спрабаваў.
Аднак гэта не адмяняе таго факту, што і Лукашэнка задаволены такім развіццём падзей. Ён лічыць размяшчэнне ядзернай зброі ў Беларусі яшчэ адной гарантыяй бяспекі свайго рэжыму, гарантыяй ад уварвання. І гэта не кан'юнктурная рыторыка — усе свае гады ва ўладзе Лукашэнка паўтараў, што шкадуе аб вывадзе ядзернай зброі з Беларусі ў сярэдзіне 1990-х.
Праблема ў тым, што, так цесна збліжаючыся з Расіяй у гэтай сферы падчас гарачай вайны пад бокам, Лукашэнка сцірае тую розніцу паміж дзвюма краінамі, якая дагэтуль забяспечвала яму больш стрыманае стаўленне Украіны і яе партнёраў да Беларусі.
Калі вайна наблізіцца да небяспечнай ядзернай рысы і Расія альбо прыменіць ядзерную зброю, альбо пачне ёй размахваць так, што ў NATO задумаюцца аб прэвентыўных ударах або ўдарах у адказ, то ў спіс прыярытэтных мэт, акрамя расійскіх войскаў ва Украіне, цалкам могуць патрапіць сховішчы ядзернай зброі, аэрадромы і ракетныя комплексы «Іскандэр» у Беларусі. А калі Расія да таго ж прыменіць ядзерную зброю з беларускай тэрыторыі, то ў NATO не будзе сумневаў, куды біць у адказ.
Усё гэта пакуль выглядае гіпатэтычным, але ўжо не цалкам немагчымым сцэнаром. Да яго заклікаюць калякрамлёўскія аналітыкі, пра яго рэальнасць папярэджвае Джо Байдэн.
Напалохаўшы сябе выдуманымі пагрозамі вызвольнага паходу эмігранцкіх атрадаў, Лукашэнка сваімі рукамі павышае рызыкі таго, што вайна рэальна прыйдзе да яго ў краіну, але з куды большым размахам і не прайшоўшы памежнага кантролю.
