Мары Таццяны Грыневіч

"Пасля ІІ курса і стрэліла думка наконт опернай сцэны. Вучыцца трэба было чатыры гады, таму, калі набліжаўся фініш, я падышла да настаўніка па вакалу і расказала пра сваю мару"...

Купалле
Размову з Таццянай Грыневіч я вырашыў зрабіць зусім не таму, што яна мая зямлячка. Прычына — у цудоўным выкананні знакамітага «Паланезу» Агінскага, які для альбома «Я нарадзіўся тут» быў зроблены песняй. А калі пачуў расказ пра яе жыццё, зразумеў, што мне пашанцавала, бо так марыць можа толькі вельмі не ардынарная асоба.

Першыя мары

Зразумела, першыя спевы, якія я пачула, былі матуліны — Алы Іванаўны Грыневіч. Для мяне яны пачалі гучаць у Ашмянах 10 лістапада 1977 года.

Сям’я ў нас вельмі музыкальная. Бабуля Варвара Кузьмінічна Альферовіч грала на балалайцы, дзядуля Іван Іосiфавiч — на скрыпцы. А мама ўвогуле была настаўніцай музычнай школы, выкладала фартэпіяна. Нягледзячы на тое, што мой тата, Іван Ігнатавіч, працаваў у энергетыцы, уся яго сям’я была таксама музыкальнай. Так што гены ў мяне, што ноты, — музыка.

Бацькі пазнаёміліся ў Ашмянах. Тата служыў сувязістам, пасля войска яго часта запрашалі ў Ашмянскі ваенкамат на радыёстанцыю, праз якую ішла сувязь з Гродзенскім ваенкаматам. А мама жыла побач з ваенкаматам, там тата яе заўважыў і неяк на танцах пазнаёміўся. Часам тата залазіў на дрэва, як той Рамэа, каб зазірнуць у акенца і паглядзець, ці дома любімая, — поўная рамантыка, бадай толькі рамансы пад акном не спяваў.

Неўзабаве яны пабраліся шлюбам, пайшлі дзеткі. Нас у сям’і трое, я сярэдняя. Старэйшага брата завуць Васіль, малодшага — Юрась. Абодва зараз у Піцеры, прадпрымальнікі. Ужо ў два гады я бегала па хаце і нешта высокім голасам пішчала. Мой дзядзька, выкладчык Гродзенскай музычнай вучэльні Алег Іванавіч Альферовіч, пачуў гэта і заўважыў: «Будзе мая пляменніца опернай спявачкай». Жарт жартам, але праз шмат гадоў гэтыя словы быццам бы матэрыялізаваліся ў маё раптоўнае жаданне стаць менавіта спявачкай. Было гэта пасля другога курсу Маладзечанскай музычнай вучэльні.

У Ашмянах я вучылася ў другой сярэдняй школе. Два першых класы ў старым будынку, астатнія — у новым. Паралельна было восем гадоў вучобы ў музычнай школе, дзе я зразумела: музыка — гэта маё.

Менавіта ў музычнай школе я пазнаёмілася з дзецьмі, якія потым хадзілі ў мясцовы Дом піянераў «на гітару». Шмат разоў складала ім кампанію. І падглядзела тыя акорды, якія потым стануць базай для майго гітарнага досведу, бо значную частку сваіх песняў я выконваю якраз з гэтым інструментам.

Некалькі гадоў таму я прыехала з выступам у родную школу, і мяне сустрэла настаўніца беларускай мовы — мая аднакласніца! Яна павіталася і расказала, што яе папярэдзілі: «З Мінску прыедзе нейкая спявачка, родам з Ашмян. Ніколі б не падумала, што гэта будзеш ты...» Аказваецца, за адным са зробленых мной для школы дыскаў яна спецыяльна ездзіла ў Мінск. Яна яго знайшла і набыла, аднак не магла нават уявіць, што Таццяна Грыневіч — яе былая аднакласніца...

З дзіцячых успамінаў засталася дарожка да любімай рэчкі Ашмянкі, якая працякае побач з бацькоўскай хатай, і горка ля ваенкамата, з якой зімой мы каталіся на санках. Побач быў яшчэ стадыён, дзе часта гулялі ў футбол, але зараз яго забудавалі...

Пасля базавай 9-класнай адукацыі я паступіла на дырыжора ў Маладзечанскую музвучэльню. Там пасля другога курса і стрэліла думка наконт опернай сцэны. Вучыцца трэба было чатыры гады, таму, калі набліжаўся фініш, я падышла да настаўніка па вакалу і расказала пра сваю мару. Маўляў, у кансерваторыю праслухалася, але яны мяне не бяруць. Настаўнік параіў пайсці ў Акадэмію мастацтваў, дзе ёсць набор на спецыяльнасць «акцёр музычнага тэатра». Па сутнасці, аперэта вельмі блізкая да класічнай оперы.

Першыя іспыты

Я ехала на ўступны экзамен з неверагоднай упэўненасцю ў сваім поспеху і атрымала... «двойку» ад прымы айчыннай аперэты Наталлі Гайды. Праз гады Наталля Віктараўна ацаніла мой голас, але ўжо не памятала, што некалі паставіла адмоўную адзнаку.

Вярнулася я тады да настаўніка па вакалу ледзь не ў слязах. Спыталася, што рабіць далей? Пётр Пятровіч Туронак сказаў: «Калі тут праблемы, паступай у Інстытут культуры на харавое аддзяленне. Там ёсць настаўнік вакалу, які табе зробіць правільнае дыханне». Як вядома, гэта аснова для добрага спявання. Прозвішча ён не мог згадаць.

Я такі чалавек, што калі чаго-небудзь хачу, то абавязкова дасягну. Літаральна ў першы дзень вучобы знайшла гэтага настаўніка (ім аказаўся Віталь Вісарыёнавіч Пакідчанка), і ў яго кабінеце амаль безапеляцыйна сказала яму: «Я буду ў вас вучыцца. І стану опернай спявачкай!» Уяўляю, як ён тады разгубіўся, але папрасіў мяне заспяваць. Пачуўшы, схапіўся за галаву і кажа: «Нават не ведаю, чым дапамагчы. Прыходзь на заняткі, будзем разбірацца...»

Яго заняткі я наведвала амаль фанатычна — па пяць разоў на тыдзень. Спявала сама, слухала іншых. І так усе дні, калі ён працаваў, але, нягледзячы на гэта, маё развіццё ў спевах ішло надзвычай марудна.

Мой будучы муж вучыўся на іншым факультэце, і сярод яго выкладчыкаў быў Вячаслаў Антонавіч Ракіцкі, які стала працуе на «Радыё Свабода». Студэнты з захапленнем расказвалі пра яго лекцыі. Адзін раз схадзіла і я. І таксама захапілася. Ён чытаў свае лекцыі, як і некаторыя іншыя, на беларускай мове, але менавіта ў яго адчувалася незвычайная шчырасць, да таго ж мяккая тарашкевіца дадавала такой прыгажосці, што мне самой захацелася вывучыць беларускую мову.

На бліжэйшыя вакацыі ўзяла з сабой у Ашмяны «Каласы пад сярпом тваім» Уладзіміра Караткевіча, беларуска-рускі слоўнічак і вывучыла беларускую мову. З таго моманту ўва мне быццам бы прачнуўся ген жадання ведаў (у звычайнай школе гэтага не было). Я быццам бы праглынала новую інфармацыю.

Дыпломную работу напісала на беларускай мове і на ёй жа вырашыла абараняцца. Большасць успрыняла гэта нармальна, але некаторыя казалі: «Навошта табе гэта трэба?». Ішоў 2001 год, а не пачатак 90-х, калі ідэі нацыянальнага адраджэння віравалі ў грамадстве.

У 2000 годзе мы пабраліся шлюбам з Алесем Матафонавым і нарадзіўся Адась. Так што разам з дыпломам я атрымала яшчэ і гадавалага сына.

Менавіта з сынам звязаныя вельмі значныя падзеі ў маім жыцці. Я размаўляла з ім толькі па-беларуску, таму цалкам лагічна, што і дзіцячы садок быў абраны беларускамоўны, напэўна, тады адзіны ў Мінску. Дакладней, гэта была беларускамоўная група дзяцей розных узростаў. Месціцца садок каля вядомай цацачнай крамы «Матрошка». З Зялёнага Лугу, дзе мы тады жылі, кожны дзень дабіраліся каля гадзіны — у адзін бок. У гэты ж садок вадзілі сваіх дзетак Лявон Вольскі, Вінцук Вячорка, Алесь Міхалевіч, Зміцер Сідаровіч. Пасябравалі і дзеці, і дарослыя.

Са Зміцерам Сідаровічам мы непасрэдна пазнаёміліся ў наступным годзе, калі нашы дзеці (яго Тамаш і мой Адась) разам хадзілі ў цэнтр народнай творчасці на вуліцы Кірава. Вельмі цікавымі былі заняткі па саломцы, якія праводзіла Валянціна Лойка, Адась яе так і называў — «спадарыня Саломка». Там жа дзеці наведвалі і музычныя заняткі.

Аднойчы мы са Зміцерам чакалі сваіх хлопцаў, разгаварыліся і вырашылі ў будучым зрабіць нешта разам. У 2005-м прыйшла ідэя «Дзіцячага альбома»: было разуменне, што для дзяцей няма беларускамоўнага матэрыялу, што ўсе мы выраслі на песнях з савецкіх мультфільмаў. Натуральна, усе яны рускія. Мы вырашылі стварыць нешта сваё, беларускае. Нам вельмі дапамагла кніга «Дзіцячы фальклор», адтуль мы ўзялі і апрацавалі 27 песень. Спачатку думалі, што спяваць будзем самі, а потым аддалі прыярытэт дзецям. Гэта была першая сумесная праца. Потым запісалі «Дзіцячы альбом. Частка другая», куды ўвайшлі калядныя і школьныя песні.

Пошукі мары

Аднак вернемся да маёй мары стаць опернай спявачкай.

Размеркавання ў мяне не было, бо я адразу трапіла ў дэкрэтны адпачынак. Час ад часу хадзіла да свайго настаўніка па вакалу, потым амаль выпадкова даведалася, што ў нашым універсітэце па маім профілі можна атрымаць дадатковую адукацыю.

Першапачаткова ў дэканаце мне сказалі, што за год навучання стаць дыпламаванай опернай спявачкай немагчыма, і яны мне замест дыплома выпішуць даведку, што я вучылася оперным спевам. Выбару не было, я пагадзілася. Тата аплаціў вучобу, пачаліся заняткі. Ставілася да іх надзвычай адказна. Асабліва да тых, якія не былі ідэалагічнымі.

Прадстаўніцы дэканату прысутнічалі на экзаменах і чулі, як я спяваю, і ўрэшце выдалі не выпіску пра тое, што вучылася, а рэальны дыплом з кваліфікацыяй: «спявак оперны — канцэртны». Аказалася, дзеля мяне жанчыны хадзілі ў Міністэрства адукацыі, і ім «в порядке исключения» дазволілі выдаць «диплом установленного образца».

Жаданы дыплом нічога, акрамя маральнага задавальнення не даваў. На шчасце, адна са знаёмых сказала, што ў яе школе ёсць стаўка акампаніятара танцаў. Заробак невялікі, але гэта было выйсцем. Тым больш, што адпаведны досвед быў — яшчэ падчас вучобы я выкладала ў розных школах.

У якасці акампаніятара прапрацавала некалькі гадоў. Гэта даволі цікава. Я глядзела, як дзетак вучаць танчыць, а калі гэта было магчымым, падыходзіла да станка сама і паўтарала іх практыкаванні. Самастойна займалася і вакалам. Потым два месяцы спявала ў хоры «Санорус» пад кіраўніцтвам Аляксея Шута, і нарэшце мяне прынялі ў Дзяржаўны камерны хор Беларускай філармоніі, дзе прапрацавала 12 гадоў.

Не скажу, што там было ўсё без праблем. Магчыма, мой голас не адпавядаў іх узроўню, а магчыма, недарэчнасці адбываліся таму, што мая індывідуальнасць заўжды была наперадзе, хор жа — гэта калектыў са сваімі патрабаваннямі, дзе трыццаць чалавек павінны быць адным арганізмам, і сярод яго — «маленькая атамная станцыя», як часам пра мяне жартаваў Валер Мазынскі.

Мара беларушчыны

Пад канец 2008-га ў мяне з’явілася скрыпка, якая цудоўна спалучалася з дудой Зміцера Сідаровіча. Ён сказаў: «Будзеш маёй скрыпачкай». Бедныя мае родныя і суседзі...

Музычная адукацыя дазваляла засвоіць новы інструмент самастойна, і даводзілася займацца па некалькі гадзін на дзень. Ужо праз два месяцы мы дэбютавалі ў Мінскім Палацы моладзі, яшчэ праз паўгода кавярня «Жар-птушка» прапанавала папрацаваць у іх: дырэктарка захацела, каб у кавярні адбываліся народныя танцы.

Зміцер сабраў гурт: да нас далучыліся гарманіст Аляксей Крукоўскі ды Ігар Доўгі — барабан. Кожны чацвер у кавярні адбываліся адпаведныя вечарыны, што для мяне асабіста азначала трохгадзіннае практыкаванне на скрыпцы.

Дарэчы, і зараз адбываюцца такія ж танцы летам на вуліцы недалёка Ратушы, а ўзімку — у розных закрытых памяшканнях. Цяпер наш гурт называецца капэла «На таку», але разам з танцорамі мы аб’ядналіся ў клуб, які мае назву «Сіта».

У 2009 годзе нас са Зміцерам запрасілі ў Нью-Ёрк. Аб’яднанне амерыканскіх беларусаў святкавала 60 гадоў сваёй дзейнасці і на імпрэзе з гэтай нагоды хацела бачыць народныя танцы. У Нью-Ёрку адбылося вельмі важнае для мяне знаёмства з Сержуком Сокалавым-Воюшам. Хутка ў нас адбыўся творчы саюз, які матэрыялізаваўся ў цэлы шэраг сумесных праектаў. У прыватнасці, у дыск «Паспеўкі», у якім яго пераклады і аўтарскія тэксты спявала я і мой сын, а напрыканцы тры песні выканаў сам Сяржук. Словам, паспявалі. Таму і «Паспеўкі».

Творчыя кантакты з Сержуком яшчэ больш зрабілі мяне беларускай. Калі раней у розных сітуацыях я яшчэ магла перайсці на рускую мову, то цяпер яна амаль цалкам пайшла з майго жыцця. Размаўляю толькі па-беларуску.

У той жа час вядомы паэт Міхась Скобла прапанаваў падарожнічаць разам па школах у межах культурніцкай кампаніі «Будзьма беларусамі». Маўляў, ён чытае вершы, я — спяваю. За гэтыя гады творчым дуэтам мы аб’ездзілі безліч школаў.

Мабыць, усё папярэдняе было толькі добрай прыступкай да асабістага шляху ў беларускім творчым жыцці, бо потым праекты пайшлі адзін за адным. У 2011 годзе выйшаў мой альбом «Шыпшына». Музычны крытык Вітаўт Мартыненка даўно раіў мне запісаць альбом беларускіх рамансаў — і ён урэшце з’явіўся. Пасля адной з вечарын прагучала думка, што няма нічога для дзяцей музычна-навагодняга па-беларуску. Спачатку я ад гэтай ідэі адхрысцілася, а калі да свята заставаўся месяц, я адчула: трэба зрабіць.

Без сяброў за такі кароткі тэрмін нічога зрабіць немажліва. Дзякуй Вользе Кашэвіч, якая цудоўна грае на фартэпіяна і заўжды адгукаецца на самыя нечаканыя творчыя ідэі. Дзякуй гукарэжысёру Валеру Бяляеву, які нястомна робіць працу за працай, і нашы дыскі растуць, як грыбы. Дзякуй сыну Адасю, які за тыдзень змог вывучыць усе песні, і Лоры Арловай за цудоўнейшую вокладку.

Шчыра кажучы, тады ўсім давялося паднапрагчыся. Нават Юрась Жыгамонт начытаў навагодніх вершаў у студыі, каб песні чаргаваліся вершамі. Так узнік дыск «З Новым годам».

З вершамі звязаны і своеасаблівы працяг той працы. Аднойчы перад выступам высветлілася, што Адась (мы выступаем разам) не вывучыў верш, які яму загадалі вывучыць у школе. Часу, каб гэта зрабіць, не было, і я запісала тэкст верша на дыктафон. Ён шмат разоў яго праслухаў, натуральна, нешта запомніў. Гэта выратавала дзіця ад дрэннай адзнакі.

Праз пэўны час я выпадкова знайшла той запіс — і раптам нарадзілася думка зрабіць дыск з вершаў, якія ў школе задаюць вывучыць на памяць. Ідэя вельмі спадабалася, і мы прыступілі да яе рэалізацыі. Школьныя вершы чыталі вядомыя ў краіне людзі: заслужаная артыстка Беларусі Зінаіда Бандарэнка, паэты Генадзь Бураўкін і Анатоль Вярцінскі, публіцыст Сяргей Дубавец і шмат хто іншы. А спявак Лявон Вольскі прачытаў два вершы свайго бацькі Артура Вольскага.

На гэты раз ужо вершы разбаўляліся песнямі, тэксты якіх таксама вучацца на памяць. Напрыклад, «Мой родны кут» Якуба Коласа альбо «Зорка Венера» Максіма Багдановіча. Атрымаўся падвойны дыск «Няма прыгажэй ад маёй Беларусі».

Цяпер настаўнікі дзякуюць за тое, што Адась некалі не вывучыў верш: у выніку мы зрабілі вельмі патрэбную для беларусаў справу.

Наступны паэтычны дыск таксама прыйшоўся настаўнікам даспадобы. У школьнай праграме шмат вершаў, якія не вучацца, але выразна чытаюцца. Гэтыя вершы і сталіся асновай дыска, яшчэ дадаліся вершы, якія зніклі са школьнай праграмы за апошнія гады. Дыск называецца «Сотня вершаў».

А тое, што многія вершы на дыску чытаюць аўтары, стала падказкай для стварэння наступнай кружэлкі — «Галасы паэтаў».

Гэты праект быў пашыраны, бо акрамя паэтаў сучасных на дыску змешчаны архіўныя запісы галасоў Коласа, Купалы, Куляшова, Вялюгіна, Караткевіча, Панчанкі, Танка, запісы Ларысы Геніюш, Таццяны Сапач, Ніны Мацяш. Агулам шэсцьдзясят галасоў творцаў.

Калі нехта думае, што гэтыя дыскі прыносяць камерцыйны прыбытак, ён моцна памыляецца. Грошы на іх я адкладала са свайго мізэрнага заробку. Сёння крыху дапамагаюць спонсары, але іх дапамога не заўжды пакрывае нават выдаткі.

Услед за марай

Нейкі час я выступала разам з Юркам Габрусем, які прыйшоў у наш хор арганістам і добра спяваў тэнарам. Мой Адась у гэты час дарос ужо да баса, плюс маё сапрана, плюс альт пляменніцы Надзеі Міцэвіч… Заснавалі ансамбль — і гэтым складам давалі канцэрты ў касцёлах, у іншых месцах, але аднойчы на творчай глебе мы паспрачаліся з Юркам: ён сказаў, што мне нестае прафесіяналізму. Дзякуй яму за гэта, бо гэта быў голас з нябёсаў пра тое, што забылася на сваю мару.

Паставілася да гэтага надзвычай сур'ёзна, сабрала кансіліум сваіх дзядзькаў. Алег Іванавіч і Валеры Іванавіч — прафесійныя музыкі — заўжды былі побач, калі патрэбна была парада. Менавіта з таго моманту я аднавіла сур’ёзныя заняткі па вакалу — праз два месяцы наш хор павінен быў спяваць оперу «Паяцы». Я даследавала ўсю інфармацыю пра гэтую оперу, праслухала ўсё, што ёсць у інтэрнэце. З усіх варыянтаў мне найбольш спадабаўся тэнар вялікага Пласіда Дамінга.

Падчас першай рэпетыцыі з аркестрам хор выканаў свае партыі, і нам прапанавалі або заняцца сваімі справамі, альбо пасядзець у залі, паслухаць італьянскага выканаўцу. Я, канешне ж, абрала другое. Так упершыню ў жыцці пачула ўжывую тэнара сусветнага ўзроўню — Франчэска Аніле. Напэўна, Франчэска заўважыў маю цікаўнасць да яго выканання, бо калі на наступны дзень я папрасіла (не ведаючы ні італьянскай, ні англійскай мовы), даць мне ўрокі вакалу, ён пагадзіўся.

Калі некаторыя прадстаўнікі творчай беларускай эліты даведаліся, што я збіраюся вучыцца, яны не разумелі сэнсу. Маўляў, з маім узроўнем трэба не вучыцца, а вучыць. Канешне, гэта падняло самаацэнку, але на першым жа майстар-класе Франчэска астудзіў гэтую пахвальбу, і я зразумела, што гэта толькі пачатак — наперадзе шмат працы.

Нечакана мне зноў пашчасціла. Пры чарговым наведванні Нью-Ёрку па запрашэнні амерыканскіх беларусаў высветлілася, што ў знакамітай «Метраполітэн-опера» ў той жа час выступаюць італьянскія спевакі. З дапамогай Франчэска Аніле я патрапіла туды і пазнаёмілася з самім Пласіда Дамінга... Мары спраўджваюцца!

Але самая вялікая мара яшчэ застаецца, яна лейтматывам праходзіць праз усё маё жыццё, не даючы прыпыніцца, адчыняе ўсё новыя і новыя прасторы. Оперныя спевы. Спевы, у якіх працуюць творцы найвышэйшага прафесійнага гатунку. Таму заняткі вакалам і самаўдасканальванне працягваюцца і будуць працягвацца ўсё жыццё. (Зараз дзеля гэтага асвойваю новы для мяне інструмент — трубу, якая лепей дапаможа разабрацца з асновамі дыхання).

З Алесем Матафонавым мы, па маладосці, па неабачлівасці, разышліся. Адасю было толькі тры гады. Я заставалася па-ранейшаму Матафонавай, не хацела розных з сынам прозвішчаў. Карыстацца ж дзявочым стала дзякуючы парадзе Сержука Сокалава-Воюша. Ён заўважыў: «Грыневіч гучыць больш па-беларуску».