Некалькі дзён з жыцця пружанскага псаломшчыка: да 120-годдзя з дня нараджэння Рыгора Шырмы

Пра жыццё і дзейнасць Рыгора Раманавіча Шырмы сказана, напісана і праспявана вельмі многае. Здавалася б, яго біяграфія вывучана цалкам, і новымі фактамі ўжо нікога не здзівіш. Аднак шэраг дакументаў, якія захоўваюцца ў музеі-сядзібе "Пружанскі палацык", раскрываюць яшчэ не вядомыя для большасці старонкі з жыцця вялікага музыкі.



Пра жыццё і дзейнасць Рыгора Раманавіча Шырмы сказана, напісана і праспявана вельмі многае. Здавалася б, яго біяграфія вывучана цалкам, і новымі фактамі ўжо нікога не здзівіш. Аднак шэраг дакументаў, якія захоўваюцца ў музеі-сядзібе "Пружанскі палацык", раскрываюць яшчэ не вядомыя для большасці старонкі з жыцця вялікага музыкі.

Згодна з гэтымі дакументам, Рыгор Шырма амаль 20 гадоў працаваў рэгентам-псаломшчыкам, і першым месцам працы ў гэтай пасадзе стаў для яго Свята-Аляксандра-Неўскі сабор Пружанаў. Па словах тагачаснага пружанскага благачыннага протаіерэя Канстанціна Пілінкевіча, "прыцягненне ў склад членаў кліру такіх людзей, як Рыгор Шырма, стала сапраўдным набыткам для епархіі".

Як псаломшчык і рэгент хору Рыгор Шырма зарэкамендаваў сябе з найлепшага боку. Праўда, не маючы польскага пашпарта, на працягу амаль двух гадоў ён лічыўся выконваючым абавязкі псаломшчыка, і толькі ў 1925 годзе, па атрыманні дакумента, быў узведзены ў пасаду саборнага псаломшчыка з наступным правам выкладання Закона Божага ў пачатковых вучэльнях Пружанскага павета.

Рыгор Шырма шмат папрацаваў пры станаўленні саборнага хору, сабраны ім калектыў быў прызнаны адным з лепшых у Палескай епархіі. Пры гэтым за гады працы Шырма зведаў нямала цяжкасцяў. Сутыкнуўся са звычайнай чалавечай зайздрасцю і непрыстойнасцю. Неаднаразова чуў на свой адрас лютыя слова "чырвоны псаломшчык", якія гучалі ў той час як прысуд. У афіцыйных колах шмат казалі пра пракамуністычны настрой Рыгора Раманавіча, але гэта не перашкаджала яму быць годным кіраўніком царкоўнага хору. З рапарта настаяцеля Сабора протаіерэя Аляксея Русецкага благачыннаму Пружанскага павета вядома, што "Г. Шырма шмат пакутаваў ад даносаў і пераследаў, але, нягледзячы на ўсё гэта, не пакідаў сваёй любімай справы і ўвесь час падтрымліваў хор, працаваў бязвыплатна з любові да мастацтва, і з дазволу ўлад даў два канцэрту, якія мелі вялікі і заслужаны поспех".

Сустрэча Р.Шырмы з пеўчымі (Пружаны, 17 кастрычніка 1959 года)

З маральнага боку Г. Шырма быў чалавекам бездакорным. "Акуратны, сумленны, рэлігійны, адукаваны, паважны да старэйшых", — сведчыў пра яго айцец Аляксей Русецкі, які неаднаразова хадайнічаў перад духоўнымі ўладамі пра заахвочванне свайго добрасумленнага падначаленага. У выніку 30 ліпеня 1925 Шырма быў узнагароджаны стыхаром.

Дакладна вядома, што, будучы псаломшчыкам, Рыгор Шырма ўваходзіў у лік тых, хто праводзіў і падпісваў так званыя "Вобыскі шлюбныя" — адмысловыя сведчанні пра тое, што "жадаючыя ўзяць шлюб знаходзяцца ў добрым розуме, у сваяцтве духоўным ці цялесным не знаходзяцца і да шлюбу прыступаюць па сваёй згодзе і жаданню, а не па прымусу". З яго лёгкай рукі ўзялі шлюб Павел і Ксенія Дэмасюк (в. Тулоўшчына), Іван і Фёкла Старунь (в. Кацёлкі), Міхась і Марыя Баязлівец (в. Чахец), Мікалай і Алена Станкевіч (в. Шубічы), Макар і Ганна Дзмітруковіч (в. Смаляны), Ілля і Марыя Раманюк (в. Круглае), Мікалай і Лізавета Ціханчук (в. Куплін), Хведар і Лізавета Вакульчык (в. Зеляневічы), Мікалай і Вера Русіновіч (в. Сланімцы), Макарый і Алена Волчык (в. Доўгае), Зіновій і Хрысціна Патапчук (в. Аранчыцы), жыхар польскага горада Лодзь Аляксандр Лялёкін і жыхарка Пружан Анастасія Міклашэвіч і дзясяткі іншых сем’яў (паводле "Вобыску шлюбнага" за 1923–1926 гады). Апошняй парай, пад сведчаннямі якой распісаўся Рыгор Шырма, былі Васіль Аляксандравіч Карсак (в. Калядзічы) і Надзея Кандрацьеўна Кузьміч (д. Гарадняны). Акрамя таго, Шырма быў галоўным сведкам на вяселлі з боку нявесты Алены Аляксандраўны Рашчынскай (Пружаны), якая 24 лютага 1924 года ўступіла ў шлюб з Даніілам Лявонцьевічам Канарэйкам (Жабінка). Напэўна, лёс гэтых сем’яў склаўся паспяхова.

Таксама Рыгор Раманавіч прымаў актыўны ўдзел у выбарах ганаровых кцітараў Свята-Аляксандра-Неўскага Сабора Міхася Антонавіча Жукоўскага і Хведара Марцінавіча Маркевіча, і на правах псаломшчыка прысутнічаў пры дачы імі клятвавых абяцанняў (паводле Прысуду ад 6 снежня 1925 года).

Але сярод усіх дакументаў, якія захоўваюцца ў фондах музея і датычацца пружанскага перыяду жыцця Рыгора Раманавіча Шырмы, найвялікшую цікавасць выклікаюць матэрыялы "Справы пра цудоўнае абнаўленне Іверскага абраза Божай Маці".

Фрагмент дакументу па "Справе пра абнаўленне абраза" з заявамі відавочцаў цуду і з подпісам Р. Шырмы

Пра гэту дзіўную падзею, які адбыўся ў в. Гарадняны 30 снежня 1923 года, і пра масавы хросны ход з Гараднян у Пружаны, пісалася неаднаразова. Але ні разу не гаварылася пра той малітоўны подзвіг, які здзейсніў Рыгор Шырма са сваімі пеўчымі. Гэта было сапраўднае падзвіжніцтва. З "Рапарту ад 29 лютага 1924 года благачыннага Сабору епіскапу Палескаму і Пінскаму пра здзяйсненне хроснага ходу" вядома, што перад выхадам з Гараднян у хаце войта Паўла Бунаты, дзе і адбыўся цуд, была здзейснена ўсяночная па старажытным манастырскім. Служба вялася з 17 гадзін да раніцы наступнага дня, а з 7 гадзін пачаўся хросны ход. Абраз заносілі ў кожную хату, доўга затрымліваліся там, дзе знаходзіліся цяжка хворыя. Да горада падышлі апоўдні. Потым у саборы адслужылі літургію, якая "прайшла з вялікай урачыстасцю пры цудоўным і малітоўным спеве саборнага хору". Набажэнства скончылася ўвечары. Хор на чале з Рыгорам Раманавічам спяваў больш за суткі, увесь гэты час пеўчыя прастаялі на нагах, пры гэтым ніхто з іх не ўжываў ніякай ежы і вады, трымаючы абсалютны пост. За свае малітвы Шырма меў гонар стаць відавочцам шматлікіх цудаў, якія зыходзілі ад Іверскага абраза Божай Маці. У прыватнасці, на яго вачах 23 жніўня 1925 года пасля дакранання да абраза быў вылечаны ад глухаты селянін з вёскі Парасляны Майсей Васільевіч Казёл (54 гады), і псаломшчык засведчыў яго публічную заяву.

Фрагмент дакументу па "Справе пра вылячэнне Майсея Казла" з подпісам Р. Шырмы

Служэнне Рыгора Шырмы ў Пружанскім храме працягвалася нядоўга. Па афіцыйнай версіі, агульны стан здароўя і сямейныя абставіны прымусілі Шырму прасіць Палескую духоўную кансісторыю вызваліць яго ад пасады псаломшчыка. Прашэнне было падпісана.

Далей пачалася вядомая ўсім віленская старонка жыцця Рыгора Раманавіча. Шырма заняўся актыўнай зборам фальклору і дырыжорскай дзейнасцю, узначаліў ТБШ, быў рэдактарам часопісаў "Летапіс ТБШ" і "Беларускі летапіс", пры гэтым не забываў пра землякоў. Ён часта прыязджаў у Пружаны, каб наведаць родных — жонку і дзяцей, якія з-за цяжкага фінансавага становішча вымушаны былі вярнуцца з Вільні. Наведваў і сваіх старых сяброў — пеўчых з саборнага хору. Некаторых з іх, у прыватнасці, Зінаіду Дзям’янаўну Ільяшэвіч, уладальніцу шыкоўнага сапрана, і Надзею Андрэеўну Салтруковіч, лепшага альта хору, запрашаў пазней у сваю знакамітую харавую капэлу. Дарэчы, іх дочкі — Чалядзінская Алена Фёдараўна і Ганчарка Кацярына Іосіфаўна (адпаведна) — больш за паўстагоддзя сваімі галасамі ўпрыгожвалі саборны хор.

Таксама вядома, што падчас знаходжання ў Пружанах Шырма сустракаўся са сваім спадкаемцам, новым псаломшчыкам сабора, Рыгорам Сіняком, і пераканаўшыся, што справа ўсяго яго жыцця знаходзіцца ў надзейных руках, перадаў яму шэраг сваіх рукапісных нот з рэдкімі мясцовымі напевамі, дзякуючы якім была закладзена трывалая аснова адмысловага нотнага спеву на Пружаншчыне. І кожны наступны рэгент лічыў сваім абавязкам прытрымлівацца прапанаванага Шырмай рэпертуару.

Дагэтуль у Свята-Аляксандра-Неўскім саборы па вялікіх святах урачыста гучаць "Пружанская Херувімская песня і "Шарашоўская екценія.

Алена Зялевіч,
старшы навуковы супрацоўнік музея “Пружанскі палацык