Як «няпростых» людзей у Беларусі кідаюць за краты

Журналіст Дзмітрый Галко апісаў акалічнасці свайго затрымання, суд і суткі.



Даўно нікога не здзівіш ў Беларусі тым, што ў пэўны час у пэўным месцы вас могуць схапіць на вуліцы невядомыя асобы ў цывільным і закінуць ў мікрааўтобус без якіх-небудзь тлумачэнняў.

Апынуўшыся ў такой сітуацыі яшчэ некалькі гадоў таму, вашай першай думкай было б тое, што на вас напалі бандыты. Вы б крычалі, клікалі на дапамогу, адбіваліся, кусаліся і караскаліся. Цяпер, навучаныя, вы хутчэй за падумаеце, што гэта супрацоўнікі міліцыі ці спецслужбаў. І палічыце за лепшае падпарадкавацца ім без супраціву.

Уф, пранесла…

Дзіўна, як толькі бандыты да гэтага часу не дадумаліся скарыстацца спрыяльнай сітуацыяй! Які прастор для супрацьпраўнай дзейнасці! Збяры групу моцных хлопцаў, купі мікрааўтобус, хапай сабе каго ўздумаецца і рабі з ім што хочаш. Ніхто і не піскне. Калі ж акажа супраціў, то мінакі аддадуць перавагу хутчэй прайсці міма, зрабіўшы выгляд, што яны нічога не заўважаюць. Ну і як потым міліцыі выкручвацца? Бо не станеш жа на самай справе папярэджваць грамадзян, каб давалі адпор групе моцных хлопцаў у цывільным адзенні на мікрааўтобусах.

Мы, беларусы, наогул вельмі часта ўздыхаем з палёгкай у тых выпадках, калі трэба абурацца і абурацца. Маўляў, гэта яшчэ нічога, не смяротна. Прывучаныя думаць на аснове параўнальнага аналізу. Нават калі робіцца нешта відавочна дрэннае і няправільнае, мы мяркуем пра гэта, параўноўваючы з чым-небудзь яшчэ больш дрэнным і няправільным: можа, тое, што з намі здарылася, гэта не так ужо дрэнна і няправільна, як магло б быць?

Вось так і я, калі ўвечары 6 мая нас з журналістам Аляксандрам Ярашэвічам акружыла група таварышаў у цывільным на вуліцы Прылуцкай (выскачыўшы з мікрааўтобуса, які прытармазіў каля нас з віскам), міжволі з палёгкай уздыхнуў. У самай звычайнай вопратцы (джынсы, маечкі, бейсболкі) светлых тонаў, з адкрытымі тварамі, яны, людзі ў цывільным, выглядалі зусім не так страшна, як асобы ў чорным вельмі чорнай ноччу 19 снежня. Гэтыя да мяне нават не дакрануліся, хутчэй не «закінулі», а запрасілі ў мікрааўтобус.

Зайшоўшы ў машыну, як у самую звычайную гарадскую маршрутку, я ветліва пацікавіўся: «Што ж вы цяпер у судзе будзеце гаварыць?» Падобныя паездкі звычайна заканчваюцца ў судах, дзе судзяць за «непадпарадкаванне законнаму патрабаванню службовай асобы». Вядома, гэтае пытанне было верхам наіўнасці. Мяне папрасілі на гэты конт не турбавацца: «Знойдзем, што сказаць». І бо на самой справе — знайшлі. Знаходлівая ў нас міліцыя.

А калі загадаюць хапаць адзін аднаго?

Як беларус, звыкся шмат да чаго, я мог з палёгкай ўздыхаць, што ўсё тое, што адбылося яшчэ не так страшна, але як грамадзянін, які хоча захавання правоў і законаў, не магу не абурыцца іх зневажаннем. Хоць праводзілі затрыманне таварышы ў цывільным параўнальна мякка, яны нават не падумалі прадставіцца і растлумачыць прычыну сваіх дзеянняў. Ніхто нічога не тлумачыў і ў Маскоўскім РУУС, куды нас прывезлі. Прыйшлося ўхітрыцца, каб употай паведаміць сваякам, дзе мы знаходзімся, — супрацоўнікі міліцыі рабіць гэтага не збіраліся і нам самім не дазвалялі патэлефанаваць з вашага тэлефона.

Гэтая фраза з дзяжурнай ідэалагічнай метадычкі была ўжыта зусім не да месца. Таму што ніякага «такога» мерапрыемствы ў гэты дзень не адбывалася. На вуліцы Прылуцкай я апынуўся пасля таго, як сустрэў Ігара Трухановіча, героя сваёй публікацыі ад 3 мая «Камусьці карціць разварушыць асінае гняздо», ля сцен ІЧУ (ЦІП) на вуліцы Акрэсціна. У гэты дзень яго вызвалілі пасля заканчэння тэрміну 10-сутачнага арышту. Пагаварыўшы з ім, я вяртаўся дадому. Бульба і іншыя прадукты агародніцтва, якія вёз Саша Ярашэвіч ад бацькоў з Палесся, надавалі асаблівае адчуванне бяспекі. Калі не чалавек з пакетам бульбы, то я не ведаю, хто тады можа лічыцца мірным абывацелем. Таму мы не азіраліся палахліва па баках, а даверліва і смела ішлі па родным горадзе ў бок станцыі метро «Міхалова».

Таварыша ў цывільным, які нязграбна «растлумачыў» нам прычыну затрымання, я назваў «камсамольскім работнікам». Гэта выклікала смех у яго калег, ён чамусьці засаромеўся і больш не рабіў спроб правесці ідэалагічную працу. І, урэшце, паддаўшыся настойлівым роспытам, сказаў нешта падобнае на праўду: «На цябе была наводка». Прычын такой увагі да маёй персоны ён не ведаў, а нават калі б і ведаў, то наўрад ці мог іх паведаміць. Але лёд крануўся, ён прызнаў, што затрыманне не было звязана з якім-небудзь правапарушэннем, таму я пачаў яго сароміць.

Мой суразмоўца не стаў спрачацца, так, не да твару спецназаўцу гэтым займацца. Больш за тое, даверліва паведаміў, што многія сыходзяць з-за таго, што ім даводзіцца выконваць працу, пра якую не распавядзеш потым з гонарам сваім дзецям. Дык чаму, пытаюся, вы працягваеце яе выконваць? Загад ёсць загад, кажа. На гэта я прапанаваў яму абдумаць сітуацыю, калі ім аднойчы загадаюць хапаць адзін аднаго. Нагадаў, што за 37-м годам рушыў услед 38-й, перыяд «рэпрэсій супраць тых, што рэпрэсіравалі». Такія «штурмавікі» патрэбныя да пары да часу, але ў нейкі момант ад іх пачынаюць пазбаўляцца. Усмешкі спаўзлі з твараў, недаверліва адзін паглядзеў на другога.

Адэкватныя і неадэкватныя

Сышлі ў мінулае часы, калі міліцыянты ўспрымалі затрыманых па цмяным палітычных прычынах як «ворагаў народа». Правілы гульні засталіся ранейшымі, але, на думку таварышаў у цывільным, падзел на «іх» і «нас» не гэтак істотны. Не, людзі дзеляцца на адэкватных і неадэкватных, якія ёсць там і там. Яны не білі нас і ветліва з намі размаўлялі. Дакладна выконвалі загад, але з халодным носам, без агеньчыка, ім не прыносіў задавальнення здзек з нас. Гэта прыкмета адэкватнасці.

Такую няхітрую перакручаную філасофію яны вызнаюць, перагортваючы ўсё з ног на галаву. Вядома, адзіна адэкватнымі паводзінамі з іх боку было б адмовіцца выконваць незаконныя загады, а з нашай — усімі сіламі супраціўляцца беззаконню. Але калі прававая сітуацыя ў краіне настолькі неадэкватная, што ўсё робіцца па «наводцы», а не па законе, мы рызыкавалі як мінімум сваім здароўем, калі б захацелі супраціўляцца. А яны чым рызыкавалі, калі б паведамілі тым, хто ім аддае загад, што нас не ўдалося затрымаць? Не я кажу, яны самі сказалі: прэміямі! Так што наша «адэкватнасць», гэта значыць вымушаная неабходнасць гуляць па чужых нотах, далёка не раўназначная.

Нумар «Народнай Волі» ад 3 мая быў у мяне пры сабе, я даў прачытаць ім свой артыкул аб недарэчным судзе над Трухановіч. Абмеркавалі яе і праблемы беларускай журналістыкі ў цэлым, палітычныя перспектывы на 2015 год. Спецназаўцы панаракалі на рост сацыяльнага расслаення ў краіне, з’яўленне класа людзей, якіх у брацкай Венесуэле называюць «boliburguesia» — абсалютна лаяльных ўладзе прадпрымальнікаў, што спляліся з чынавенствам, узбагаціўшыся за кошт Баліварыянскай рэвалюцыі. Калі ўспомнілі Венесуэлу, адзін з спецназаўцаў нечакана сказаў з нейкім патаемным сумам: «Вы бачылі рэпартажы з пахавання Уга Чавеса? Так, вось там народ сапраўды любіў свайго лідара…»

Цяжка сказаць, пра што ён сумаваў: ці то аб тым, што няўдзячныя беларусы свайго лідара так не любяць, ці то з-за таго, што сілком любіць немагчыма.