Еду ў Магадан. Успаміны Ігара Аліневіча (Працяг)

Другая  частка дзённіка палітвязня Ігара Аліневіча, напісанага ім у турме КДБ.   Пачатак чытайце ТУТ



У канцы студзеня ў камеры стала зусім паныла. Я бавіў час за энцыклапедыяй па псіхалогіі, якую мне такі купілі праз некалькі тыдняў пастаянных заяваў. Па вечарах вучыўся маляваць паводле дасланага бацькамі дапаможніка. Ці адціскаўся ад падлогі або на нарах, як на брусах.

Часам раздаваўся жахлівы роў масак, якія як звычайна здзекаваліся з кагосьці. Гэта даводзіла да адкрытай панікі. І толькі фіза дазваляла хоць неяк даць рады сабе.

Цішком абмяркоўвалі сцэнары вострых эпізодаў для фільма «Піла 8: ніхто не забыты». Зразумела, з вертухаямі ў галоўнай ролі. Нянавісць пералівалася праз край і ўяўленне бурліла яркімі крывавымі фарбамі. Смех усё часцей насіў гістэрычны характар. Спецыфічны турэмны гумар, створаны пераломнай жыццёвай сітуацыяй і замкнёнай прасторай, узведзены ў ступень бесчалавечнага абыходжання, падмяніў нармальныя чалавечыя жарты.

Вядома, ніхто не ведаў, назіраюць за ім у дадзеную хвіліну ці не. Ці часта і па якім раскладзе падключаецца да твайго кабелю паліцыя думак — пра гэта можна было толькі здагадвацца. Не выключана, што сачылі за кожным круглыя суткі... трэба было неяк жыць — і ты жыў, па звычцы, якая ператварылася ў інстынкт, з адчуваннем таго, што кожнае тваё слова будзе пачутае, кожны твой рух, пакуль не ў цемры, назіраюць. Толькі святло ў нас ніколі не згасала. Было дзённае святло — 100 Вт лямпачка, было начное, настолькі яркае, што можна было чытаць. Здаралася, што па некалькі дзён запар спалі пад святлом адразу двух лямпаў. Кантралёр толькі бездапаможна адказваў: «У мяне загад». Кожны тыдзень станавілася ўсё горш. Метадычна, крок за крокам. Мы чакалі нейкай развязкі, таму што так далей было нельга. Адчувалася мяжа.

Тады ўзнікалі моманты «другой хвалі». Адна справа — адчуваць страту, нямогласць перашкодзіць чаму-небудзь. Але пакуль ёсць гэта «нешта», самаасэнсоўваеш сябе, сваё становішча, хто ты. А тут пачынае здавацца, што нічога і няма, і нічога не будзе. Аднастайнасць забівае настолькі, што ўжо і не ўяўляеш іншага раскладу. Каменны мех у пустэчы з немудрагелістым наборам знешніх раздражняльнікаў, заўсёды адных і тых жа. Адчуванне ліхалецця, без пачатку і канца. Ляжыш на нарах і не можаш устаць, таму што незразумела, што важней і актуальней, метэарыт у космасе ці гарбаты папіць, пакуль кіпяцільнік ёсць. Шызафрэнічны распад свядомасці. І тады стараешся, як ненармальны, рыхтаваць салат, наразаць усё, што ёсць, уперамешку, адціскацца, праз сілу садзіцца за шахматы. Займаешся бытавымі рэчамі кожны дзень, як рытуал, — гэта становіцца тваім панцырам супраць вар'яцтва. Але часцяком наведваў і іншы госць — страх. Тады заставалася толькі своеасаблівая саматэрапія.

Бывала, згортваешся абаранкам на нарах, зачыняешся, каб нічога не бачыць і не чуць, і ўпотай глядзіш на фотаздымак, дасланы невядомым чалавекам з Піцера. На ім — суцэльнае чорнае воблака, у якім ледзь-ледзь адгадваюцца абрысы фігуры з каменя, сціснутай у кулак. Здаецца, зусім ужо завалакло гэты камень, але ўсё роўна стаіць непарушна, як маяк у тумане. Колькі людзей прайшло праз турмы і лагеры, ганенні і катаванні. Шмат разоў я чытаў пра іх і ведаю, што гэтым людзям прыходзілася па-сапраўднаму цяжка. Колькі іх згінула ў абсалютнай галечы і невядомасці. І ўсё роўна ішлі, усё роўна не змірыліся. Гэтая барацьба — супрацьстаянне свабоды і рабства — чырвонай лініяй праходзіць праз усю гісторыю чалавецтва.

Мяняліся эпохі, цывілізацыі, назвы, але сутнасць заставалася той жа: антаганізму памкненняў простага чалавека і памкненняў гаспадароў (роду, веры, грошай, становішча). Чалавек VS улада, ва ўсе часы. Я — толькі маленькая часціца ў гэтай стыхіі пачуццяў. Думак, дзеянняў. Як кропля ў акіяне: без мяне ён менш не стане, але сам цалкам складаецца з такіх вось кропелек, і кожны ўносіць сваю лепту ў агульны рытм акіянічнага біцця. Няхай карнікі робяць са мной, што захочуць, я ўсё роўна перамог...

У пачатку лютага маскі азвярэлі дарэшты. Была пятніца, трое ў камеры захварэлі на грып. Усю ноч трэсла: тэмпература, дрыжыкі. Назаўтра схадзілі да лекара, ён выпісаў таблеткі. Увечары тузанулі мяне і Малчанава з усімі шмоткамі. Навучаныя горкім вопытам, мы выклалі кнігі і іншыя цяжкія рэчы. Як звычайна, спусцілі ў спартзал, але чамусьці крокам і без рову. Падазрона ціха. Нічога добрага гэта не прадказвала. Кешар і пакеты выварочваюць, звальваюць змесціва ў адну кучу. Чаканне басанож на бетоннай падлозе голым. Пачалося. «Сабраць рэчы!», «Жыва!», «Што незразумелага?!!», «Жывей», «Я сказаў!!!», «БЕГАААААМ!!!!... Па лесвіцах, калідорах. Заганяюць у «дурхату» ў склепе (гэта — абабітая гумай і дзерманцінам камера для ўціхамірвання буйных).

Зноў шмон. Ставяць на расцяжку і сыходзяць, але перыядычна падыходзяць да вочка праверыць. Збор шмотак, ледзь паспяваеш апрануцца, матрац пад паху і бягом па калідоры на лесвіцу, якая вядзе ў цэнтр гэтага неакалізея. На фінішы стаіць карнік і гарлапаніць: «Занадта павольна, назад!». Іншы падганяе. Чую, як на іншай лесвіцы ганяюць Саню Малчанава. Свалата. Вяртаюся назад у «дурхату». Дзіка горача, пот льецца літаральна ручаём, у галаве туман. Гэта — мяжа. Калі пераступіць, то што будзе далей??? Усё, пляваць.

Карнік гарлапаніць: «Дубль два! БЕГАААМ МАРШ!!!»

— Не.

— Я сказаў. Узяў рэчы і бегам, жывей!!!

— Я адмаўляюся.

— Рэчы ў рукі і бегам!

— Рабі што хочаш. Больш не пабягу.

Некаторы час ён глядзеў на мяне, затым ідзе за другім, нешта шэптам абмяркоўваюць. Затым другі карнік падыходзіць і, як ні ў чым не бывала, самым ветлівым і міралюбным тонам кажа: «Збірайце вашы рэчы і праходзьце ў камеру». Я аж асалапеў, не верачы сваім вушам. Настолькі гэты тон супярэчыў сітуацыі. Аказваецца, яны ўмеюць гаварыць па-чалавечы. Усе...

...Не сцелючы матраца, падаеш прама на жалезныя пруты. Сілаў няма ні на што. У галаве ўсё хадуном. Саня завальваецца следам. Ледзь жывы, бледны як смерць. Яму дрэнна, ванітуе. У камеры магільнае маўчанне. Кірыл з Максам яшчэ так не траплялі. Усім страшна. Ды якое страшна?! Жах пракраўся ў кожны атам цела і розуму настолькі, што ўсе сядзелі моўчкі, баючыся сказаць хоць слова...

Я ліхаманкава цямлю. Што рабіць. Сітуацыя падышла да рысы, пераступіўшы якую паважаць сябе ўжо немагчыма. Яшчэ адзін крок, і тады што заўгодна стане магчымым. Прыходзіць дакладнае разуменне, што такога і блізка дапускаць нельга. Катэгарычна. Трэба ісці ў адмову ў самым пачатку, не збіраць рэчы. Калі гэта будзе не чарговы прагон, а перасяленне ў іншую камеру. Прыйдзе дзяжурны. А так яго ніколі няма. Спецыяльна адсутнічае, каб не быць сведкам. Хітра прыдумалі, сволачы. Назаўтра дзяжурны спытаў: «Ну, хто яшчэ хворы?»

Праз некалькі дзён здарыўся самы жорсткі прэс за ўсю гэтую чорную зіму. Роў стаяў такі, што гук выразна даносіўся са спартзала, г.зн. праз двое дзвярэй і цэнтральны хол. Мы не маглі ні чытаць, ні пісаць, ні гуляць, ні проста ляжаць. Хтосьці хадзіў наперад-назад, хтосьці адціскаўся. Некалькі гадзін у чаканні, увесь час адчыняюцца суседнія камеры, але чамусьці праходзяць міма нас. Звонку даносіцца крык: «Легчы! Устаць! Легчы! Устаць!...» Гэта — жах. Ніхто не глядзіць адзін аднаму ў вочы і толькі губы выдаюць «с…, пачвары, свалоты...». Вячэра. Значыць, нашу камеру пранесла. Але ці надоўга? Цуда не здараецца двойчы, у наступны раз абавязкова зачэпяць.

У суботу з самай раніцы мяне адвялі да начальніка. Арлоў, апрануты па грамадзянцы, сустрэў мяне ветліва. Адразу ж спытаў мяне: «Што вас трывожыць?» Затым ён прама сказаў нешта наконт майго стану і што яму даручана развеяць «непаразуменне». «Бо гэта ўсё не больш, чым тэатральная пастаноўка», — казаў ён даверліва-добразычлівым тонам. — «Мы пільна сочым за станам кожнага і запэўніваю вас, нічога нікому на самай справе не пагражае». І дадаў: «Галоўны вораг — уласны страх. Не трэба рабіць паспешлівых дзеянняў, і любую праблему можна вырашыць вось тут». Я быў у шоку. Якім чынам гэта стала вядома? Няўжо ўсе гэтыя размовы пра псіхалагічны кантроль — не пусты разгон? Пытаюся ў лоб: «Як вы даведаліся?» — «Па вачах», — сур'ёзным тонам адказаў грамадзянін начальнік СІЗА КДБ.

ххх

Дзясятыя дні лютага адзначыліся пачаткам «пацяплення клімату». Штосьці, відаць, адбылося на волі, узровень прэса значна знізіўся. Забегі з г. зв. «асабістым даглядам» спыніліся. Шмон стаў мякчэйшым, радзейшым. 23 лютага Кірыл упаў з лесвіцы. Па замацаванай маскамі звычцы, ён спускаўся ўніз бегам з рукамі за спінай, не трымаючыся за парэнчы. Я ўпершыню бачыў гематому на палову спіны. У Кірыла быў болевы шок. Яго трэсла так, што ён не мог ні нармальна размаўляць, ні нават паліць. У выніку павезлі ў шпіталь. Мяркуючы па абрыўках размоваў паміж кантралёрамі, былі і іншыя падобныя выпадкі. Так ці інакш, на наступны дзень карнікі крычалі на нас за тое, што... мы перасоўваліся бегам і не трымаліся за парэнчы!!!

З кожным днём мы ўсё радзей і радзей бачылі масак, і, нарэшце, да пачатку сакавіка іх не стала зусім. З плячэй быццам камень зваліўся. Стала лягчэй дыхаць. Больш мы не хадзілі па дворыку колам, хоць неаднаразова чулі, як гэта прымушалі рабіць суседзяў. Дыферэнцыраваны падыход захаваўся, але стаў вытанчаным.

Цікава назіраць, як ва ўмовах росту ўладных паўнамоцтваў змяняюцца шараговыя выканаўцы. З ветлівых і лагодных некаторыя станавіліся адкрытымі быдлам. Як, напрыклад, парачка, якая запомнілася ўсім: Вася і Жаба. Апошні аднойчы вычапіў да масак толькі таму, што я не падняўся пры адкрыцці дзвярэй. Паставілі на расцяжку, абступілі гуртом. Жаба ўрэзаў па назе так, што ледзь выстаяў. Было бачна, што гэтыя двое хочуць даказаць маскам, што яны таксама «стромкія пацаны». Лаш’ё маркотнае, ужо праз месяц хадзілі па струнцы.

Былі і тыя, хто не ступіў на сцежку аскаціньвання, заставаўся чалавекам. Але ўсё роўна трэба разумець, што шасцёрка ёсць шасцёрка. Гэтыя самыя прыстойныя ўсё роўна павінны выконваць загады. Няхай яны самі і не праводзілі экзекуцый, але пры гэтым вялі нас да тых, хто праводзіў. Праблема не ў людзях, праблема ў сістэме, што дазваляе рабіць бязмежжа.

Саню і Кірыла асудзілі. Малчанаў адхапіў «трошку», а Кірыл альбо хімію, альбо ўмоўна: у камеру ён ужо не вярнуўся. Нас гэта нават трохі працверазіла: аказваецца, у гэтай падводнай лодцы ёсць выхад. Што характэрна, ні той, ні іншы так і не атрымалі магчымасці сустрэцца з адвакатам.

Прыкладна тады ж мы даведаліся, што Міхалевіч — адзін з «дзекабрыстаў» — заявіў пра катаванні ў Амерыканцы і даў драпа ў Чэхію. Са здзіўленнем прачыталі (нам сталі прыносіць Белгазету!), што гэты ход выклікаў некаторую крытыку ў яго адрас. Напэўна, хтосьці не разумее, што жыццё палітуцекача — не цукар. Чужая краіна, чужыя людзі і надзея вярнуцца толькі адна: змена рэжыму. Кожны дзень мы загіналіся ў гэтым пекле і невядома, да чаго б дайшло, калі б не гэты самаадданы ўчынак. За гэта дзякуй ад многіх вязняў чырвонага дома тых часоў!

Была прызначаная пракурорская праверка, праўда, ліпавая.

Аднак на той момант мяне больш хвалявалі іншыя навіны, якія прасачыліся, нягледзячы на амаль поўную ізаляцыю. Усе гэтыя месяцы мяне мучылі думкі пра маіх сяброў. Па жыцці нямногіх сяброў можна назваць сябрамі. Але, калі трапляеш у турму, то разумееш, што іх яшчэ менш, чым меркаваў. Справа не ў паказаннях супраць цябе, не ў прысудзе. А ў прынцыпе, што мацней: страх ці сяброўства? Які б ні быў тэрмін, ён пройдзе, а верны сябар застанецца назаўсёды. Мяне грызлі сумневы, але я верыў. І таму, калі даляцела вестка, што мой блізкі сябар у інтэрнэце выклаў ролік з адмовай ад паказанняў, я хадзіў у эйфарыі. Не ўсё ж гэтым гадам піць нашу кроў! Хай ціснуць і кашмараць колькі хочуць, але ёсць рэчы, якія ім не па зубам. Надыдзе той дзень, калі гэтыя чалавечыя каштоўнасці зламаюць хрыбет гэтай пагарджанай уладзе. Следчы, які не з’яўляўся з мінулага года, раптам наляцеў з адвакатам і экспертызамі па справе. Адвакат сказаў, што яго не пускалі «за адсутнасцю тэхнічнай магчымасці», як і многіх іншых. Цікава, а каго тады наогул пускалі?

У экспертызах супраць мяне не было наогул нічога! Ні тэлефонных перамоваў, ні перапіскі, ні якіх-небудзь слядоў на кампутары, ні доказаў з ператрусаў на кватэрах і ў машыне, ні супадзенняў ад мабільнага аператара. Жыццёвы тонус павысіўся. Засталося толькі чакаць азнаямлення са справай, а там ужо суд ды лагер не за гарамі. Але гэтае «толькі» цягнулася вечнасць.

ХХХ

У першых днях сакавіка да нас, на змену тым, каго забралі, закінулі яшчэ дваіх. Марцалеў Сяргей апынуўся паліттэхнолагам кандыдата Статкевіча. Выраз яго твару, калі ён увайшоў у камеру, быў такі, што мы з Максам трохі асалапелі. Але апынулася, што Сяргей «у дошку наш пацан». У адной з камер Марцалеў набыў мянушку «студэнт» за тое, што меў тры вышэйшыя адукацыі.

Аляксандр К. быў буйным расійскім бізнэсмэнам і па сумяшчальніцтве мясцовай славутасцю Амерыканкі па мянушцы «Алігарх». Але паводле ацэнак КДБ — злачынцам. Аляксандр быў высокаарганізаваным чалавекам, да ўсяго меў канструктыўны падыход. Пры гэтым быў цвёрды, лагодны і пазітыўны. Вярхоўны турэмшчык Арлоў яго ненавідзеў. Шэраг кантралёраў таксама (напрыклад, Вася, калі стаяў на раздачы баланды, не даваў алігарху хлеба!). Яго пастаянна перакідвалі з камеры ў камеру (ён пабываў у 14-ці з 18-ці), яго ўвесь час вазілі прэсаваць на Валадарку. Але Саша сышоў у жорсткую адмову, і з гэтай нагоды казаў: «Хай мяне тут лепш згнаяць, але я не саступлю, таму што павінна быць мяжа ва ўсім, а ў гэбістаў яе няма». Кожны дзень фіза. Кожны дзень вывучэнне нямецкай, кожны дзень непахіснасць — адным словам, сталёвы чалавек.

Увесь тыдзень мы бесперастанку абмяркоўвалі тэмы сусветнага капіталізму і фінансавага крызісу, перспектыў беларускай эканомікі, працоўнага кантролю і працоўнага самакіравання, бандыцкага паходжання расійскай палітыкі, і, вядома ж, бязмежжа беларускага рэжыму. Cталі вядомыя падрабязнасці «вечнай зімы» ў іншых камерах. Гаворка ішла пра камеру № 13, «залётную».

Арлоў неяк мімаходзь згадаў трынаццатую, маўляў, «там людзі, незадаволеныя жыццём». Аказалася, што ў тыя дні да гэтай камеры было два падыходы: шмон праз дзень і шмон кожны дзень. Там шмоткі высыпалі з кешараў проста на падлогу. Маскі маглі зайсці і разбіць дубінкамі кантэйнеры з гарбатай. Там бывалі выпадкі збіцця толькі за тое, што чалавек перадаў скаргу ў пракуратуру прама ў зале пасяджэння суда (студзень 2011), а другога, схапіўшы за каўнер, закідвалі на падворак, але прамазалі, патрапілі ў сценку... «Асабісты дагляд» — ставілі на расцяжку абсалютна голымі, а кантралёр задаваў вязням ужо зусім пахабныя пытанні.

Дарэчы, пра пракурорскую праверку ў сувязі з катаваннямі. Сам намеснік пракурора Швед з тусоўкай белых каўнерыкаў зрабіў ласку нас наведаць. Начальнік Арлоў на некалькі секунд увайшоў у камеру і абвёў усіх вельмі строгім позіркам, затым рэзка выйшаў. Зайшлі пракурорскія. Швед пару раз спытаў, ці ўсё нармальна. Насупраць дзвярэй, выбудаваўшыся ў лінію, стаялі вертухаі з такімі тварамі, быццам бы прыйшлі на бандыцкую разборку. Натуральна, усе маўчалі. Ніхто не верыў гэтым пракурорам. Мы яшчэ ў канцы снежня бачылі, чаго вартая тая пракуратура. Тады Анатоля Лябедзьку выклікалі да лекара (другі раз за дзень) якраз у тыя паўгадзіны, калі пракурор хадзіў па камерах з чарговай штомесячнай праверкай. Зразумела, што Лябедзька шмат бы чаго сказаў. Хоць, што толку? Гэты пракурор нават не пацікавіўся, дзе яшчэ адзін арыштант. І тут было тое ж кіно. На гэтую тэму ёсць добрая ілюстрацыя: малпа, што закрывае сабе рот, вушы і вочы.

Праз дзён дзесяць Аляксандра К. перавялі. Да нас дадалі маладога хлопца Дзяніса. Здольны аўтаслесар, дома засталіся маці-інвалід і нявеста. Упершыню мне давялося пабачыць паводзіны свежага арыштанта з боку. Балюча было бачыць, як дзень за днём да чалавека даходзіла — крок за крокам, — што па ўсёй верагоднасці ў ранейшым жыцці засталося ўсё — справа, нявеста, маці-інвалід. Цяжкае відовішча...

Лістоў не было ўвесь сакавік. Ніякіх вестачак ад родных. Абарвалі адзіную нітачку, якая злучае мяне з навакольным светам. Падобна на тое, мае гаворкі не спадабаліся камусьці зусім. Хоць зразумець іх логіку цяжка, так што я і не спрабаваў. Час бавілі таксама за чытаннем, маляваннем і размовамі. З Максам часцяком успаміналі старыя добрыя дзянькі з антыфа-дзеянняў, каляфутбольных манеўраў і панк-канцэртаў. Ці крэатыву на тэму кафэ-клуба ў стылі кіберпанк. А вось з Сержыкам можна было паспрачацца на тэмы гісторыі, напрыклад, патрыятызму часоў сусветных войнаў. Або што рабіць прыстойнаму чалавеку ў выпадку акупацыі NАТO. Марцалеў разумна і цікава расказваў пра асобныя аспекты палітычных тэхналогій і рэкламы. Яшчэ раней Фядута распавядаў у агульных рысах пра працу выбарчага штаба. Сур'ёзная справа.

Прыйшла газета, у якой быў артыкул пра вызваленне Фядуты: выпусцілі на падпіску пра нявыязд. Але нармальна парадавацца мы не змаглі. Бянтэжыла адна дэталь. Аказалася, што з нашай камеры яго перакінулі ў другую, транзітку, у якой ён прабыў адзін... 55 дзён! Наўрад ці хто-небудзь звярнуў увагу на гэтую акалічнасць, але мы зразумелі ўсё без слоў. Горш за ўсе пакуты — гэта быць адным і кожны дзень чуць, як катуюць іншых. На трэці дзень адзіноты хочацца лезці на сценку, на пяты — з’язджае дах. Я прабыў у адзіночцы два тыдні (максімальны тэрмін пакарання ў карцары), і я быў шчаслівы, калі перавялі да людзей. Але амаль два месяцы... — гэта жах. Тым больш кожны дзень чуць, як катуюць іншых людзей. Доўга мы абмяркоўвалі, як нашаму літаратару даліся гэтыя дні, і ніхто не жартаваў, не пасміхаўся, не выказваўся легкадумна. Прыйшлі да высновы: кожнаму вязню «амерыканкі» ў большай ці меншай ступені прыйшлося сербануць пакуты і пацярпець, але самая жорсткая доля сярод усіх выпала Фядуце. Мала таго, што трэба было не зламацца. Не звар’яцець — вось, што было на парадку дня.

Ххх

Марцалеў чакаў суда ў канцы красавіка. Сяргей моцна нерваваўся і маральна рыхтаваўся да лагера, а мы яго за гэта дражнілі і лаялі, таму што было відавочна, што атрымае ўмоўна (як аказалася пасля, Паўлу Севярынцу далі цалкам рэальную хімію з накіраваннем у камендатуру, так што асцярогі Сяргея былі зусім не беспадстаўныя).

З Марцалевым мы часцяком спрачаліся. Ён быў сацыял-дэмакратам і праваслаўным патрыётам. Так што спектр спрэчак быў вельмі шырокі. Больш за ўсё мяне абурала яго стаўленне да Першай сусветнай вайны, бо ён падтрымліваў пазіцыю Мартова, г.зн. абарончую пазіцыю. А я лічыў бессэнсоўным узаемнае знішчэнне працоўных працоўнымі дзеля выгады нацыянальных ваенна-прамысловых і ваенных колаў усіх ваюючых бакоў. У першыя дні заключэння мне ў рукі трапіла «Сям'я Ціба, ч. 2». Кніга пра пачатак гэтай бойні, пра сацыялістаў Францыі, Нямеччыны, Аўстрыі, Швейцарыі, якія яшчэ напярэдадні прапаведавалі інтэрнацыяналізм, класавую барацьбу, усеагульную забастоўку. Але чым больш напальвалася сітуацыя, тым хутчэй яны кацілася ў патрыятычную яму і ў выніку дружна пайшлі забіваць сваіх учорашніх таварышаў.

Марцалеў сцвярджаў, што гэта адпавядала інтарэсам працоўных, бо акупацыя рэзка зніжае іх узровень жыцця. Але хіба сама вайна не выклікала яшчэ большую разруху? Ды і не ў гэтым справа. Няўжо выбар з дзясятка гатункаў каўбасы ёсць сапраўды маральная мерка? Хіба маральна выбіраць сабе паноў, прычым коштам крыві сваіх субратаў па класе? Патрыятызм аб'яўляецца адной з самых галоўных маральных каштоўнасцяў чалавека. Нацыянальныя інтарэсы вышэй за ўсё. Інтарэс — гэта карысць. Але з якога часу карысць — па тэрытарыяльнай або этнічнай прыкмеце — прыраўнялі да маральных паняццяў, да справядлівасці і дабра? «Справядліва тое, што выгадна», — такое бачанне патрыятызму апынулася па душы таму палкоўніку КДБ з чацвёртага аддзялення, ды і Арлоў на 100% за гэты падыход. Вось так цяпер мараль вызначаецца нейкай выгадай. Такая мадэль не можа мець нічога агульнага з прыроднай маральнасцю, таму што павага, гонар, раўнапраўе, альтруізм, узаемадапамога, правы і свабоды не могуць мець колеру сцяга або межаў. Але менавіта гэтымі якасцямі і каштоўнасцямі вызначаецца чалавечнасць чалавека, усюды і ва ўсе часы. Патрыятызм спекулюе на любові чалавека да сваёй зямлі, спрабуе атаясаміць сябе з прыроднай сімпатыяй чалавека да родных краёў. Але вось ёсць, напрыклад, такое святое паняцце, як любоў да маці. Ніхто і не думае будаваць вакол гэтага, гэтак натуральнага і блізкага пачуцці нейкую ідэалогію. Чаму ж можна выдумляць ідэалагічныя канцэпцыі вакол любові да зямлі? Тым больш, што гэтыя самыя канцэпцыі патрабуюць абвергнуць маральнасць, узвысіцца над чалавечымі каштоўнасцямі?

Кажуць, трэба прышчапляць гонар за сваё. Але, калі нейкі факт гісторыі краіны выклікае не гонар, а сорам? Гісторыя Беларусі — гэта гісторыя розных перыядаў: славяна-балцкіх плямёнаў, ВКЛ, царскай Расіі, чырвонай імперыі. На якой падставе адны перыяды адмаўляюцца, а іншыя ўзвялічваюцца? Я не хачу ганарыцца ні бальшавізмам, ні царызмам, ні княствам. Чамусьці забываецца, што ў часы Літвы народ знаходзіўся ў рабскім становішчы. Ды і як можна ганарыцца або саромецца таго, да чаго сам не маеш дачынення? Можна захапляцца пэўнымі старонкамі нашай гісторыі, і такія старонкі знойдуцца ў кожным перыядзе. Зрэшты, як і старонкі смутку. У школах трэба прышчапляць не хлуслівы патрыятызм, які аднабока глядзіць на мінулае, а цікавасць да ўласнай гісторыі. Гэта ўмацуе самасвядомасць, дасць прыклады нашых продкаў — якімі б яны не былі — для разумення гэтага.

Грамадства, заснаванае на свабодзе і справядлівасці, мацней, чым соцыум, заснаваны на адфільтраванай гісторыі і гіпертрафаваным калектывізме.

Я — беларус, таму што адношуся па паходжанні да гэтай унікальнай гісторыка-культурнай супольнасці. Гэта ні добра, ні дрэнна, ні нагода для гонару, ні для сораму. Гэта ёсць, і гэтага дастаткова. А што тычыцца каштоўнасцяў, то чалавецтва ўсёй сваёй гісторыяй, філасофіяй і навукай выпрацавала трывалы этычны фундамент — гуманізм.

Я бавіў час за чытаннем Яфрэмава «Час Быка». Павольнае, удумлівае чытво. Як у Стругацкіх. На Зямлі перамагло салідарнае грамадства. Былі рэалізаваныя вышэйшыя свабодныя ідэалы. Дзяржава перастала існаваць. Людзі жылі забяспечана і цікава. Кіраванне ажыццяўлялася гарызантальнымі структурамі, якія служылі сродкам каардынацыі для агульнай карысці. Шматбакова развіты, гарманічны і маральны чалавек — цэнтр такой сістэмы. Калі-небудзь такое грамадскае ўладкаванне стане самай звычайнай з'явай. А сёння даводзіцца жыць у свеце, дзе вакол толькі гора і бяда, дзе парасткі розуму і радасці прабіваюцца толькі насуперак змрочным умовам.
Мяне перамясцілі ў суседнюю, пятую камеру. Травень пачаўся з чакання суда...

Заканчэнне чытайце ТУТ