Беларуская мова — у трэндзе, але не ў пашане
Пашырэнне выкарыстання беларускай мовы запісана ў план мерапрыемстваў Года культуры, які апублікаваны на мінулым тыдні. Ці змогуць ягоныя мерапрыемствы спрыяць большаму распаўсюджванню роднай мовы?
Фота з сайта belapan.by
У раздзеле плана, які называецца “Пашырэнне выкарыстання беларускай мовы”, сярод іншага — правядзенне рэспубліканскай акцыі ”Беларусь, я люблю цябе“, прымеркаванай да Дня ўсіх закаханых, і мерапрыемстваў ва ўстановах культуры да Міжнароднага дня роднай мовы.
Плануецца правесці конкурс даследчых работ навучэнцаў па беларускай літаратуры, арганізаваць сустрэчы з беларускімі пісьменнікамі, віктарыны, цыкл канцэртаў выхаднога дня ”Беларуская песня“ на адкрытых пляцоўках Мінска і абласных цэнтраў.
Белтэлерадыёкампанія павінна павялічыць аб’ём вяшчання на беларускай мове ў інфармацыйных і аналітычных праграмах у сюжэтах пра падзеі ў культурным жыцці краіны, праграмах культуралагічнай тэматыкі.
Журналіст Глеб Лабадзенка, які з’яўляецца сузаснавальнікам курсаў “Мова нанова” (зараз працуюць у 10 гарадах краіны), “двума рукамі падтрымлівае любыя захады па падтрымцы беларускай мовы”.
Іншая справа, каб гэта не стала фармальнасцю, бо што-што, а пісаць паперы ў нас умеюць. Глеб Лабадзенка прывёў прыклад: у 2014 годзе яму давялося звярнуцца да чыноўнікаў з пытаннем, якія мерапрыемствы праводзяцца ў краіне да 80-годдзя народнага паэта Рыгора Барадуліна.
“Мне даслалі адказ у выглядзе табліцы на трох ці чатырох старонках, — сказаў Глеб Лабадзенка. — Там згадвалася некалькі дзясяткаў мерапрыемстваў. Дзесьці выставы праходзяць, дзесьці вершы чытаюць, там залічвалася нават, калі ў куточку ў бібліятэцы выставілі кнігі Рыгора Барадуліна. А хто чуў пра тыя мерапрыемствы? Вось і атрымліваецца, што калі глядзіш на паперы, можна падумаць: “Чаму не жыць?”. Насамрэч, які толк з усяго гэтага? Вялікага аптымізму, што яны пашыраць выкарыстанне беларускай мовы, у мяне няма”
І ўсё ж такі Глеб Лабадзенка лічыць, што з дапамогай тых ці іншых мерапрыемстваў можна спрыяць распаўсюджванню беларускай мовы:
“Нашыя курсы таму лепшы прыклад. Я назіраю гісторыі поспеху, калі ў выніку навучання ў нас людзі пераходзяць на беларускую мову. Сярод іншага гэта адбываецца таму, што нашыя выкладчыкі любяць беларускую культуру і мову, жывуць гэтым, ведаюць цікавых людзей, якіх можна запрашаць на сустрэчы. Па загадзе пачаць любіць мову немагчыма. Галоўны штуршок — асабісты прыклад, калі чалавеку не проста загадалі нешта рабіць”.
Глеб Лабадзенка прывёў прыклад: у некаторых гарадах чыноўнікі, паглядзеўшы на “Мову нанова”, спрабавалі зрабіць свае курсы беларускай мовы. Вылучалася памяшканне, выкладчыца. Але як толькі адміністрацыйны ціск слабеў, усе разбягаліся.
Ёсць праблема якасці мерапрыемстваў: “Сустрэча з пісьменнікамі пятага эшалона, якіх ніхто не чытае, наўрад ці можа кагосьці зацікавіць. Можна сабраць нецікавых людзей і сказаць, што гэта і ёсць беларуская культура, і запрасіць далучацца да яе. Ведаеце, калі я вучыўся ў школе, думаў, што ўсе беларускія пісьменнікі даўно памерлі, а нашу літаратуру я ненавідзеў, бо у падручніку былі сабраныя горшыя творы нават лепшых аўтараў. Калі арыентавацца толькі на такія прыклады, беларускую мову і культуру можна ўзненавідзець. І ўзнікае пытанне — ці нельга нашкодзіць ёй такімі мерапрыемствамі”.
Да таго ж іх правядзенне не здымае з дзяржавы абавязку па забеспячэнні роўнасці моваў, чаго ў краіне няма: “Напрыклад, на беларускую мову ў нас перакладзены не ўсе законы. Я сутыкаюся з сітуацыямі, што калі пішу нейкі зварот і маю патрэбу працытаваць закон, не магу, бо шмат якіх законаў на беларускай мове няма. А мой пераклад не мае юрыдычнай сілы”.
Вялікая праблема — становішча роднай мовы ў сістэме адукацыі. У Беларусі на беларускай мове нельга атрымаць адукацыю ад садка да ўніверсітэта, бо цалкам беларускамоўных ВНУ ў Беларусі няма.
Напрыклад, беларускамоўныя садкі ёсць у кожным раёне горада. Аднак на справе гэтыя садкі такімі не з’яўляюцца, звярнуў увагу Глеб Лабадзенка.
“Дзяржава не выконвае свае абавязкі па забеспячэнні роўнасці моваў у сістэме адукацыі. Лічыцца, што нармальнаму чалавеку беларускамоўны садок ні да чаго. Мы спрабавалі ўладкаваць дачку ў адзін з такіх беларускамоўных садкоў у Фрунзенскім раёне, — расказаў Глеб Лабадзенка. — Мне прапанавалі сад далёка ад дома, а каб побач арганізаваць беларускамоўную групу, трэба было самому знайсці зацікаўленыя сем’і. Мне што, трэба было кінуць працу і шукаць аднадумцаў? Калі мы прыйшлі ў адзін з беларускамоўных садкоў, не пачулі там ніводнага беларускага слова — ні ад загадчыцы, ні ад выхавацеляў, ні ад бацькоў. Аднак мы знайшлі ў іншым садку беларускамоўную выхавальніцу, да таго ж у нашай групе шмат беларускамоўных бацькоў. Зараз мы думаем пра беларускамоўную школу і разумеем, што трэба будзе вазіць дзіця далёка ад дома”.
Эксперт “Ліберальнага клуба” Вадзім Мажэйка лічыць, што зараз “дзяржава зацікаўлена больш, чым калісьці ў мяккай беларусізацыі, а пашырэнне выкарыстання беларускай мовы добра ўпісваецца ў гэты трэнд”.
Між тым ёсць перашкоды для таго, каб беларусізацыя паспяхова праходзіла пры існуючай уладзе:
“Праблема ў тым, што на працягу апошніх 20 гадоў ішоў іншы працэс — русіфікацыя, і чыноўнікам складана павярнуцца на 180 градусаў. Існуе засцярога перад Масквой. Успомніце, колькі крытыкі пачулі ўлады з усходу, калі год назад толькі што прызначаны міністр адукацыі Міхаіл Жураўкоў загаварыў пра больш шырокае выкарыстанне беларускай мовы ў школе. І як прэзідэнт адрэагаваў — ён пакрытыкаваў Жураўкова. І ў школе ўсё засталося на сваіх месцах“.
Вадзім Мажэйка лічыць, што план Года культуры ў цэлым — гэта прыклад дубовага чыноўніцкага крэатыву:
“Кожны год у нас абвяшчаецца нейкая тэма года, з’яўляецца план, у які ўваходзяць ці то фармальныя мерапрыемствы, ці тыя, што адбываюцца штогод. А бывае, што і тыя, да якіх дзяржава не мае ніякага дачынення. Думаю, што фармальны падыход звязаны ў тым ліку са складанасцямі фінансавання, калі хочацца і грошы зберагчы, і мерапрыемства залічыць”.