«Я не хачу быць знакамітым беларускім пісьменнікам». Як Горват жыве пасля хайпу

Аднойчы Андрэй убачыў палац. Гэта было ў 2006 годзе ў Нароўлі — паблізу ад Чарнобыльскай зоны, на беразе буйной ракі, стаяла былая сядзіба Горватаў і вабіла сваёй містычнай постаццю. З тых часоў шмат чаго змянілася — Андрэй пасталеў, папрацаваў дворнікам у Купалаўскім, з’ехаў з Мінска ў палескую вёску і стаў знакамітым беларускім пісьменнікам (прабач, Андрэй). Адно засталося нязменным: палац разбураецца, а разам з тынкоўкай, цэглай і абяцаннямі паступова губляецца вера ў тое, што чалавек можа спыніць час. Ці хаця б адваяваць яго ў прыроды і іншых людзей.

Журналісты onliner.by паехалі разам з Андрэем Горватам у Нароўлю, каб пагаварыць пра ўсё на свеце — пра «Радзіва Прудок» і жыццё пасля хайпу, бацьку-палкоўніка і яго прынцыповасць, самазнішчэнне і адказнасць.

Частка 1. Нароўля. Будучыня і мінулае

Восеньская Нароўля — не самае аптымістычнае месца на карце краіны. Ідзе паскудны дробны дождж, шэрае неба цісне на свядомасць і пакідае ў ім адбітак асэнсавання: сонца вернецца не хутка. Андрэй хаваецца пад капялюш і ідзе праз вялікі парк да палаца — месца, якое гэты чалавек называе сваім домам і лічыць гэтую сувязь паміж пабудовай сярэдзіны пазамінулага стагоддзя і сабой містычнай з’явай.

«Палац выглядваў з-за галін, і было адчуванне, што ён жывы і дыхае»
— Я даўно ведаў, што ў Нароўлі ёсць палац Горватаў, а паколькі я Горват, мне было цікава, ці маю я да гэтага нейкае дачыненне. У 2006 годзе я ўбачыў у інтэрнэце артыкул пра Нараўлянскі палац, загарэўся гэтым і прыехаў сюды ў першы раз. Гэта было вельмі містычна: я трапіў сюды вечарам, ужо цямнела... Я ішоў па парку, у якім тады было больш дрэваў, і палац выглядваў з-за галін — было адчуванне, што ён жывы і дыхае, — мы падыходзім да палаца, і Андрэй робіць паўзу. Ён разглядвае двухпавярховы будынак, які зараз перажывае далёка не лепшыя часы, і глядзіць на свой «дом», быццам нешта згадвае. — Я не з першага раза змог да яго падысці, таму што гэта быў вялікі згустак энергіі, якую цяжка было вытрымаць. Унутр я патрапіў толькі падчас другой ці трэцяй паездкі: мяне проста разрывала на часткі, і я дагэтуль не магу патлумачыць гэтую з’яву. Як я наважыўся? Хацелася вельмі...

Аўтар кніг «Радзіва Прудок» і «Прэм’ера» зараз цалкам засяродзіўся на тым, каб выратаваць палац, які разбураецца ад часу, вады і іншых фактараў, якія прынята называць чалавечымі. Яшчэ трынаццаць гадоў таму па палацы можна было спакойна хадзіць — так кажа Андрэй. Але час ішоў, нічога не мянялася — будынак проста парахнеў на вачах.
— З таго часу як я ўпершыню ўбачыў палац, тут шмат чаго змянілася. Знік дах, а раней ён быў амаль цэлы і пачаў разбурацца толькі ў адным месцы — можна было ўкласці якую $1000 і яго адрамантаваць. Фасад быў увесь патынкаваны, белы, а зараз тынкоўка шмат дзе адвалілася, — гаворыць Андрэй.

Гэты чалавек стаў знакамітым пасля таго, як пачаў публікаваць у Facebook допісы пра жыццё ў палескай вёсцы Прудок: пра яе жыхароў, пра дзедаву хату, пра асабісты космас і, зразумела, казу, якая зрабілася адным з галоўных персанажаў гэтых гісторый. Потым Андрэй выдаў кнігу «Радзіва Прудок», у якой былі сабраны ўсе гэтыя гісторыі і шмат чаго яшчэ, і ператварыўся ў самага хайпавага беларускага пісьменніка, хоць ён і не любіць, калі яго так называюць. Потым была яшчэ адна кніга — «Прэм’ера», у якой Горват быў зусім іншы, нашмат больш сур’ёзны. Цяпер Андрэй па-ранейшаму жыве ў Прудку, але максімальна абмежаваў свае стасункі са знешнім светам і канчаткова сышоў у так званы апшыфтынг — гэта Горват так жартуе: «Даўншыфтынг — гэта паніжэнне сацыяльнай актыўнасці, а ў мяне, наадварот, атрымалася павышэнне».
Адзін з пунктаў гэтага павышэння — спроба выратаваць палац. Ёсць план, ёсць рэсурсы, ёсць падтрымка, няма толькі аднаго: дазволу мясцовага чынавенства.
— Гэта месца, дзе застаўся нейкі след майго прозвішча. Мне было цікава вывучыць яго з гэтага пункту гледжання... — Андрэй спрабуе распавесці гісторыю сваіх стасункаў з гэтым месцам, але гэта вельмі інтымны момант. Ён шмат разоў прыпыняецца, каб падабраць трапныя словы, разглядае сцены сядзібы і нібыта пракручвае ў галаве нейкія ўспаміны. — Але я палюбіў гэты палац не таму, што ён належаў Горватам. Абсалютна. Напэўна, у той момант мне не хапала пачуцця дому, і я шукаў такое месца на планеце. Можа быць, тады штосьці сышлося, і я захацеў, каб гэты будынак быў маім домам. Дзяцінства...
Гэта такія рэчы, якім не надаеш увагі. Калі я з’ехаў з бацькоўскага дому вучыцца ў Мінск, шмат гадоў жыў у здымных кватэрах і інтэрнатах, з’явілася патрэба назваць нейкае месца сваім. Менавіта тады я прыехаў у Нароўлю, і гэтае жаданне мець дом і наведванне палаца супалі.
У першы год маіх падарожжаў у Нароўлю я бываў тут літаральна кожны тыдзень і аднойчы доўга блукаў па гэтых мясцінах днём. Мне захацелася адчуць нейкую еднасць з гэтым домам, аб’яднацца з ім, і я здзейсніў вось такі наіўны акт: у мяне з сабой быў кішэнны нож, я зрабіў надрэз на руцэ і прыклаў яе да сцяны... Але гэтага не трэба было нават рабіць, таму што я і так адчуваю сябе часткай палаца. Гэта для мяне не пытанне захавання, а пытанне самазахавання. Адмеціны на руцэ ў мяне не засталося: я ж не рабіў там нейкі брутальны надрэз. Гэта быў акт наіўнасці і рамантызму.
«Бацька ніколі не браў хабар: гэта быў для яго вельмі прынцыповы момант»
Нараўлянцы не ведаюць пра сядзібу Горватаў. У іх ля ракі за паркам ёсць «панскі дом» — так яны называюць гэтае месца і распавядаюць пра яго легенду, нібыта тут праз няшчаснае каханне скончыла жыццё самагубствам прынцэса. Адна са шматлікіх прыгожых гісторый, якія пачынаюць круціцца вакол няведання сапраўдных падзей. 

Горват робіць абход вакол сядзібы і прыгадвае гісторыю сапраўдную.
— Тут не трэба нічога выдумваць, таму што цікавага і без таго было шмат. Аднойчы ў гэтым палацы праводзілі спірытычны сеанс, падчас якога ў паветра падняўся стол і пачаў лятаць па ўсіх пакоях, а потым разбіўся аб сцяну. Было шмат сведкаў, і яны апісвалі гэты выпадак у сваіх успамінах.
Зараз Андрэй дасканала ведае ўсё, што адбывалася ў гэтым месцы. Можа расказаць пра гаспадароў, іх характар, інтарэсы, лёс...
— Я сядзеў у бібліятэках, архівах, інтэрнэце, вывучаў, перакладаў шмат рознай літаратуры. А потым пераключыўся непасрэдна на сваіх продкаў, пачаў вывучаць свой радавод і дайшоў да чатырнаццатага калена...
— Ты размаўляў пра гэта з бацькам?
— Не больш, чым гэта адбываецца ў іншых сем’ях. Так, з бацькам у мяне былі пэўныя складанасці, але гэта не перашкаджала размаўляць з ім на розныя тэмы. Складанасці... Магчыма, яны былі ў тым, што я недастаткова адчуваў прысутнасць бацькі ў маім жыцці. Ён быў палкоўнікам і працаваў начальнікам міліцыі — быў увесь час заняты. Я рэдка яго бачыў, таму што ён рана сыходзіў, позна прыходзіў, часта быў у камандзіроўках. Гэта быў голад, дэфіцыт з майго боку.

Бацька быў чалавекам з моцнай воляй, але адначасова даволі добрым. Ён мог падабраць на вуліцы кацяня і прынесці дамоў. Пры гэтым ён быў прынцыповы і бескампрамісны ў сваіх рашэннях. Напрыклад, у нас не было прынята браць хабар. Бацька займаў высокую пасаду, і людзі спрабавалі як-небудзь яго падкупіць, Памятаю, аднойчы нейкая жанчына прынесла нам чайны сервіз... Бацька абедаў на кухні, а маці ўзяла гэты сервіз. Жанчына спусцілася, выйшла з пад’езда і ўбачыла, як усё гэтае багацце ляціць уніз ёй пад ногі. Для бацькі гэта быў прынцыповы момант...
Сын у палкоўніка міліцыі вырас таксама прынцыповы. Яго перапіска з нараўлянскімі чыноўнікамі працягваецца ўжо дзясяты год і, падаецца, не скончыцца ніколі. Упершыню Горват пабачыў нейкія словы пра будучыню палаца ў 2006-м: тады быў прадстаўлены план, па якім у 2007 годзе павінна была пачацца рэканструкцыя, а да 2010-га гэтае месца ўвайшло б у «залатое кальцо Гомельшчыны».

— Да 2010 года я нічога не рабіў, каб паўплываць на гэты будынак. Тады сапраўды выдзяляліся бюджэтныя сродкі, рабілася праектна-каштарысная дакументацыя. А ў 2010-м я ўпершыню напісаў заяву ў Нараўлянскі выканкам з просьбай перадаць гэты палац мне ва ўласнасць, таму што нічога з абяцанага зроблена не было, — Андрэй пераказвае гісторыю, якую распавядаў ужо шмат разоў, — на гэтую і іншыя спробы выратаваць палац ён зараз накіраваў усю сваю энергію. — Тады якраз выйшла пастанова Савета Міністраў аб перадачы сядзіб, якія не выкарыстоўваюцца, пад аграэкатурызм — у спісе аб’ектаў знаходзіўся і Нараўлянскі палац. У выканкаме мне адказалі, што ў іх саміх ёсць план наконт гэтага будынка, што яны не губляюць надзеі на ўзнаўленне фінансавання і будуць рэалізоўваць тут сваю праграму. На той момант у мяне ўжо не было асаблівага даверу да гэтых адказаў, таму я вырашыў спраўдзіць інфармацыю і напісаў заяву на імя прэм’ер-міністра і ў Мінкульт. З Мінкульта мне адказалі, што не маюць нічога супраць перадачы мне ва ўласнасць гэтага палаца, але гэтае пытанне не ўваходзіць у іх кампетэнцыю. Савет Міністраў пераслаў маю заяву ў Мінаблвыканкам, а адтуль яна трапіла ў Гомельскі аблвыканкам. З Гомеля прыйшоў адказ, што нічога перадаваць мне не будуць, таму што яны хочуць дачакацца фінансавання і рэалізаваць сваю задуму — зрабіць тут «центр досуга» для нараўлянцаў. Было заяўлена, што да 2015 года тут ужо дакладна наступіць шчаслівы час.
«Калі не я, то ніхто»
Вярнуўся Горват да гэтай тэмы ў 2016 годзе — у фармаце асабістых размоў з нараўлянскім ідэолагам. Той сказаў, што выканкам не супраць перадачы палаца ва ўласнасць Андрэю. Пачаліся спробы гэта аформіць, але працэс быў вельмі марудны. Горват аформіў юрыдычную асобу, звяртаўся да чыноўнікаў праз СМІ — яго запэўнівалі, што ўсё будзе добра. А потым нараўлянскі ідэолаг скончыў жыццё самагубствам, на яго месца прыйшоў іншы чалавек. Працэс спыніўся, і з таго часу палац выстаўляецца на аўкцыён.

— ...па высокім кошце, — кажа Андрэй. — Паступова ён зніжаўся, але ўсё адно заставаўся дастаткова высокім: гэта непрымальныя ўмовы, хаця мы дамаўляліся, што зможам знізіць гэтую лічбу да адной базавай велічыні. Я напісаў цяперашняму ідэолагу, стварыў петыцыю ў інтэрнэце, якая за чатыры дні сабрала больш за тысячу подпісаў. З выканкама адказалі нешта кшталту «мы не губляем надзеі знайсці інвестара, мы збіраемся і надалей выстаўляць палац на аўкцыён». Фактычна чыноўнікі проста хочуць зарабіць грошы для дзяржаўнага бюджэту і не разглядаюць варыянт продажу за адну базавую велічыню.
Інвестар пакуль не знаходзіцца. У прынцыпе, гэтую міфічную істоту зразумець можна: тут малапрывабнае месца для бізнесу, Чарнобыльская зона, няма ніякіх вялікіх турыстычных маршрутаў, а сіл і грошай трэба ўкласці вельмі шмат. 

— Калі не я, то ніхто, — Андрэй дрыжыць ад халоднага восеньскага дажджу і мусіць скончыць свой стандартны абход сядзібы. — Гэта не танны папулізм, а проста факт. Трэба быць вар’ятам ці мець нейкі сантымент, каб пагадзіцца на гэта.
Містычны палац застаецца за нашымі спінамі. Наперадзе шлях у Мазыр і складаная размова пра асабістае — тое, пра што размаўляць інтраверту Горвату даволі складана.

Частка 2. Асабістае

Наш суразмовец ужо пяць гадоў жыве ў палескім Прудку — звычайнай вёсцы са звычайнымі жыхарамі, якіх Андрэй паступова пераўтварыў у незвычайных. Зараз ён абмежаваў свае стасункі з навакольным светам і даводзіць да ладу другую хату (паблізу той, дзе нарадзіўся ягоны бацька) — Дэдалеву. Горват амаль не дае інтэрв’ю і толькі зрэдку з’яўляецца ў публічнай прасторы. Мы сядзім з ім у мазырскай кавярні-баржы і глядзім на Прыпяць. Андрэй замовіў піва і падрыхтаваны да размовы.

«Я абсалютна спакойна ўспрымаю любую крытыку і кпіны»
— У цябе ёсць адчуванне, што Прудок нейкім чынам змяніўся з таго часу, як ты пра яго напісаў?
— Напэўна, не. Палессе — гэта тэрыторыя, якую цяжка змяніць. Калі адбываецца штосьці новае, яно хутка знікае. Звыклае жыццё, якое было да майго пераезду, у Прудку засталося. Яно мяне пераварыла і выплюнула.
— Але ў мясцовых з’явілася свая легенда — пісьменнік, які жыве ў іх вёсцы, да якога прыязджаюць нейкія дзіўныя людзі.
— Гэта не большы статус, чым мясцовы алкаголік, які нешта зрабіў. То-бок гэта падзея, якая нічога не мяняе. Вось у той хаце жыве пісьменнік, а ў гэтай — алкаголік. Аднолькавай важнасці падзея.
— Табе ніколі не было страшна, што зараз ландшафт зменіцца? Што зараз сюды прыедуць хіпстары, даўншыфтары...
— У мяне такі страх толькі адносна сябе. Што для мяне зменіцца Прудок. Што я прыцягваю ўвагу і тут будзе прахадны двор, у якім мне будзе некамфортна. Што Прудок перастане быць для мяне домам і стане публічнай прасторай.
Такі час быў адразу пасля выхаду першай кнігі: першыя паўгода-год Прудок ператварыўся ў сапраўдны прахадны двор. Я рабіў вёску публічнай прасторай не толькі праз кнігу, але і праз свае допісы ў Facebook, і тое, што адбывалася са мной, адбывалася ўсюды. Плюс увага журналістаў, іншых людзей. З аднаго боку, я ж сам гэтых людзей запрашаю часта, а з іншага — ёсць пытанне перадозу: калі ўжо зашмат наведнікаў, мне некамфортна. Я люблю людзей, цікавых, новых, але калі іх становіцца шмат, гэта ўжо пакута для мяне-інтраверта.
— Ты адчуваеш, што зрабіўся закладнікам вобраза, які стварыў праз «Радзіва Прудок»?
— Гэтыя праблемы былі ўжо так даўно, што я і не памятаю па праўдзе. Так, напачатку я вельмі часта чуў ад людзей, з якімі знаёміўся, што мяне ўяўлялі неяк інакш. Для мяне гэта было праблемнае пытанне: людзі ўспрымалі мяне не такім, які я ёсць, а толькі праз вобраз, якім я ў нейкі момант перастаў карыстацца. Вобраз стаў архіўным, а людзі працягвалі мець зносіны не са мной, а з ім.


— Табе было крыўдна?
— Не. Проста гэта не з разраду псіхалагічных праблем. Гэта тое, што перашкаджае зносінам, надакучвае калі-небудзь. Хочацца трошкі закрыцца ад такіх стасункаў. А зрабіць гэта абсалютна няцяжка: я часта сыходзіў з публічнай прасторы, з Facebook і абсалютна нармальна існаваў у гэтыя перыяды.
— Табе не было смешна, калі ўсё гэта ўспрымалася як нейкая піяр-акцыя?
— Праблема ў тым, што людзі мяркуюць па сабе. Праз свой досвед, праз свае ідэалы яны ацэньваюць учынкі іншых людзей. Настолькі шмат было такіх скажоных уяўленняў пра мае паводзіны, што я ўжо не звяртаю ўвагу на гэта. Я проста бачу, што чалавек піша пра сябе, а не пра мяне, пра свой светапогляд.
— Былі рэчы, якія цябе па-сапраўднаму зачапілі?
— Гэта пытанне часу. На самым пачатку мяне ўсё чапляла: у мяне быў свой мэсыдж, і калі яго не разумелі, мяне гэта напружвала і расстройвала часта. Але на дадзены момант я абсалютна спакойна ўспрымаю любую крытыку, любыя кпіны. Мне гэта можа быць смешна ці проста пофігу.
Я не магу змяніць тое, што людзі пішуць пра мяне няпраўду. То-бок нейкі час я спрабаваў апраўдвацца, расказваць, як гэта на самай справе. А потым зразумеў, што гэта бессэнсоўна. Я не магу кантраляваць такія рэчы, гэта трэба проста адпусціць і не звяртаць увагу.
— Ёсць зараз рэчы, за якія ты перажываеш?
— Гэта тое, што тычыцца Нараўлянскага палаца. На гэтым зараз засяроджана ўся мая ўвага. Наогул, мне ў любы прамежак часу клёва. Гэта адно з маіх правілаў — атрымліваць асалоду ад жыцця. Я ніколі не бяру на сябе ролю пакутніка, таму што мне гэта непрыемна. Я стараюся атрымліваць асалоду ад таго, што раблю. А калі штосьці гэтаму перашкаджае, мяняю правілы.

«У Мінску я люблю толькі Купалаўскі»
— Можна сказаць, што Прудок — гэта ўвасабленне беларускай вёскі?
— Той Прудок, што ў маіх тэкстах? Ці сапраўдны?
— Сапраўдны Прудок.
— Я думаю, што сімвалам беларускай вёскі быў літаратурны Прудок, які стварыў я. А той, які ёсць, ён — сімвал Прудка ў Калінкавіцкім раёне. Вёскі розныя вельмі. Я б нават не сказаў, што гэта ўзор палескай вёскі... Гэта проста вёска, у ёй жывуць людзі, якія ходзяць на працу ў калгас, купляюць прадукты ў краме, увечары прыходзяць дадому і глядзяць тэлевізар, дояць карову. Вось і ўсё. Усе працэсы цыклічныя і паўтараюцца ў залежнасці ад сезону. Гэта такі спальны раён — месца, дзе жыццё ідзе ціха і спакойна.
— Мне падаецца, што ты апісваеш і жыццё значнай часткі сталічных жыхароў.
— Мінск розны. То-бок у Мінску магчымае такое ж жыццё, як і ў Прудку. Але там магчымае і іншае жыццё. А вось у Прудку няма выбару: тут ёсць свае правілы, свой набор магчымасцей — вельмі сціплы, мінімальны. Гэта не дрэнна, проста факт.
— У цябе часта бывае патрэба быць у Мінску?
— Апошнім часам не. Пупавіна, якая звязвала мяне з Мінскам, ужо даўно адарвалася. Адзінае там месца, якое я люблю, гэта Купалаўскі тэатр. Калі ў мяне да цягніка тры-чатыры гадзіны, няма ніякіх запланаваных сустрэч і я не ведаю, што рабіць, то проста іду ў Купалаўскі. Гэта адзінае месца, дзе я адчуваю сябе камфортна, дома. Астатні Мінск у прынцыпе не патрэбны для майго жыцця. Я не адразу гэта зразумеў, усведамленне прыходзіла паступова. Я жыву ў Прудку амаль пяць гадоў, і ў першы, другі год я не ўяўляў сябе без Мінска.
— Табе складана жыць пад шыльдай «знакаміты беларускі пісьменнік»?
— Я не звяртаю ўвагу на гэтую шыльду.
— Але цябе намагаюцца прыцягнуць у беларускі літаратурны свет.
— Першапачаткова я сам сябе туды зацягнуў. То-бок я выдаў кнігу, падаў яе на конкурс «Дэбют», даў некалькі інтэрв’ю і не супраціўляўся таму, каб прысутнічаць у літаратурных працэсах. У нейкі момант мне гэта стала непатрэбна: гэта не той дыялог, які я хачу весці. Калі на мяне чапляюць шыльду «знакаміты беларускі пісьменнік»... Няхай. Мне гэта не перашкаджае, я проста ў гэтым не ўдзельнічаю.
Часта, калі, напрыклад, я прымаю ўдзел у нейкім мерапрыемстве і мне дасылаюць тэкст з інфармацыяй пра мяне, якую трэба павесіць на сайце, словы «знакаміты беларускі пісьменнік» я прашу выкінуць. Проста гэта не мая асноўная роля і не тое, што характарызуе мяне цалкам, Я лічу, што гэта мяне вельмі звужае.Традыцыйна слова «пісьменнік» у нас абавязвае да нейкіх паводзінаў, да нейкага прафесійнага этыкету, да тэм, якія мусяць хваляваць, да адказнасці... Мяне гэта не цікавіць. Я не хачу звязваць сябе абавязкамі, ды і ўвогуле роля пісьменніцкай прафесіі мне нецікавая.
Так, напэўна, пакуль я пішу кнігу, я пісьменнік. Гэта такі Present Continuous — працэс, які адбываецца ў дадзены момант. Але калі напісаў — я ўжо не пісьменнік.
— Але менавіта гэтая роля зараз робіць цябе ўплывовым. Ты адчуваеш сябе чалавекам, які мае ўплыў на іншых?
— Па шчырасці, не адчуваю. Ну які ўплыў?

— Ты можаш зрабіць допіс у Facebook, і табе патэлефануюць з МЗС...
— Гэта проста публічнасць. Не больш за тое.
— Якія, дарэчы, стасункі ў цябе складваюцца з мясцовымі, калінкавіцкімі, чыноўнікамі?
— У мяне не было ніякіх праблем ці пытанняў, якія я б вырашаў праз чыноўнікаў. Пры мясцовай уладзе ёсць некалькі людзей, з якімі мне прыемна мець зносіны. Яны чыталі мае кнігі, і ў мяне з імі склаліся сяброўскія адносіны. Ніякіх прэтэнзій да калінкавіцкіх чыноўнікаў я ў прынцыпе не маю.
— А як выглядаюць сяброўскія адносіны?
— Я маю на ўвазе «фрэндоўскія», «фэйсбучныя» адносіны. Ёсць, напрыклад, у выканкаме адна жанчына-начальніца, якая прачытала маю кнігу, потым схадзіла на спектакль, калі ён прыязджаў у Калінкавічы, і папрасіла пазнаёміць яе са мной пасля прагляду. Мы паразмаўлялі, яна выказала падзяку. Гэта прыемна — вось такім чынам сутыкацца з чыноўнікамі, таму што для мяне гэта новы досвед. Я ўжо прывучаны да войнаў з райвыканкамамі, а тут проста прыязныя адносіны.
З іншага боку, у нас з калінкавіцкім чынавенствам не было сутыкнення інтарэсаў. Яны мяне не чапаюць, а я — іх. Пакуль што так.
— Ты ніколі не хацеў выкарыстаць свой статус уплывовага чалавека і заняцца актывізмам?
— Я не бяру на сябе ніякіх глабальных роляў і місій. Калі з’яўляецца штосьці, што я хачу і магу вырашыць, я выкарыстоўваю ўсе свае рэсурсы і сацыяльны капітал, але спецыяльна рабіць з гэтага праект мне ніколі не прыходзіла ў галаву.
«Я хадзіў на магілу Дэдаля і прасіў прабачэння за тое, што фіговы гаспадар»
— У цябе ёсць расклад, па якім ты жывеш?
— Няма.
— Усё адбываецца стыхійна?
— Усё залежыць ад таго, над чым я ў дадзены момант працую. У мяне заўсёды ёсць праект, які дамінуе і якому я, максімаліст, адразу ўсяго сябе аддаю, падпарадкоўваю яму ўсё сваё жыццё. Гэта і праўда даходзіць да дзікага максімалізму — я так уцягваюся, што забываю паесці.

— Гэта нагадвае самазнішчэнне.
— Так, абсалютна. Гэтак было з «Прэм’ерай». Калі я працаваў над кнігай, то цалкам растварыўся ў ёй і ўсё змяшалася. Усё, што адбывалася вакол мяне ў рэальным жыцці, у кнізе — усё гэта перамяшалася ў кашу.
— Табе праз гэта бывае дрэнна фізічна?
— Так, на этапе «Прэм’еры» я рэальна разбураў сябе па ўсіх магчымых параметрах, таму што мне ўсю сваю энергію, усе рэсурсы трэба было аддаць гэтай кнізе. Мне было шкада аддаваць нешта ў нейкіх іншых кірунках, то-бок я разумеў, што калі дазволю сабе адпачынак і проста расслаблюся, то потым спатрэбіцца шмат часу, каб трапіць унутр тэксту. Калі ты не знаходзішся ўнутры і не пачынаеш там жыць, то нічога не атрымліваецца. Гэта складана патлумачыць, але калі туды трапляеш, гэта вельмі каштоўна і трэба паспець зрабіць усё магчымае, каб там усё пабудаваць.
— Паспець да чаго?
— Паспець зрабіць твор, таму што калі выкіне адтуль... Можна перарасці гэта ці згубіць цікаўнасць. Можна не скончыць. А калі знаходзішся ўнутры, трэба зрабіць максімум. Калі я пісаў, у мяне сыходзіла па тры-чатыры пачкі цыгарэт на дзень — гэта мяне самога пужала, таму што натуральна балелі лёгкія, галава. Я мала еў, таму што не хацеў губляць на гэта час, у мяне не было ніякага графіка. Паспаў, адпачыў некалькі гадзін — і зноў за працу. Я пасварыўся з усімі блізкімі людзьмі, з якімі толькі можна было, таму што не мог эмацыйна прысутнічаць у якіх-небудзь адносінах... Так, гэта самазнішчэнне.
— Мне падаецца, пасля такога цяжка пачынаць нешта новае.
— Таму зараз я нічога не пішу.
— А плануеш?
— У мяне зараз няма такой патрэбы. Гэта немагчыма запланаваць. Спачатку з’яўляецца нейкі паралельны свет: я жыву, хаджу, займаюся нейкімі справамі, знаёмлюся з людзьмі, а паралельна ў мяне выбудоўваецца іншы свет з зусім іншымі законамі гравітацыі, зусім іншым тэмпам, зусім іншымі гукамі. Спачатку гэта проста эскізы і рысы, а потым адтуль пачынае проста вывальвацца. Гэты свет пачынае ўплываць на падзеі ў рэальным жыцці, і тады з’яўляецца патрэба ўсё гэта сфармуляваць, выбухнуць гэтым. То-бок гаворка пра натуральную і незапланаваную патрэбу, таму я не магу спецыяльна вырашыць, што зараз напішу кнігу. Маўляў, у мяне скончыліся грошы і трэба зараз напісаць. У мяне была такая думка, але я сеў, падумаў і праз пяць хвілін зразумеў, што гэта не працуе. Тое, што я пішу і выдаю, таксама многія назавуць фігнёй, але для мяне гэта важна. Штучнае і ненатуральнае не прынясе мне кайфу.
— Але што рабіць, калі грошы сапраўды скончацца?
— Не ведаю. Атрымліваць кайф... Яны не сканчаюцца, аднекуль увесь час бяруцца, хоць я апошнія тры гады нідзе не працаваў і не пісаў ніякіх платных тэкстаў. Атрымаў толькі 50 долараў за ўдзел у роліку для «Агульнай дыктоўкі». Гэта мой адзіны заробак за тры гады, які не звязаны з кнігамі. Кнігі і спектаклі — ад іх мне таксама ідзе працэнт.
— Гэта вялікія грошы?
— Гледзячы чым мерыць.
— Сярэднім заробкам па краіне.
— Тады не.
— Ты зараз дабудоўваеш другую хату. Табе на гэта хапае рэсурсаў?
— Я не магу зрабіць усё адразу, але ў мяне і мэты такой няма. Працэс — гэта таксама жыццё. Калі я прыехаў сюды, у мяне была адна карціна, як я хачу гэтую хату аднавіць, але праз пяць гадоў гэтая карціна ўжо ні ў адным месцы не супадае з тым, што атрымліваецца. Таму мне патрэбны час, каб трошкі прызвычаіцца. Калі я прыехаў у Прудок, у мяне не было ідэі, што ў мяне будзе туалет, вадаправод — я хацеў ладу жыцця дзядоў. Але год пагуляўся з гэтым ладам і зразумеў, што я іншы і што ў мяне іншыя патрэбы. У мяне зараз адбываецца такая эклектыка, калі я сумяшчаю тое, што магу захаваць, з нечым новым, да чаго я прызвычаіўся. Цяпер я не баюся сябе ў гэтай прасторы і рэдка кажу «дзедава хата» Я кажу «мой дом» — для мяне гэта стала важна.

— Цяжка рабіць усё самому?
— Гэта нешта новае. Я ніколі раней не пракладваў электраправодку, не тынкаваў сцены, не займаўся разьбой па дрэве, а вучыцца гэтаму і рабіць пасля— гэта прыемна і цікава. Я люблю займацца інтэр’ернымі справамі, люблю шукаць якія-небудзь рэчы на барахолках. Я доўга шукаю, пакуль не знайду тое, што мне рэальна патрэбна. Я не буду пагаджацца на кампрамісы.
— Дзве хаты для аднаго чалавека зашмат?
— Другая хата не для мяне, а для маіх гасцей. Але так — адказнасці зашмат. У другой хаце быў гаспадар, мой дзед па мянушцы Дэдаль, і я называю гэта месца Дэдалева хата. Я доўга не мог распачаць там што-небудзь, і мяне мучыла сумленне. Калі я быў на могілках, то хадзіў на магілу Дэдаля і прасіў прабачэння за тое, што я такі фіговы гаспадар у дадзены момант. Таму для мяне пытанне ўласнасці — гэта пытанне адказнасці перш за ўсё.
— Але ты гэтую адказнасць зараз ні з кім дзяліць не гатовы?
— Гатовы абсалютна. Проста побач са мной цяпер няма чалавека, з якім я гатовы дзяліць гэтую прастору. Але для мяне гэтае пытанне не стаіць востра. Гэта як дзвярныя ручкі — пакуль я не знайду тое, што мне патрэбна, я не хачу абы-якую ўстаўляць у дзверы.
— А што табе патрэбна?
— Не ведаю. Гэта трэба ўбачыць адзін раз, каб зразумець.
Аляксандр Чарнуха, onliner.by. Фота: Максім Маліноўскі