Маляваныч: «Заставацца ў Беларусі — гэта жыць у пакоі, дзе пад ложкам схавалася змяя»

«Калі ў жніўні 2020-га многія давалі прагнозы і прагна пыталіся адзін у аднаго: калі мы пераможам? Праз месяц? Да Новага года? І цяпер, калі тыя ж людзі кажуць "Мы прайгралі! Усё прапала!", я бачу няспеласць такога мыслення. І хачу адказаць прымаўкай: "Яны думалі, што пахавалі нас, але яны не ведалі, што мы насенне"». Аляксандр Ждановіч у інтэрв'ю «Салiдарнасцi» — аб маральным выбары, веры і марах.

Гэты акцёр для некалькіх пакаленняў беларусаў назаўжды застанецца лагодным «Маляванычам» з «Калыханкі». Ды і сам Аляксандр Ждановіч разумее, што гэта роля, якая застанецца «пасля яго». Суразмоўца, у якога філасофскі склад розуму, падзяліўся, як змянілася яго жыццё за апошні год.
— Мінулай восенню вы апынуліся на сутках у Жодзіне. Не шкадавалі потым пра сваё рашэнне падтрымаць пратэст? Якіх у вас было больш эмоцый пасля тых падзей — пазітыўных або негатыўных?
— Я ўліўся ў пратэсны рух не адразу. Гэта быў сапраўды выбар, які даўся няпроста, запатрабаваў сур'ёзнай унутранай працы, перагляду назапашаных за жыццё ўяўленняў і догмаў. Але я не шкадую ні пра што.
Цяпер можна пачуць меркаванне, што ўсё было не так і ўсё было дарэмна, што не варта было і пачынаць. Я з гэтым не згодны. Мяне падзеі апошняга года змянілі, прымусілі думаць і дзейнічаць, далі новы вопыт, які заўсёды будзе са мной. У гэтым і ёсць галоўны пазітыў.
Так, шмат болю, расчараванняў, але, мабыць, так пабудавана жыццё: усё новае нараджаецца ў пакутах. І за ўсё трэба плаціць.
— Ці памяняў вас неяк апошні год? Ці перагледзелі свае погляды на жыццё? Можа, нешта здалося больш важным, а нешта — менш?
— Яшчэ раз пераканаўся, што нягледзячы на ​​ўжо немалады ўзрост, я застаўся ўнутрана гнуткім чалавекам, здольным рэагаваць на тыя падзеі, якія адбываюцца вакол мяне.
З усіх шматлікіх аўтарытэтных галасоў, якія чую вакол, давяраю таму хлопчыку, які жыве ўва мне, і прыслухоўваюся да яго ціхага голасу. Пасля ўсіх бур і актыўных гукавых сігналаў, якія ляцяць з розных бакоў, ён застаецца прастадушна гучаць ува мне...
Напэўна, гэты голас можна назваць сумленнем.
— Я ведаю, што вы праваслаўны вернік. За апошні год ваша вера ў Бога не пацярпела?
— Мой шлях быў звязаны перш за ўсё з пошукам сэнсу жыцця, з пошукам ісціны, іх шукаюць большасць маладых людзей. У маім прыходзе да веры не было ўплыву традыцыі або чыіхсьці аўтарытэтаў.
У дзяцінстве я быў ахрышчаны ў каталіцтва, падобна, увесь мой род быў каталіцкім. Але ў 32 гады прыняў праваслаўе. Да гэтага рашэння ішоў доўга, яно не было выпадковым.
Нічога вышэй таго, што прапануе Хрыстос у праваслаўнай веры, я не бачыў. Рэгулярна прычашчаўся, спавядаўся. Вялікі ўплыў аказаў прыклад маёй жонкі Людмілы, якая прыйшла ў сястрыцтва Свята-Елісавецінскага манастыра.
Падзеі жніўня 2020-га і наступныя за ім выклікалі ў мяне шмат пачуццяў і думак. З жалем убачыў, што царква, закліканая Хрыстом, яе заснавальнікам, несці ў свет і захоўваць няўхільныя і простыя ісціны — не забі, не крадзі, не хлусі, — выкарыстоўваецца для маніпуляцыі свядомасці і ўтрыманьня ўлады людзьмі неахайнымі.
За высокімі, і ў нейкай меры правільнымі словамі аб духоўнасці, — ідзе слепата і нежаданне бачыць рэальнае жыццё, гвалт, хлусня, беззаконне.
Калі я хацеў пазнаёміць маіх праваслаўных сяброў з рэальнымі фактамі жахлівага гвалту над людзьмі, у іх у адказ былі гатовыя клішэ, яны адмахваліся. Пры гэтым заставаліся добрымі людзьмі, якіх хвалюе, напрыклад, лёс бяздомных жывёл. А зламаных лёсаў соцень тысяч людзей, нашых суайчыннікаў, кінутых у турмы, вымушаных з'ехаць з радзімы, забітых, прыніжаных, — для іх не існавала.
Я ўбачыў такое зручнае праваслаўе з чытаннем акафістаў, хроснымі хадамі, што само па сабе добра, але пры гэтым з нежаданнем бачыць рэальныя «хворыя» рэчы, якія дзеюцца вакол. Перакладанне адказнасці за тое, што адбываецца ў тваёй краіне, на нейкія абстракцыі накшталт: «На ўсё Божая воля» і г.д.
Божая воля, вядома, ёсць, але яна звязана з рэальнай жыццём, на якое трэба неяк рэагаваць...

Гэта не магло не адбіцца на маім стаўленні да веры. На жаль, я бачу ў сабе і ўнутраныя страты, звязаныя з гэтым, але спадзяюся, што гэта такі перыяд перазагрузкі, і калі мой «ўнутраны хлапчук» будзе жадаць ісціны і праўды — Бог не пакіне яго.
Тое, што цяпер адбываецца з царквой, мне нагадвае перыяд пачатку 20 стагоддзя ў Расіі, калі шмат у чым вера ўкаранялася дзяржавай. Тое, мне здаецца, адбываецца цяпер і ў нас.
Нельга прымусіць любіць Бога (і ўладу!) з дапамогай прапаганды і перапісвання гісторыі ў школьных падручніках. Рана ці позна праўда прарасце, як трава скрозь асфальт і бетон.
— За апошні час вы прынялі ўдзел у многіх праектах. Наколькі яны для вас важныя, як тыя ж «Казкі»?
— Хто яго ведае, нешта самому сабе падаецца важным, але праходзіць час і не застаецца і следу ад гэтай «важнасці», а бывае наадварот.
З маім Маляванычам, напэўна, так. Я на яго «не ставіў», а падобна па выніку «гэта ўсё, што застанецца пасля мяне, гэта ўсё, што вазьму я з сабой».
Так, мабыць, яшчэ «Маленькі прынц» з рабятамі з інтэрната.
— Трохі пра асабістае: ці застаяцеся вы ў Беларусі? Калі так, то не ці разглядалі варыянт з эміграцыяй?
— Я тут. Што значыць быць «тут»? Нядаўна прачытаў цікавае параўнанне: гэта значыць жыць у пакоі, ведаючы, што недзе пад ложкам схавалася атрутная змяя, якая можа ўкусіць у любы момант.
Ці можна жыць у такім пакоі? Напэўна, можна. Што дае гэта? Магчыма, выхоўвае нейкае экзыстэнцыяльнае стаўленне да страху, пераадоленне яго.
— Вас звольнілі з Рускага драматычнага тэатра імя Горкага. Наколькі цяжкім ударам гэта стала? Не расчараваліся ў людзях, з якімі столькі гадоў працавалі?
— Калі я забіраў працоўную кніжку, у ёй быў адзін запіс: «Прыняты ў 1985 годзе». 36 гадоў! Але вось дзіўна — прайшло ўжо амаль паўгода, а ў душы няма ніякіх моцных эмоцый, ніякіх шкадаванняў. Напэўна, адбылося тое, што павінна было адбыцца.
Мне няма на каго крыўдзіцца: кожны пайшоў сваім шляхам — калегі сваім, а кіраўніцтва? Яно ніколі не было самастойным, заўсёды рабіла тое, што было загадана зверху, каб утрымацца на сваёй прыступцы.
Я адчуваю сябе вальней.
— Што вас цяпер больш за ўсё турбуе і пра што марыце?
— Турбуе тое, што ўсё часцей шукаю акуляры, калі яны ў мяне на лбе. Што раблюся больш лянотным і дурным.
Добра, каб сонейка ўставала па раніцах, а пчолы прыносілі мёд, старыя ўсміхаліся, гледзячы як гуляюць дзеці, каб усе кінутыя ў турмы хутчэй выйшлі на волю.
А яшчэ: каб усе мы, хто ўбачыў прыгажосць, ахвярнасць, салідарнасць нашых людзей, не забывалі гэтага. Каб мы сталіся народам, нацыяй, якая паважае сябе і любіць сваю краіну.
— Ці застаецца ў вас вера, што ўсё будзе добра?
— Вядома, усё будзе добра! Але што такое вынік? Гэта нешта закончанае, безумоўнае. Самым безумоўным фактам нашага жыцця будзе тое, што кожны з нас памрэ. І ў чым вынік?
Давайце глядзець на жыццё як на шлях, у якога няма канца. Дастаеўскі сказаў: «На зямлі ўсё пачынаецца, але нічога не сканчаецца». І ў чым наша перамога ці параза?
       Другие по живому следу
                 Пройдут твой путь за пядью пядь,
                 Но поражение от победы
                 Ты сам не должен отличать.

                 Но должен не единой ноткой
                 Не отступаться от лица
                 И быть живым, живым и только,
                 Живым и только до конца.

Калі ў жніўні 2020-га многія давалі прагнозы і прагна пыталіся адзін у аднаго: калі мы пераможам? Праз месяц? Да Новага года? І цяпер, калі тыя ж людзі кажуць «Мы прайгралі! Усё прапала!», я бачу няспеласць такога мыслення. І хачу адказаць прымаўкай: «Яны думалі, што пахавалі нас, але яны не ведалі, што мы насенне».
Адбылося тое, што павінна было адбыцца, і што было падрыхтавана папярэднімі падзеямі. І нішто добрае не было марным. І нават нашы памылкі. Жыццё будзе працягвацца, і яно мацнейшае за нашыя прагнозы і жаданні.
Пражыць бы толькі яго «па сумленні», як казаў і жыў, напрыклад, наш цудоўны суайчыннік Васіль Быкаў. Таму, даражэнькія беларусы, усё будзе доб-ра!