Беларусаў заклікаюць «пазбавіць уладу грошай»: якія будуць наступствы?

Ні адзін рэжым не можа доўга ўтрымліваць уладу, не маючы эканомікі, якая працуе. Сёння телеграм-каналы перапоўненыя заклікамі накшталт «не плаціць падаткі», «не аплачваць паслугі ЖКГ», «выкарыстаць наяўную валюту», «карыстацца крыптавалютами». Але наколькі гэтыя заклікі рэальна небяспечныя для дзяржавы? Разбіраецца калумністаў Office Life Дзяніс Лаўнікевіч.

Заклікі да «эканамічнай вайны з рэжымам» у Беларусі пачалі з'яўляцца яшчэ да выбараў, а пасля 9 жніўня сталі гучаць з кожнага «праса». І гаворка цяпер не пра забастоўкі, а пра куды больш сістэмныя ініцыятывы. Галоўны сэнс якіх — «Пазбавіць ўладу грошай. Пазбавіць іх вашых жа грошай» (цытата аднаго з телеграм-каналаў). А вось і абгрунтаванне, простае і зразумелае: «Падаткі беларусаў — гэта зарплата сілавікоў, якія збіваюць свой жа народ. Рахункі ў банках — гэта па факце грошы, якія належаць не беларусам, а банкам, якія могуць згарнуць сваю працу ў любы момант».
Пытанне: наколькі эфектыўныя такія меры? Паспрабуем ацаніць зыходзячы з асабістага вопыту і дадзеных аб стане беларускай эканомікі.

1. Зняць грошы з рахункаў у банках, перайсці на «гатоўку», лепш — валютную; валютай карыстацца для разлікаў паміж людзьмі

Для нармальнай дзяржавы з нармальна функцыянаванай грашовай сістэмай гэта быў бы, вядома, сур'ёзны ўдар. Ды і для беларускай фінансавай сістэмы — таксама. А тут за адзін толькі жнівень беларусы забралі з банкаў 624,3 млн долараў i ў дадатак 975,4 млн беларускіх рублёў (379,4 млн долараў). На 1 верасня аб'ём валютных зберажэнняў насельніцтва на рахунках і дэпазітах склаў 6,48 млрд долараў, за месяц паказчык скараціўся на 8,8%. Па статыстыцы Нацбанка гэта рэкордны адток валюты з беларускіх банкаў як мінімум з 2003 года. За мінулы месяц аб'ём валютных дэпазітаў насельніцтва ў сістэме адкаціўся да ўзроўню траўня 2013 года. Па беларускіх рублях — гэта рэкордны адток як мінімум з 2016 года. І гэты працэс працягваецца.
Можна ўспомніць, колькі сіл Нацбанк выдаткаваў спачатку на тое, каб прывучыць насельніцтва да банкаўскіх картах замест наяўных, а потым — каб правесці дэдаларызацыю айчыннай эканомікі. Цяпер жа намаганні апошніх 15 гадоў могуць пайсці прахам. І, дарэчы, хутчэй за ўсё, пойдуць. Першыя ж некалькі выпадкаў, калі просты рабочы з МТЗ не змог зняць у найбліжэйшай банкамаце зарплату з карты, — і ўсё, паляцела па краіне нефармальныя грашовае абарачэнне.
Толькі яго трэба ўжо даводзіць да канца — адыходзіць ад беларускага рубля ў наяўных разліках паміж людзьмі. Вярнуцца ў часы, калі тавары і паслугі ацэньваліся ў доларах (пагадзіцеся, многія заўважаюць, што звычку пералічваць усе цэны ў долары беларусы не зжылі да гэтага часу).
Але давайце ўспомнім і іншае. Дзеючая ўлада сфармавалася і набрала сілу як раз ва ўмовах гіперінфляцыі, паўсюдных доларавых разлікаў і татальнага недаверу да беларускага рубля — тады яго ўсе называлі «зайчыкам». Так што адпаведны вопыт ёсць і ў людзей, і ва ўладаў.

2. Стварыць паралельны валютны рынак

«Долары-марачкі-расійскія рублі». Хтосьці гэтыя крыкі забыўся, а хтосьці — ніколі і не чуў іх. Зрэшты, цяпер інтэрнэт-тэхналогіі дазваляюць рэалізаваць чорны валютны рынак у віртуальнай прасторы, што ў поўнай меры даказаў 2011 год. І так, гэта вельмі непрыемная штука для дзяржавы, для банкаўскай сістэмы. Вельмі эфектыўная для стварэння паралельнай «народнай» эканомікі.Адваротны бок медаля. У сеціве стварыць віртуальны абменнік або дамовіцца аб куплі-продажы наяўнай валюты вельмі лёгка не толькі нам з вамі, але і аператыўным работнікам. А прыватныя аперацыі з валютай у нас забароненыя. Адсюль і столькі тайных інфарматараў. Менавіта так «на кручок» да аператыўнікаў і трапляюць.

3. Пераходзіць у разліках на крыптавалюты

Так склалася, што аўтар гэтых радкоў ведае пра «крыпту» нават больш, чым, напэўна, хацелася б. І таму ўспрымае ідэю са значным скепсісам. Нават небывалы ўсплёск цікавасці да крыптавалютаў у свеце ў 2017-м не прывёў да гэтага часу да іх так званага mass adoption. Прасцей кажучы, разлікі крыптавалютамі не сталі паўсядзённымі і штодзённымі — нават там, дзе дзяржава гэтаму не перашкаджала.Ёсць некаторыя выключэнні — краіны, дзе «крыпта» ўжываецца масава. Гэта Венесуэла (прычыны падобныя з беларускімі) і Самалі (зусім іншыя прычыны).
У Беларусі ў цяперашніх умовах крыптавалюта — выдатны варыянт, каб атрымаць грошы з-за мяжы або адправіць іх туды, ці разлічыцца з чалавекам у іншым горадзе. Такія пераводы практычна бясплатныя і зусім непадкантрольныя ўладам і банкам.
Але на гэтым — усё. Вельмі высокі парог для рэальнага выкарыстання, слабое месца гэтай схемы — перавод «крыпты» у «фіат», гэта значыць у наяўныя грошы. Дапусцім, ёсць у вас 0,1 BTC (гэта абазначэнне біткоіна). Вы яго можаце прадаць на беларускай крыптабіржы, якая цалкам кантралююцца дзяржавай, альбо ў нейкім замежным крыптаабменніку — але тады ўсё роўна будзе завядзенне грошай з-за мяжы на вашу банкаўскую карту. Увогуле, сэнс выкарыстоўваць «крыпту», каб адарвацца ад дзяржавы і банкаў, губляецца.
Так, ёсць маса телеграм-чатаў і інтэрнэт-форумаў, дзе можна дамовіцца пра асабістую сустрэчу, на якой купіць або прадаць крыптавалюту прыватным чынам за наяўныя. Але ... Глядзі папярэдні пункт пра прыватны абмен валюты.

4. Не аплачваць падаткі, паслугі ЖКГ

Па-першае, падаходны падатак з фізічных асоб у даходнай часткі бюджэту краіны складае не самую значную долю. Пры жаданні дзяржава абыдзецца і без яго, і будзьце ўпэўненыя: «гайкі закруцяць» лекарам і настаўнікам, але не сілавікам. Зрэшты, хутчэй за ўсё рушаць услед «асіметрычныя меры» — памятаеце даўнюю ідэю Лукашэнкі браць па 100 долараў з кожнага, хто едзе за мяжу?З ЖКГ сітуацыя прыкладна тая ж: спрацуе, калі плаціць перастануць адразу ўсё, адначасова і салідарна. Але ж не перастануць ... Акрамя таго, трэба разумець, што неаплата паслуг ЖКГ цягне за сабой накладанне пені, якая расце ў геаметрычнай прагрэсіі, і праз некалькі месяцаў у чалавека назапасіцца вялізны доўг за паслугі ЖКГ (пеня можа перавышаць асноўны доўг у разы).

Ёсць, вядома, і «цыганскі» варыянт: плаціць па 5-10% рахункі кожны месяц. Тады юрыдычна «прыціснуць» чалавека складаней. Але тут трэба яшчэ доўга разбірацца ў нюансах.

5. Гандляваць таварамі і паслугамі адзін з адным неафіцыйна, чорны рынак усяго што магчыма

Гэтая мера можа быць эфектыўнай, а змагацца з такім складана. Дае эфект на працяглы тэрмін, і не толькі эканамічны, але і ў плане самаарганізацыі людзей, стварэння гарызантальных сувязяў, якія затым перарастаюць у паўнавартасную грамадзянскую супольнасць.
Зусім адмовіцца ад крам не выйдзе, але з паслугамі — выдатны варыянт.

6. Не запраўляцца і нічога не купляць на АЗС «Беларуснафта», не рабіць куплі ў сетках праўладных бізнесменаў

Пры дастатковай згуртаванасці грамадства мера будзе вельмі эфектыўнай. Але тут важная інфармаванасць людзей: той жа бабулі трэба 10 разоў растлумачыць сувязь паміж яе галасаваннем за Ціханоўскую і неабходнасцю спыніць купляць малако і хлеб у сеткавай краме.

Тут важна разумець і яшчэ адну рэч: зусім не важна, у якой краме вы купляеце тавары, паколькі ўсё роўна выплачваецца ПДВ. Ён пойдзе ў казну як пры пакупках у буйных сетках, так і пры пакупках у дробных крамах або кіёсках. А ўсе тавары купляць у умоўных бабуль з рук не атрымаецца ніяк.

7. Не купляць спіртнога і цыгарэт (каб не плаціць акцызаў у бюджэт)

Проста выдатная ідэя, ды і нагрузка на ўрачоў меншая будзе. Вось толькі, на жаль, як раз гэтыя тавары больш купляюць тыя людзі, якім «гэтая ваша палітыка» цікавая мала. Але падыход правільны, катэгарычна рэкамендуецца.

Хто спалохаўся?

Міністэрства фінансаў запэўнівае нас, што жнівеньскія пратэсты на выкананне бюджэту ніяк не паўплывалі. Пакуль значна большы эфект на бюджэт аказала пандэмія каронавіруса, у выніку якой бюджэтны дэфіцыт да канца года чакаецца на ўзроўні 4 млрд рублёў. Дадзеных па стане бюджэту за жнівень яшчэ няма.
Да таго ж у жніўні мела месца рэкордная за ўсю гісторыю зніжэнне золатавалютных рэзерваў Беларусі — на 1,4 млрд долараў. Акрамя таго, з канца жніўня на банкаўскім рынку складваецца жорсткі дэфіцыт ліквіднасці, які выклікаў ўсплёск ставак на рэсурсы ў беларускіх рублях да ўзроўню больш за 20% гадавых.
Аднак, калі прыгледзецца, становіцца ясна, што дзяржава занепакоеная «эканамічным сабатажам» на ўзроўні простых людзей не менш, чым вулічнымі пратэстамі.
Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі (ФПБ) яшчэ 24 жніўня выступіла з заклікам да грамадзян не паддавацца на правакацыі і не дэстабілізаваць грашова-крэдытную сістэму краіны. «Сёння усякага роду падбухторшчыкі дзейнічаюць зусім не ў інтарэсах людзей. Усе іх дзеянні накіраваны на тое, каб дэстабілізаваць працу прадпрыемстваў. Мы расцэньваем усё гэта як грубае парушэнне закона. І тыя, хто стаіць за гэтым, павінны гэта дакладна разумець. Мы сёння таксама заклікаем людзей не паддавацца на правакацыі і не здзяйсняць неабдуманых дзеянняў па дэстабілізацыі грашова-крэдытнай сістэмы краіны», — заявіў старшыня ФПБ Міхаіл Орда.
Яшчэ да выбараў улады пачалі разглядаць магчымасць падняць стаўкі акцызаў на алкаголь і цыгарэты. Падобная прапанова ўтрымліваецца ў праекце закона «Аб змяненні Падатковага кодэкса Рэспублікі Беларусь», які вынес на абмеркаванне Мінфін.
Вось каго я люблю за сумленнасць, дык гэта экс-міністра эканомікі, а цяпер першага віцэ-прэм'ера Мікалая Снапкова, які 21 жніўня так пракаментаваў заклікі не купляць беларускія тавары, не плаціць падаткі і зацягваць з аплатай паставак і камунальных паслуг:
«У выніку гэта ўсё прыводзіць да вымывання золатавалютных рэзерваў, немагчымасці разлічвацца па бягучых даўгах, а затым — пераддэфолтны стан і дэфолт. Адпаведна, гэта падзенне кошту актываў дзяржавы. І ў рэшце прыходзяць людзі, з захаду, з поўначы, поўдня або усходу, і за капейкі купляюць нашы асноўныя актывы».