«Умоўную эканамічную стабільнасць выдадуць за дасягненне. Аднак па-іншаму гэта называецца застоем»

Кіраўнік праекта «Кошт урада» Уладзімір Кавалкін у інтэрв’ю СН+ паразважаў пра тое, на чым трымаецца беларуская эканоміка і калі скончыцца падтрымка Расіі. Апора на ўсходняга суседа зыбкая і нясе больш пагроз, чым выгод ужо нават у сярэднетэрміновай перспектыве.

Сітуацыю, у якой рэжым аказаўся пасля 2020 года, вельмі выразна ахарактарызаваў Папандопула з «Вяселля ў Малінаўцы»: «У пана атамана няма залатога запасу, і хлопцы пачынаюць разбягацца ў розныя бакі. Калі так пойдзе далей, я таксама разбягуся ў розныя бакі».

Дык дзе той залаты запас, які не дазволіць «хлопцам» разбегчыся?

Рост, названы застоем

— Якія глабальныя змены зведаў дзяржбюджэт краіны ў 2023 годзе ў параўнанні з папярэднім? Аб чым сведчыць лічбы выдаткаў і даходаў?

— Нельга сказаць, што па параўнанні з папярэднім бачым кардынальныя змены. Проста больш ярка і выразна пазначыліся тэндэнцыі — рост выдаткаў на сілавы блок, скарачэнне сацыяльных дабротаў пры павелічэнні падатковай нагрузкі. Да таго ж даюць ведаць пра сябе страты замежных рынкаў і, як следства, павышэння залежнасці ад Расіі.

На самай справе нежаданне мяняць фінансавы вектар развіцця краіны ўпіраецца ў банальную немагчымасць здзейсніць такі манеўр пры існуючай мадэлі эканомікі.

— Як змяніліся прыярытэты беларускай дзяржавы? Пра што кажуць, напрыклад, закладзеныя выдаткі на сацыяльную сферу і сілавую кампаненту?

— Прыярытэты бачныя няўзброеным вокам. Так, калі выдаткі на нацыянальную абарону ўзрастаюць у паўтары разы, то на ахову здароўя, культуру і адукацыю значна ніжэй — 12%, 14% і 12%. У лепшым выпадку гэта пакрые інфляцыйныя працэсы. Але калі яны паскорацца, то трэба весці гаворку аб скарачэнні фінансавання.

Цяпер, праўда, прапаганда цвердзіць пра трэнд на зніжэнне інфляцыі, для пераканаўчасці прыводзяцца і адпаведныя статыстычныя выкладкі. На справе ж многія прагнозы не ўлічваюць сур'ёзнае напампоўванне эканомікі грашыма, што рана ці позна павінна аказаць ціск на кошты. Фактараў, якія спрыяюць гэтаму, усё больш, нават з улікам ручнога рэгулявання цэнаўтварэння. Такім чынам існуючая мадэль эканомікі абараняе сябе і адназначна абрала сваю апору.

— Насуперак вашым развагам урад проста выпраменьвае аптымізм, прагназуючы рост ВУП амаль на 4%... Не баіцеся абвінавачванняў у ліхаслоўі?

— Аптымізм у нашым выпадку — адна з функцый міністэрстваў і ведамстваў незалежна ад эканамічнай кан'юнктуры. У сваю чаргу гэта нараджае навамоўе з яго бурным «адмоўным ростам» і спецыфічным разуменнем сацыяльнай справядлівасці ў эканоміцы.

Праблемы заключаюцца ў тым, што рэальнага росту эканомікі магчыма дасягнуць толькі шляхам рэфармавання, што для бягучай макраэканамічнай мадэлі смерці падобна.

Тэхнічна можна спадзявацца на бясконцую і бяздонную падтрымку з боку Расіі. Аднак мяркуючы па тым, як развіваецца сітуацыя з саюзнай эканомікай у цэлым і з бюджэтам у прыватнасці, надзей на такую дапамогу ўсё менш.

Санкцыі ўсё ж дзейнічаюць

— Якую ролю ў падзенні эканомікі адыгралі заходнія санкцыі?

— Што б там ні казалі пра адваротнае — нібыта ўмацаванне беларускай эканомікі ў неспрыяльных умовах, эканамічная блакада ўсё ж такі дзейнічае. Напрыклад, краіна страціла еўрапейскія рынкі і ўкраінскі. Усё большую ролю пачынаюць гуляць разнастайныя схемы з «50-ю адценнямі іх шэрасці».

З гэтага пункту гледжання Беларусь усё больш паўтарае досвед дзевяностых, з той толькі розніцай, што рухаецца ў зваротным кірунку. Калі тады наперадзе для эканомікі толькі пачынала адкрывацца замежжа, павялічваліся кааперацыйныя сувязі з новымі магутнымі партнёрамі, то цяпер колькасць даступных рынкаў зніжаецца, як і колькасць зацікаўленых у партнёрскіх адносінах з намі.

Тут дарэчы ўспомніць вядомую прыказку: «Скажы мне хто твой сябар, і я скажу, хто ты», аналагічным чынам кола замежных партнёраў досыць дакладна апісвае краіну і эканоміку.

Даўжнікам жадаюць росквіту

— Нецывілізаваны развод з Захадам пакінуў рэспубліку без альтэрнатыўных крыніц грошай — практычна адзіны крэдытор толькі Расія. Па выніках даваеннага 2021 года Беларусь завінавацілася ёй 8,5 мільярда долараў. Трэба меркаваць, у ваенным 2022 годзе пазыковы груз перад Масквой значна вырас?

— Разважаць пра гэта пасля дваццатага года стала ўсё больш складана. Бо ўсё большая колькасць макраэканамічных даных, асабліва ў фінансавай сферы, зачыняецца ад грамадскасці. Нам часцей вядомыя толькі агульныя паказчыкі запазычанасці і агульныя напрамкі работы з ёй.

У цэлым падтрымка не з'яўляецца для Крамля празмерна затратнай. Усё-ткі адбіваецца несупастаўнасць памераў эканомік. З іншага боку і магчымасці ў Расіі становяцца менш, ды і прыярытэты змяняюцца. Аднак аб'ём дапамогі хутчэй за ўсё будзе роўна такім, каб не даць Саюзнай эканоміцы канчаткова скаціцца ў глыбокі крызіс.

Цяпер відавочны крэдытны характар такой падтрымкі. І хоць грошы ва ўсходняга партнёра не бязвыплатныя, крэдытную запазычанасць хутчэй за ўсё ў Крамлі будуць адсоўваць і рэструктураваць, каб не дапусціць дэфолту Мінска. Але яго прывід пастаянным дамоклавым мячом будзе навісаць над Беларуссю.

— Кампенсавала дапамога Крамля і дадатковы аб'ём расійскага рынку страту заходняга?

— Па вялікім рахунку — не. Хоць у значнай ступені гэта ўтрымлівае эканоміку Беларусі ад крытычнага падзення. Расійскі рынак безумоўна вялікі, аднак і канкурэнтны. Што асабліва бачна на прыкладзе экспарту калію, дзе Салігорск з'яўляецца прамым канкурэнтам не проста ў барацьбе за канчатковага замежнага спажыўца, але і за транспартна-лагістычныя магутнасці ў Расіі, бо толькі праз усходняга суседа Беларусь у сапраўдны момант мае магчымасць экспартаваць сваю сыравіну.

Безумоўна, частка расійскага рынку становіцца адкрытай для беларускіх пастаўшчыкоў асабліва пасля сыходу замежных удзельнікаў. Нашым прадпрыемствам становіцца магчымым абслугоўваць узрослыя магчымасці ваенна-прамысловага комплексу Расіі.

Аднак у перспектыве праблема заключаецца ў тым, за кошт чаго Беларусь можа нарошчваць магутнасці або проста іх падтрымліваць, хай нават для працы на расійскім рынку, паколькі ва ўмовах санкцый доступ да замежнай сыравіны, і асабліва абсталявання, значна скараціўся, а дзеючыя магутнасці рана ці позна запатрабуюць рамонту і абнаўлення.

Падтрымка Крамля — пытанне філасофскае

— Як доўга суседка здольная (ці гатовая) спансіраваць такога праблемнага партнёра?

— Падтрымка Расійскай Федэрацыяй эканомікі нашай краіны збольшага носіць філасофскі характар. Так, гатоўнасць падтрымліваць ахмістрыню «Белоруссии» ёсць, а вось Беларусі — не.

І справа не толькі ў палітыцы.

З кожным месяцам расійскай эканоміцы даводзіцца ўсё складаней адаптавацца да існуючых санкцыйных рэжымаў, усё цяжэй прарывацца на адкрытыя для яе замежныя рынкі. Тэарэтычна можна існаваць крайне аўтаркічна, як паказвае прыклад Ірана і Паўночнай Карэі. Адпаведна, пытанне ляжыць у плоскасці таго, наколькі ўдасца «прадаць» гэтую ідэю расійскаму грамадству. Пакуль яно гатовае да пазбаўленняў, сродкі на падтрымку саюзніка будуць знаходзіцца, хоць ва ўсё больш і больш зрэзаным аб'ёме.

— Давайце рэзюмуем. За кошт чаго рэжым забяспечыў сабе эканамічную ўстойлівасць летась і якія перспектывы абяцае рэспубліцы 2023-ы?

— Сёння відавочна, як ніколі, што ў аснове ўстойлівасці беларускай эканомікі — падтрымка Расійскай Федэрацыі. Пакуль яна будзе, бягучая мадэль, хай і ў вельмі неэфектыўным стане, з дазволу сказаць — жыццяздольная.

Аднак і пераходу на ваенныя рэйкі для беларускай эканомікі чакаць не варта — доля ўнёску ВПК у ёй невялікая. Хутчэй можна чакаць усё большага распаўсюджвання ручных формаў кіравання.

Пераклад НЧ