Ігар Мельнікаў: Нам патрэбная беларусацэнтрычная ідэялогія, а не савецкі погляд на сваё мінулае
Нават у самой Расіі, дзе і адбыўся Кастрычніцкі пераварот, 7 лістапада афіцыйна не адзначаюць ужо больш за 10 год, Беларусь — адзіная на постсавецкай прасторы, дзе гэты дзень — дзяржаўнае свята.
Фото: professionali.ru
У суседніх Літве і Польшчы працэс дэкамунізацыі дайшоў да лагічнага завяршэння — можна патрапіць пад крымінальны пераслед нават за дэманстрацыю камуністычнай сімволікі. Украіна таксама на заканадаўчым узроўні абвесціла дэкамунізацыю. Расія з 1996 года па 2004-ы адзначала 7-га лістапада Дзень згоды і прымірэння, а з 2005 года святку Дзень народнага адзінства. Беларусь жа тут застаецца пацверджаннем устойлівага меркавання пра краіну-камуністычны запаведнік, бо ў нас 7 лістапада — дзяржаўнае свята.
На думку гісторыка Ігара Мельнікава, «Беларусі безумоўна патрэбна дэкамунізацыя». Пры гэтым ён адрознівае дзве формы беларускага сантыменту да перыяду знаходжання ў СССР: «павага да некаторых элементаў гісторыі Савецкага саюза, да народу, які зведаў Вялікую Айчынную вайну, да подзвіга жаўнераў гэтай краіны, і настальгія па «саўку», падчас якога былі рэпрэсіі, Афганістан, карупцыя, дэфіцыт і г.д.».
«Гэтыя моманты варта падзяляць, захаваць павагу да таго, что сапраўды з'яўляецца часткай беларускай гісторыі, і асудзіць, прызнаць злачынствам, тое што і было сапраўды злачынным. Беларусаў знішчалі ў Курапатах, у турмах, ліквідавалі беларускую інтэлігенцыю - гэта ж менавіта дзеянні бальшавікоў, іх сістэмы, — кажа Ігар Мельнікаў. — Нават у бытавым сэнсе СССР быў краінай не для людзей. Нормай была адсутнасць звычайных бытавых рэчаў у крамах у 70-80-я гады. Новае пакаленне, зразумела, з цяжкасцю гэта можа сабе нават уявіць – а ў СССР гэта было нормай. І, да таго ж, захоўваць павагу да краіны, якую ўсе баяліся, таксама лічу няправільным».
Ігар Мельнікаў падкрэслівае, што дэкамунізацыя ў першую чаргу павінна закрануць гісторыю як навуковую галіну, а праз яе і ўсё астатняе: «Гэтага сапраўды не хапае ў Беларусі і гэта варта было б зрабіць. Праблема ў тым, што ўсе нашы суседзі па-іншаму разглядаюць гэты перыяд гісторыі, бо краіны Балтыі былі ў складзе СССР менш на 20 год, чым Беларусь, і гэтага ім хапіла. А нам не хапіла гэтых міжваенных двух дзесяцігоддзяў як прышчэпкі ад глыбокай саветызацыі. Гэтыя гады былі нават у нейкім сэнсе ва ўкраінцаў, бо Заходняя Украіна захавала і паглыбіла нацыянальныя пачаткі, а Заходняя Беларусь знаходзілася ўсё ж такі пад уздзеянням паланізацыі, нацыянальнага там было мала, таму заходняя беларушчына глядзела на Мінск. І тое, што нам не хапіла тых двух дзесяцігоддзяў, адчувалася і ў 90-я гады, адчуваецца і сёння ў фарміраванні нацыянальнай ідэялогіі, у якой, на жаль, зашмат савецкага, хаця Савецкага саюза не існуе і існаваць не будзе. Нават сённяшняя Расія будуе сваю нацыянальную ідэялогію больш на імперыі Раманавых, чым на савецкай імперыі».
«Сярэдняе пакаленне не расло на моцным нацыянальным падмурку, яно зараз — за стабільнасць. Каб без пераменаў і ўсё каб было «нармальна». Але праблема ў тым, што людзі не разумеюць, што моцную незалежную краіну можна пабудаваць толькі на нацыянальным падмурку. Беларусі, лічу, бракуе ідэялогіі, збудаванай на беларусацэнтрычным поглядзе, прашу не блытаць з нацыяналізмам — у нас гэта не атрымаецца, беларусы больш схільныя на інтэрнацыянальных поглядаў, скажам так. Але калі б погляд быў на гісторыю і культуру з беларускага пункту гледжання – у краіне даўно было б ужо ўсё насамрэч нармальна. Але ў нас ці людзі самі даходзяць да беларушчыны, ці як былі — тыя ж вайскоўцы з Расіі і іх семьі — так і застаюцца, у прынцыпе, савецкімі людзьмі. Усе, што звязанае з беларускім, нацыянальным, яны атаясамляюць з Пазьняком і Плошчай, з нейкім разбурэннем, таму трэба даносіць праз фільмы, перадачы, кнігі неабавязкова адно нешта кепскае пра Савецкі саюз, але даваць цалкам нашу мінуўшчыну, поўнай карцінай — з кепскім і добрым для краіны Беларусь», — гаворыць гісторык.
Пры гэтым, падкрэслівае Мельнікаў, «важна, каб ва ўладзе зразумелі, што праца гісторыкаў, у тым ліку незалежных, не скіраваная супраць дзяржавы, яна — для беларускага грамадства, для краіны, для Беларусі».
«Гэта тычыцца, зазначу, не толькі працы над савецкім перыядам гісторыі, але і над гісторыяй Сярэднявечча, перыяду ВКЛ і Рэчы Паспалітай, перыяду знаходжання ў Расійскай імперыі. Каб беларусы не думалі, што іх гісторыя пачынаецца з 1919 года», — зазначае Ігар Мельнікаў.