Як у Беларусі фальсіфікуюць выбары. Асноўны дзень галасавання

«Новы Час» працягвае публікацыю нататкаў Ірыны Гусевай, якая была назіральніцай на леташніх выбарах у Палату прадстаўнікоў. Першая частка была прысвечана таму, што адбываецца на датэрміновым галасаванні. У другой і заключнай частцы размова пойдзе пра асноўны дзень галасавання і тыя парушэнні, якія выклікаюць сумнеў у шчырасці падліку галасоў і той ролі, якую ў гэтым адыгрываюць выбарчыя камісіі.

Думкі, пачуцці і назіранні асноўнага дня выбараў пераносіць з чарнавіка і галавы ў кампутар я змагла толькі праз 2 дні. Адбілася стома ад 6-дзённага назіральніцкага марафону, а больш за ўсё маральнае спустошанне ад сузірання гэтага дзейства. У мінулы раз пахвалілася, што я цёрты калач, і мяне, маўляў, нічым здзівіць немагчыма. Пагарачылася. Вядома, я ведала гэтую «кухню» па шматлікіх сведчаньняў іншых людзей і ведала, што выбары будуць сфальсіфікаваныя абавязкова. Вядома, у сваім жыцці і працы мне не раз даводзілася сутыкацца з фактамі супрацьпраўных, фальшывых і цынічных паводзін уладаў. Але канцэнтрацыя ўсяго пералічанага ў той дзень зашкаліла. Асабліва ўразіла тое, што камісія нават не спрабавала надаць хаця б знешнюю бачнасць правамернасці сваіх учынкаў. Зусім наадварот — беззаконне дзеялася нахабна, цынічна і настойліва. Адкрыта і з выклікам. Такі паказальны плявок ўладных асоб у бок народа (для іх народца).

Зрэшты, пра ўсё па парадку

Дзень выбараў

Да пачатку галасавання. Тут гуляюць па-буйному

Раніца, пачатак восьмай, яшчэ цёмна. Падыходжу да выбарчага ўчастку і з вуліцы бачу святло ў пакоі, дзе праходзіла датэрміновае галасаванне і стаіць скрыня з бюлетэнямі прагаласаваўшых выбаршчыкаў. Як даўно туды нехта ўвайшоў — не важна. Для закіду патрэбнай колькасці бюлетэняў часу шмат і не спатрэбіцца і зверху паперку ​​са сваімі ж подпісамі наклеіць — секундная справа.

Заходжу ў будынак. Зала для галасавання цяпер у вялікім фае на першым паверсе. Скрыню датэрміновага галасавання на бачным месцы, як належыць, не стаіць. Пытаюся пра скрыні — «дзе???». Камісійная дама фыркае: «зараз прынясуць». У рэшце рэшт, яе сапраўды прыносяць, а з другога паверха спускаецца старшыня. Цікаўлюся, колькі на сёння раніцай выбарнікаў у спісе і хто запісаўся для галасавання на хаце. Адказвае, што ўсяго 723, за гэтыя дні 3 чалавекі выбыла. Колькі выбарнікаў прыбыло, старшыні, падобна, нецікава. Хоць у дадатковы спіс на датэрміновым галасаванні нават пры мне запісвалі аднаго выбарніка, магчыма, былі яшчэ такія людзі. Але такія дробязі камісію не хвалююць — тут гуляюць па-буйному. Пагаджуся і я, што 1-2 выбаршніка надвор'я не зробяць, але гэта ўжо маленькая рысачка «абавязковасці» і «дакладнасці» ў працы камісіі. Сама стараюся быць дакладнай, і для сябе запісваю «усяго 724 выбарніка». Для галасавання дома, раніцай запісана 17 выбарнікаў. Ну што ж — разумная лічба.

У размове са мной старшыня агідна ветлівы. Адзначаю для сябе, што гэта не проста так, бо рэзка кантрастуе з яго ранейшым да мяне стаўленнем. У мінулыя дні на маё «добры дзень» толькі два чалавекі з камісіі адказвалі, і старшыня не быў у іх ліку. А сёння раптам добрага і ветлівага зноў фальшыва з сябе будуе. Зрэшты, нічога добрага я і ад іх не чакала ні раней, ні сёння.

Далей звычайная руціна — апячатванне скрыняў. Назойліва-паказушнае дэманстраванне іх пустэчы нецікава — гэтыя скрыні празрыстыя ў адрозненне ад той драўлянай, што выкарыстоўвалася на папярэднім галасаванні.

Выбары пачаліся. Склад камісіі

8:00. Выбары пачаліся, але на ўчастак выбарнікі пакуль не ламануліся. Ёсць час разгледзець камісію ў поўным складзе:

• Старшыня камісіі, у свеце — дырэктар суседняй вучэльні, педагог (!), у вольны ад фальсіфікацый час сее разумнае, добрае, вечнае. Канешне ж жартую — ні халеры ён не сее, ды і не сеяў ніколі. Па звестках з інтэрнэту пачынаў працоўны шлях кінамеханікам, потым вывучыўся на настаўніка-працавіка і нават высунуўся ў начальнікі. Здаецца я нават ведаю, за якія заслугі. Нейкую ўзьвінчанасьь у яго сёння ў паводзінах адчула і не памылілася. Потым будзе хадзіць мераць свой артэрыяльны ціск – усё ж разбурае-такі здароўе такое «несправядлівае» жыццё. Заўважыла, што ў параўнанні з астатнімі і колер твару ў старшыні відавочна нездаровы — печань, напэўна. Добра, усё, усё, выключаю доктара. Хай сам пра сваё здароўе думае, а яшчэ лепш — пра душу;
• Сакратар — зусім маладзенькая сімпатычная дзяўчына, у ролі сакратара відавочна першы раз. Па вачах відаць — чалавек нядрэнны, але па тых жа вачах відаць, што правілы выбарчай «гульні» ёй ужо не інакш як вынік (раней не звяртала ўвагі, што па твары, сапраўды, можна шмат чаго пра чалавека даведацца — амаль усё);
• камісійная пенсійная дама сёння старанна дружалюбная і клапатлівая да ўсіх, уключаючы назіральнікаў. Нейкая нават шчырасць прадзімае ў яе паводзінах. Такое пачуццё, што такім спосабам спрабуе загадзя папрасіць прабачэння, ці што, за ўдзел у наступным беззаконні;
• сімпатычны камісійны мужчына, той самы, з хітрай усмешкай і вельмі глыбока патопленым сумленнем на самым дне погляду;
• несімпатычны мужчына, без усялякіх прыкмет сумневаў у позірку і згрызот сумлення ў душы;
• дзве маладыя дзяўчыны з пуставата-абыякавымі вачыма. Такі погляд бывае ў маладых з разраду «мне ўсё пофіг». А колькі ж моладзі ёсць з разумнымі, светлымі ды чыстымі вачыма (у транспарце часта звяртаю ўвагу і любуюся) — але такія ў выбарчых камісіях удзельнічаць не будуць. Ну а гэтыя пра дабро і зло відавочна ніколі не задумваліся;
• дзве дамы трошкі старэйшыя за іх. Маральныя сумневы ў поглядах таксама не праглядаюцца. У адной у вачах — жаданне дбайней выканаць указанні начальства, у іншай — «хутчэй бы гэты дзень скончыўся»;
• намеснік старшыні — гэты за сталом не сядзіць, перыядычна ходзіць па ўчастку, адлучаецца затым у свой начальніцкі кабінет наверсе (дырэктар гэтага спартыўнага вучылішча) — нецікавы твар былога спартсмена і стомленага чыноўніка.

Выбарнікі

Ну, вось і першы выбарнік — пачакаць нам цябе давялося хвілін 30-40. Малады мужчына, гадоў 35-40, прыйшоў адзін. Цікава, што яго прымусіла нядзельнай раніцай цягнуцца на выбары? Па твары і выгляду — зусім не службовец ці начальнік, якіх на выбары гоніць страх згубіць працу.

Хоць такі страх чамусьці прысутнічае і ў звычайных людзей. Успамінаю, як на поўным сур’ёзе мне наша медсястра казала, што хадзіла галасаваць, таму што ўсіх, хто не галасаваў, потым пакараюць. І не верыла мне, што я, намеснік кіраўніка паліклінікі не хаджу галасаваць ужо гадоў 15 (і наш галоўны ўрач таксама на выбары не хадзіў).

Адказна заяўляю ўсім, хто баіцца: «ніхто і ніколі вас не пакарае!» Па той простай прычыне, што па афіцыйных дадзеных галасуе ў нас 85 % насельніцтва. А таму, па звестках выбарчай камісіі, вы таксама прагаласавалі. А выбарчыя спісы ў канцы выбараў старанна закручваюцца ў пакавальную паперу, апячатваюцца, некаторы час захоўваюцца ў падвалах выканкама, па заканчэнні вызначанага тэрміну радасна ўтылізуюцца, і, ні ў якім разе, нікім і ніколі не выкрываюцца. Інакш ужо толькі адтуль можна было атрымаць дакументальныя доказы фальсіфікацый — а гэта дзяржаўная «таямніца».

Зусім маладых сярод тых, хто прыйшоў сярод выбарнікаў няшмат. Так, каб строем, групай прыводзілі выкладчыкі навучэнцаў галасаваць — такога на маім участку не было. Напэўна, таму, што ў гэтай вучэльні нешматлікія спартсмены ўжо дасягнулі 18 гадоў. Парадаваў нечакана падслуханы ў калідоры яшчэ падчас датэрміновага галасавання дыялог дырэктара вучэльні і навучэнца:

- Ты хадзіў галасаваць?

- Не, усё ўжо выбралі без мяне.

Малайчына, хлопец. І вось што ты, дырэктар, зробіш, выганіш яго, ці што, за гэта? Без спартсменаў застанешся.

Так і ў іншых сферах — ніхто і нічога вам за неўдзел у гэтым фарсе не зробіць! Час ужо, людзі, перастаць баяцца «колавага рыпання» і пачынаць адчуваць сябе людзьмі, а не паслухмяным запалоханым статкам.

Пэўная частка выбарнікаў, заходзячы, віталі членаў камісіі, як даўніх знаёмых. Не думаю, што падстаўныя, бо прыходзілі ў розны час паасобку, і іх было прыкметна, але не так ужо і шмат. Хутчэй за ўсё, з тых, хто — заўсёды «за», а ў камісіі большай часткай адны і тыя ж людзі.

І, вядома, пенсіянеры, — якія выбары без іх. Некаторыя ледзь-ледзь ходзяць, але на выбары ішлі. Аказалася, што адной такой выбаршчыцы 95 гадоў. Вось ім я спачуваю. Магчыма, сённяшнія выбары для іх — апошняе свята жыцця. І не дакажаш такім ніколі, як ні старайся, што іх галасы ніхто тут не лічыць — усё выбрана-прызначана без іх.

І мая мама не верыла, што камісіі не лічаць бюлетэні, толькі робяць выгляд. І што пратаколы з лічбамі зараз пішуцца задоўга да выбараў. Калісьці, пры СССР, мама сама была шмат гадоў сакратаром выбарчай камісіі. Тады ў бюлетэнях быў адзін безальтэрнатыўны кандыдат, у кабінкі для галасавання заходзілі толькі жадаючыя яго выкрэсліць або напісаць на бюлетэні ўсё, што яны пра гэта думаюць. Здавалася б, што ў тыя часы было лічыць — вынік выбараў 100 % але прадказальны. А вось — не! Галасы тады рэальна (чамусьці) лічылі, і гэта была не хвілінная справа — мама вярталася з выбараў дадому пад раніцу. Усе купкі бюлетэняў былі старанна адсартаваныя. Адна, велізарная, складалася з тых бюлетэняў, якія савецкія людзі пранеслі ад стала камісіі да выбарчай урны, не заходзячы ў кабінку. Гэта былі бюлетэні «за». Дзве іншыя купкі бюлетэняў былі мізэрныя. У адной — адзіны кандыдат непарушнага блока камуністаў і беспартыйных быў, усё-ткі, выкрэслены. У іншай купцы — тыя, дзе на бюлетэні пралівалася душа, пачуцці і думкі, якія няшчасны савецкі выбарнік не меў тады магчымасці выказаць у іншым месцы, у іншы час і, што самае галоўнае, — услых, хоць, справядлівасці дзеля трэба сказаць, што такія запісы былі не заўсёды крытычныя, часам — кампліментарныя. Дык вось, усе гэтыя купкі былі сумленна падлічаныя. Гэта ведалі ўсе — і выбарнікі, і сябры камісій. Таму і не атрымліваецца растлумачыць старэйшаму пакаленню, што цяпер усё інакш. І, хоць, савецкі лад быў, безумоўна, несправядлівым, таталітарным, але нават ён у частцы выбараў апынуўся больш сумленным і нават больш дэмакратычным за сённяшні.

Частка выбарнікаў — людзі сярэдняга веку. Ну, гэтыя, зразумела, баяцца за працу. А некаторыя з іх, веру, уладай цалкам задаволеныя і, пра яе сумленнасці, або несумленнасці задумвацца не хочуць, проста прымаюць правілы гульні.

Замежныя назіральнікі

Прыблізна адначасова  з першым выбарнікам на ўчастак прыйшлі замежныя назіральнікі —  прадстаўнікі БДІПЧ. Яны прыйшлі ўтрох: малады мужчына і жанчына — замежнікі, малады хлопец — перакладчык. Селі на крэслы для назіральнікаў злева ад мяне, маюць зносіны толькі паміж сабой, на англійскай. Усё ж рашылася ў мужчыны спытаць, адкуль яны. Пыталася досыць гучна, каб зносінамі з замежнікам падражніць камісію: «Where are you from?». Адказаў лаканічна: «UK». Трэба ж, як англічане назву сваёй краіны скарачаюць, не выпінаюць (амерыканцы б адказалі «United States», не «USA»). Ну, замежнік — мне ветліва: «And you?». Я — у адказ: «From civil party». Назву партыі скараціла — сумнявалася, ставіць спачатку назвы партыі «united», ці гэта занадта пафаснае слова, але іншаземец, мяркуючы па яго рэакцыі, зразумеў, што я — не з тых, хто «за».

Затым замежнікі пахадзілі па ўчастку, паглядзелі стэнд, перапісалі сабе ў нататнік лічбы з віслага датэрміновага пратаколу пра 63 прагаласаваўшых чалавек. Позна сцяміла, што трэба было іх папрасіць гэты пратакол сфатаграфаваць, іх бы ніхто за руку не схапіў і з участку высылаць не стаў бы. А калі б схапілі і выправадзілі, дык гэта было б увогуле выдатна. Але думаю, што пабаяліся б ладзіць міжнародны скандал. У іх нават дакументаў не спыталі (а да прыйшлай на ўчастак даверанай асобе незалежнага кандыдата старшыня імгненна падскочыў з пытаннем «вы хто?»). Эх, такая добрая думка не прыйшла своечасова! Нічога не папішаш — назіральнік я яшчэ юны.

Мае непрацяглы зносіны з замежнікамі прадказальна зацікавілі камісійную даму, што сядзела з боку стала і сімпатычнага камісійнага мужчыну. Сядзяць, пазіраючы на ​​мяне, перагаворваюцца. Ну, гэта вы маю прынаду заглынулі, у чарговы раз хацела падражніць вас. Замежнікі пачынаюць збірацца, сказалі, што паедуць яшчэ ў лякарню. Выходжу ў калідор услед за імі не з мэтай пагаварыць, проста зноў дражніць камісію. Услед за мной выскоквае камісійная дама — ёй трэба высветліць і далажыць дэталі маіх зносін з замежнікамі. Але выскоквала не вельмі жвава. Замежнікі ўжо на вуліцы, а я стаю, набіраю СМС-ку, тыпу зноў пішу «данясенне ў цэнтр».

За час прысутнасці замежных назіральнікаў (дзесьці гадзіну-паўтара) паспелі прагаласаваць 2 выбарніка. Спадзяюся, што правільную выснова аб электаральнай актыўнасці насельніцтва прадстаўнікі БДІПЧ паспелі зрабіць.

Усё ж такі, наяўнасць апазіцыйных назіральнікаў прыкметна нервуе камісію. У мяне, як высветлілася пазней, прапаў ліст чарнавіка з ранішнімі нататкамі пра дзень выбараў. Адвярнулася літаральна на хвіліну, і да крэслаў назіральнікаў члены камісіі не падыходзілі. Сцягнуць яе мог толькі нехта з праўладных назіральнікаў. Вось так — цэлая спецаперацыя супраць нас разгорнута, нават з задзейнічаннем «шпіёнаў-назіральнікаў». У чарговы раз смешна. А лісточка не шкада — хай пераканаюцца, што пішу менавіта пра іх. І почырк мой чытаць — той яшчэ трэш. Але няхай усе нерасшыфраваныя словы напалохаюць іх яшчэ больш.

Памяшканне для галасавання: якія выбары? Камерцыя важней!

Вяртаюся ў залу. Пад крэслам англічаніна застася выкарыстаны кубачак ад кавы. Прамільгнула, але хутка знікла думка аб неаханасці замежніка. Агледзелася па баках і скрыні не выявіла. Значыць, ён таксама не знайшоў. Скрынямі ў дастатковай колькасці забяспечаны толькі сябры камісіі, а ў адзінай колькасці імі забяспечаны буфет. Ну а ў залі для галасавання стаіць толькі адна вялікая празрыстая скрыня для бюлетэняў. Ведаю, ведаю, што культурна яе трэба называць скрыняй для галасавання. Але ў нашых беларускіх рэаліях гэта — урна, па сутнасці, і больш нічога.

Размяшчэнне залы для выбараў — гэта, наогул, нешта з нечым. Месца выбараў разгорнута адразу ў фае вучэльні. У неізаляваным закутку гэтага ж памяшкання, перад лесвіцай і туалетамі, шчыльненька туліцца буфет з адной сметніцай, прычыненай вечкам, якое даводзіцца падымаць рукамі.

Сюды ж выходзіць і гардэроб для вучняў і наведвальнікаў.

Усе наведвальнікі, а іх было дакладна больш чым выбарнікаў, хадзілі ўвесь дзень праз гэтую залу да гардэроба, наверх да вучэбных класаў, праходзячы групамі ўшчыльную да скрыні для галасавання. Спачатку здзівілася — чаму не адмянілі заняткі навучэнцаў. Потым успомніла, што гэтая вучэльня здае памяшкання адукацыйнаму цэнтру замежных моў. З размоваў пачула, што групы ішлі на англійскай, сама калісьці тут жа нямецкай вучылася. Якія выбары? Камерцыя важней!

Бяздарная арганізацыя выбарчага ўчастка! І гэта ў вучэльні, дзе ёсць ізаляваныя спартовыя залы, і можна было знайсці больш прыдатнае памяшканне. Група наведнікаў, што перыядычна праходзіць міма па-першае замінае назіранню, а па-другое парушае рэжым функцыянавання памяшкання для выбараў. Падрабязна і нудна апісвала гэта памяшканне не для таго, каб абліць усё брудам. Гэта ўсё адносіцца да пытання аб захаванні патрабавання ў што на ўчастку можа знаходзіцца толькі абмежаванае кола асоб — галасуюць выбарнікі, сябры камісіі, назіральнікі, давераныя асобы і кандыдаты. Гэты выбарчы ўчастак быў на справе проста прахадным дваром…

Ну што, старшыня, выбары не адбыліся?

Нягледзячы на ​​ўсе знешнія цяжкасці, мы, незалежныя назіральнікі, далі рады. На гэтым участку нас было двое. Сядзелі ўвесь дзень, адлучваліся па чарзе і ненадоўга, выключна для натуральных патрэбаў (папіць-паесці і ў туалет). Я лічыла выбарнікаў, калі ім каля стала камісіі ўручалі бюлетэні. Мая калега лічыла выбарнікаў, што ўкідвалі бюлетэні ў скрыню. Перыядычна звяралі адзін з адным іх колькасць — усё сышлося.

Вынік нашага назірання — 167 выбарнікаў прыйшлі ў дзень галасавання. Для галасавання дома да абеду апынуліся запісанымі больш чым раніцай, ужо 27 чалавек. Цікава — калі запісаліся? Але, будзем лічыць, гэта таксама дапушчальная лічба. Плюс датэрмінова прагаласавала 61 — па нашых назіраннях, 63 — па ўчорашняга пратаколе камісіі, разыходжанне ня прынцыповае. Працэнт яўкі 31,4%.

Ну што, старшыня, выбары не адбыліся?

Перад падлікам ўношу вусную прапанову аб празрыстым спосабе падліку. Дадаю аргумент аб перавазе гэтага спосабу падліку галасоў, які адпавядае еўрапейскім стандартам, апроч іншага таму, што «дапаможа прэзідэнту паспяхова развіваць еўрапейскае супрацоўніцтва ў сучасных умовах, калі вектар знешняй палітыкі краіны зрушыцца ў заходнім кірунку». Ернічаюць, вядома. Старшыня жарт ацаніў, усміхнуўся, пачынае было шчыра апраўдвацца: «Ну зразумейце і вы мяне ....». Затым спыняецца і на прапанову адказвае коратка: «Я вас пачуў».

20:00. Выбарчы ўчастак зачыняецца. З назіральнікаў засталіся:

- двое незалежных назіральнікаў — мы з калегам;

- дзве жанчыны ад нейкіх прадпрыемстваў, якія сядзелі ўвесь дзень; нам спачуваюць, але з боязі адкрыта нас не падтрымліваюць;

- дзве самавітыя жанчыны, якія прыйшлі на ўчастак бліжэй да канца, па выглядзе і паводзінах — відавочна дзяржслужачыя.

Ну, вось яна фальсіфікацыя — поўнае бязмежжа, або «падлік» галасоў

Усё наступнае бязмежжа ў паводзінах камісіі пачалося знянацку і ​​праходзіла так імкліва, што стала ясна — ролі адрэпетавалі загадзя. Я меркавала, што неабходная для кворуму і перамогі патрэбнага кандыдата колькасць бюлетэняў раптам высыплецца з непразрыстай датэрміновай скрыні. Якой жа наіўнай я была! Усё адбылося прасцей, больш нахабна і цынічна:

1. Камісійная дама ўзялася «чараваць» за сталом камісіі над нявыкарыстанымі бюлетэнямі, загароджваючы сваім целам свае дзеянні ад назіральнікаў;

2. Адначасова з яе дзеяннямі, у той жа самы момант, старшыня вывальвае на складзеныя ў цэнтры залы сталы змесціва ўсіх скрынь для галасавання ў адну кучу;

3. Члены камісіі, цалкам загарадзіўшы стол сваімі целамі, пачынаюць бюлетэні складаць у стос;

4. Праз некалькі хвілін камісійная дама пераносіць нявыкарыстаныя бюлетэні на агульны стол, дзе «лічаць» галасы, вяртаецца назад, ужо з вельмі худзенькім пачкам бюлетэняў, здалёку паказваючы іх назіральнікам, і абвяшчаючы іх пагашанымi. Адказвае адмовай на просьбу назіральнікаў назваць колькасць нявыкарыстаных і пагашаных бюлетэняў.

5. На стале падліку вырастае значная ў параўнанні з іншымі горка бюлетэняў за аднаго з кандыдатаў, зразумела — за «прызначанага».

Вось вам і механізм фальсіфікацыі — патрэбнаму кандыдату дадалі галасы з нявыкарыстаных бюлетэняў. Іх у кутку не пагашаюць, а падпісваюць. І яўку таксама да патрэбнага працэнту павысілі.

Моўчкі глядзець на гэтае бязладдзе ўжо немагчыма. Напісала скаргу. Не пакідаючы зоны назіральнікаў, паднялася з месца, выцягнула ўверх руку са скаргай, гучна абвясціла: «Я хачу падаць скаргу на зафіксаваныя парушэнні». Па правілах старшыня павінен быў падысці да мяне і забраць скаргу. Але ў яго адказ другой: «Потым падасце, не перашкаджайце працы камісіі, а то выдалю». Што рабіць — чакаю.

Яшчэ некалькі хвілін — і бюлетэні спакаваныя, апячатаныя. Старшыня з дакументамі і сакратаром рэзка накіроўваецца да выхаду.

Выходжу насустрач, працягваю скаргу. Адмахваецца: «Пасля прыму».

Старшыня працягвае рухацца да выхаду.

 «Чмурэю», але гучна пытаюся: «Дзе пратакол???».

Яго адказ: «Зараз прыеду і вывешу».

Яшчэ паўсекунды — старшыні з сакратаром і следу не стала. Не сілком жа нам было іх спыняць — у міліцыю б загрымелі.

Секундная паўза і мы з калегам звяртаемся да камісіі:

«Гэта наогул што было? Вы цяміце, што робіце!». Яны апраўдваюцца: «А мы тут прычым? Пытайцеся ў старшыні!».

Ну, раз збег старшыня, застаўся ж яго намеснік, дырэктар гэтай вучэльні. Мы да яго з тым жа: «Што за бязладдзе камісія творыць?». Ён таксама адсылае да старшыні. Кажу яму, што ён сам працаваў не першы раз у камісіі і выдатна ведае парадак. У адказ хлусіць, што ніколі не працаваў, але ж у інтэрнэце склад камісіі з яго прозвішчам на мінулых мясцовых выбарах цалкам даступны.

Ну што тут скажаш — бязмежжа і беззаконне ў вельмі цынічным выглядзе.

Іншыя назіральніцы, бачачы гэтае бязладдзе, спяшаюцца ўцячы. Просім у назіральніцы з прадпрыемства падпісаць скаргу — махаюць рукамі, баяцца. Дзяржслужачыя дамы змыліся яшчэ хутчэй.

Тэлефануем каардынатарам, просім парады, дапамогі. Што рабіць? Адначасова працягваем абурацца беззаконнымі паводзінамі камісіі.

Камісія ў гэты момант «разбірае» ўчастак — жанчыны складаюць паперкі, мужчыны разбіраюць кабіны і носяць мэблю. Звяртаюся да мужчын, пачынаю іх сароміць. Па-першае, таму, што яны па асноўнай працы кіраўнікі і попыт з іх вышэй, а па-другое, яны ходзяць міма нас і больш даступныя да кантакту. Тлумачу, што падобныя іх беззаконныя дзеянні не даюць ім ніякай гарантыі ад уладаў. Пры выпадку, проста пад настрой дзеючая ж улада выкіне іх з пасадаў як дырэктара школы, чыноўнікаў і былога начальніка аблана як пасля той гісторыі настаўніцы з партай. Гэтыя людзі таксама ж заўсёды забяспечвалі для ўлады элегантныя выбары. І што? Улада ўзгадала іх заслугі? Не! Былі выкінутыя з пасадаў імгненна, не па законе, а па «найвышэйшым загадзе». Адказ намесніка старшыні: «Значыць такі наш лёс». Які лёс ?! Гэта ж у адказ прыляцела такім, як ты. Пасееш сам беззаконне — пажнеш і для сябе бязмежжа.

У гэты ж час камісійныя жанчыны кучкуюцца воддаль, маўчаць, у наш бок імкнуцца не глядзець. У адной — чырвоныя шчокі, няўжо ёсць сумленне ?! Не, вядома, якое там сумленне. Проста прыкрасць ад таго, што ў гэты раз не атрымалася шыта-крыта. А калі тваё злачынства заўважаюць — гэта, пагаджуся, непрыемна.

Камісійнай даме здалёк кажу, што выдатна бачыла яе махінацыі з нявыкарыстанымі бюлетэнямі. Яна нешта спрабуе запярэчыць, але млява і невыразна — няма чым крыць. Паколькі не засталіся незаўважанымі мною рухі цела сакратара па інструктаванні камісіі. У 18.10 сакратар прайшлася ўздоўж стала камісіі і раздала кожнаму па лісце. Зірнуўшы на яго, члены камісіі спешна прыкрывалі яго. Спалохаліся, што я са свайго назіральніцкага фатэля змагу іх прачытаць? Так мне і не трэба гэтага рабіць. Па вашых неперыядычных жэстах цалкам зразумела — атрымлівалі бягучыя інструкцыі.

Фінал спектакля. «Так, я падлюга»

Калега ўжо вельмі расхвалявалася, прапануе сысці, мяркуючы, што старшыня сюды ўжо не вернецца. Згаджаюся — навошта ёй сэрца рваць з-за гэтых злачынцаў. Яна ідзе дамоў, а я вырашаю яшчэ пачакаць, застаюся на ўчастку. Хвілін 5-7 праходзіць, і з'яўляецца старшыня.

Працягваю скаргу — не бярэ, заяўляе, што выбары скончыліся.

Завязваецца вельмі цікаўны дыялог:

Пытаюся: «Дзе пратакол ?!».

Пачынае касіць пад дурачка, адказвае: «Я вывешваў, напэўна, вы сарвалі».

Я ў адказ: «Што сумлення ўжо зусім няма?!»

Яго адказ: «Так, я падлюга».

Яму таксама абяцаю, што паўторыць лёс таго прагнанага яшчэ гэтай уладай дырэктара школы. У гарачцы паўтараю гэтую тыраду двойчы.

Ён у адказ спакойна: «Вы мне гэта ўжо казалі і што?»

«Што? — пытаюся — не сорамна ні грама?».

«Не» — адказвае. «Вам жа не сорамна».

Працягваю дыялог: «Мне сорамна, што я жыву з вамі ў адной краіне».

Яго адказ: «Так едзьце».

«А я хачу, каб вас у гэтай краіне не было» — кажу і сыходжу.

Па шляху гучна задаю рытарычнае пытанне жанчынам: «А вам, дзяўчыны, нікому не сорамна?Нікога сумленне не грызе?». Адказу няма.

На ганку камісійная дама гутарыць з мужчынам. Праходжу міма, затым абгортваюся. Звяртаюся да яе: «Ну што, скажаце, вы — добрыя? Так?».

«Не», — адказвае спакойным голасам камісійных дама, — «мы — лайно».

«Дзякуй, што вы самі гэта сказалі» — мой ёй адказ напрыканцы.

Ключавыя словы былі сказаны ў самым канцы і зусім не мною.

«Я — падлюга. Мы — лайно» — так ацанілі сябе за свой удзел у фальсіфікацыі выбараў старшыня і члены камісіі.

Трапна, лаканічна, сумленна.

Іду дадому. Выбарная вакханалія скончылася.

«Старшыня выбарчай камісіі — забі ў сабе падлюгу!», або развагі ды пасляслоўе

Думкі ў галаве скачуць галопам, не даюць заснуць. Жах! Ува што ператварыла людзей гэтая дзяржава? Значная частка народа, задзейнічана ў татальнай хлусні і беззаконні. І за гэта яны самі сябе шчыра прызнаюць лайном і злачынцамі! Ды яшчэ і жывуць з гэтым! Яны ўсведамляюць, што паступаюць злачынна, але працягваюць гэта рабіць. Дзеля чаго?

Бо ва ўзнагароду дадуць нікчэмныя «30 срэбранікаў» (ну некалькі сотняў BYNаў), відавочна не мільёны даляраў, хоць справа не ў суме. І гарантый светлай будучыні для іх, як ужо было сказана вышэй, — нуль. Улада і іх выкарыстоўвае і выкіне пад настрой, не задумваючыся.

І дзеля чаго так ламаць сваю душу. Ці некаторыя з іх нібыта ў бога вераць, як у вышэйшае ўвасабленне дабра і справядлівасці. Няўжо на свечкі свае прэміі за «выбары» марнуюць?

Як кажуць «Оруэлу і не снілася!».

Заснуць сёння відавочна не атрымаецца. Па тэліку ўключыла фільм пра маладога Ганібала Лектара «Ганібал, ўзыходжанне». Трапляе пад настрой сто адсоткаў! Гляджу з цікавасцю, спачуваю маладому Лектару, нават ухваляю яго. Класна ён разабраўся са сваімі крыўдзіцелямі. Я так не ўмею.

Таму — безнадзейна дзейнічаем у прававым полі. На наступны дзень у акруговую камісію пададзена скарга:

• на парушэнне устаноўленага Выбарчым кодэксам парадку падліку галасоў на выбарах;
• на ўтойванне ад назіральнікаў выніковага пратаколу.

Патрабую:

• азнаёміць з выніковым пратаколам;
• пакараць вінаватых у парушэнні закона;
• прыняць меры па недапушчэнні падобных парушэнняў у далейшым.

Пры падачы скаргі прашу азнаёміць з выніковым пратаколам неадкладна. Нервовы адказ старшыні акруговай камісіі: «Мне трэба яшчэ папрацаваць з вашай скаргай».

Не пытанне. Працуйце. Усталяваны законам тэрмін — усяго 3 дні. Я пачакаю. Тэрмін прайшоў — старшыня акруговай папрацавала, падрыхтавала адказ, не змяніўшы чынавенскім прынцыпам хлусні і цынізму. Адказ абвяшчае, што скрыні, аказваецца, ускрывалі асобна і нават старшыня гучным голасам аб'яўляў вынікі паасобнага падліку галасоў. Пра пратакол у адказе цікава напісалі, што яго вывесілі «у пэўным месцы». Тут, можна сказаць, амаль не зманілі — дзесьці, напэўна, вывесілі. Можа, дома ў старшыні гэта месца было вызначана.

Таксама ў адказе напісалі, што ніхто з назіральнікаў акрамя мяне не скардзіўся. Не пытанне — напісала ў акруговую камісію такую ​​ж скаргу калега. А я — у абласную. Падкрэсліла, што нас, сведак пачварных паводзін камісіі было двое. Відавочна, адкажуць, што мы двое адначасова аслеплі і аглухлі, не заўважыўшы паасобнага падліку і не пачулі «гучных аб'яваў лічбаў старшынёй», не ўбачыўшы «вывешанага пратаколу».

Упарта працягваюць захоўваць таямніцу пра тое, што ж было там у іх пратаколе напісана-прыпісана. Можа старшыні было сорамна сваю нахабную брахню апублікаваць? Не, гэта занадта пахвальная для яго здагадка.

Думаю, абкатваецца новая тактыка выбарчых камісій на маючых адбыцца прэзідэнцкіх выбарах — нахабна і цынічна ў вочы хлусіць, называючы чорнае белым, не затлумляцца ўжо ніякімі рамкамі прыстойнасьці, і нічога, маўляў, вы, апазіцыянеры нам не зробіце.

На іншых выбарчых участках усё выбарнае дзейства камісій адбывалася, можа, не так вонкава цынічна, але прадказальна супрацьзаконна. Яўка завышалася ў 2-3 разы, апазіцыйныя кандыдаты «набіралі» адзінкавыя галасы, з неверагодным адрывам «перамагалі» патрэбныя, прызначаныя кандыдаты. На шматлікія скаргі аб неадпаведнасці афіцыйнай яўкі дадзеных назірання акруговыя камісіі тлумачылі «неразумным» назіральнікам, што лічыць выбарнікаў — не іх справа. Ды ўвесь народ ужо даўно зразумеў, што выбары — не наша справа, таму і не ходзіць на іх.

І што далей? Дачакацца прэзідэнцкіх «выбараў» і гэтак жа паабурацца аб іх фальсіфікацыі? Сістэму, вядома, прававымі метадамі гэтай жа сістэмы не зламаць. Але можна паспрабаваць «зламаць» канкрэтных людзей. Тых, з участковых камісій, што самі прызналі сябе лайном і нягоднікаў. Бо не могуць людзі, якія вынеслі сабе такі вердыкт, адчуваць сябе абсалютна шчаслівымі і спакойнымі. Ёсць сэнс націснуць на іх хворую псіхіку псіхалагічнай зброяй, не такая ўжо яна і бяскрыўдная. Словам можна і забіць (банальнасьць, але так і ёсць).

Дэмакратычная грамадскасць зноў патрабуе зрабіць усіх членаў камісій невыязнымі ў Еўропу. Але бяда ў тым, што гэты метад не працуе — еўрапейскія амбасады працягваюць выдаваць ім візы, ды і не ўсім з іх яны патрэбныя, многія абмяжоўваюцца замежнымі паездкамі ў Турцыю і Егіпет. Ёсць прапановы публічна сароміць іх па прозвішчах (у сацсетках і т.п.). Зваротная рэакцыя прадказальная — той, на каго нападаюць, будзе абараняцца, тым больш, што намалявалася падтрымка гэтых камісіянтаў у асобе кіраўніка дзяржавы з Ярмошынай. Таму члены фальсіфікацыйна-выбарчых камісій не надта і напалохаюцца нашых нападак.

Таму прапаную іх «пашкадаваць» — разгарнуць усімі даступнымі метадамі і сродкамі шырокамаштабную акцыю «Старшыня выбарчай камісіі — забі ў сабе падлюгу!», «Сябры выбарчых камісій, — час выбірацца з лайна!». Не даць ім забыцца на свой некамфортны псіхалагічны стан і пасля выбараў — тым больш прэзідэнцкія ўжо вельмі хутка. Можа, нешматлікія «зламаюцца» зусім, але расхістаць нервы і «асновы» цалкам магчыма.

Абласная камісія даслала ўніклівы адказ — «па матэрыялах акруговай камісіі парушэнняў няма». А самім нам разбірацца, ведаеце, лянота. Але дапусцілі хібы ў форме адказу — не ўказалі ў канцы парадак абскарджвання. Ёсць пра што напісаць у пракуратуру. У Цэнтральную камісію, вядома, няма сэнсу пісаць — тыя таксама будуць спасылацца на акруговую.

Адказ з пракуратуры здзівіў — ці то яны не ў курсе свайго ж заканадаўства, ці то разлічваюць, што я гэтага не ведаю. Напісалі, што прэтэнзіі па выбарах прымаюцца толькі на працягу 10 дзён пасля выбараў. Але я ж не абскардзіла вынікі ў выбарчую камісію, а прасіла правесці пракурорскую праверку, для якой тэрмінаў даўнасці няма нават і якая набывае моц у судовых рашэннях і праз некалькі гадоў. Гэта значыць, намеснік пракурора горада, які падпісаў мне адказ, лічыць, што тэрмін даўнасці правапарушэнняў выбарчага працэсу вылічаецца дзесяццю  днямі? Фантастыка! Выбарчыя камісіі могуць не выконваць ніякія законы наогул — галоўнае дзесяць дзён пасля выбараў пратрымацца, і далей чыстыя як шкельцы.

Яшчэ і мае прэтэнзіі пакінулі без адказу з абласной выбарчай камісіі аб тым, што там не быў паказаны парадак абскарджвання. Нібыта для адказаў па выбарах не такі парадак, як для адказаў на звароты грамадзян. Ну не з Месяца ж я ўпала, а нават правазнаўства ва ўніверсітэце вывучала. Там толькі тэрміны адказаў адрозніваюцца. І не ўказаў мне намеснік пракурора горада парадак абскарджвання свайго адказу. Здагадацца, вядома, не цяжка — у вышэйшую інстанцыю. Але пакуль думаю — а сэнс?

Таму з усёй гэтай гісторыі ўжо можна зрабіць выснову: усё, што тычыцца беларускіх выбараў, не падпарадкоўваецца агульным законам краіны. Можна смела меркаваць, што ўсе выбарчыя дакументы захоўваюцца роўна 10 дзён, каб потым не прымаць ніякіх прэтэнзій. Вельмі нават можа быць менавіта так, калі ўспомніць, што ўсе матэрыялы па выбуху ў метро былі «радасна» знішчаны пасля расстрэлу асуджаных. А ў іншых краінах крымінальныя справы з рэчавымі доказамі стагоддзямі захоўваюцца. І ў ЗША, на якія любіць ківаць кіраўнік дзяржавы, прысуджаныя да смяротнага пакарання чакаюць выканання прысуду па 20 гадоў. Таму што могуць выкрыцца абставіны, якія паказваюць на іх невінаватасці. І такое сапраўды адбываецца. Але гэта ў «іх». А ў беларускай дзеючай улады прынцып — хутчэй схаваць канцы ў ваду, што выбары, што расстрэлы людзей. Бо ёсць што хаваць — беззаконне, праведзенае нахабна і асабліва цынічна паколькі яно суправаджаецца лозунгамі «сацыяльнай дзяржавы» і «краіны для жыцця»...

Ірына Гусева

Падрыхтаваў да публікацыі Яўген Меркіс