Алігархія, карупцыя і міграцыя — праблемы сучаснай Арменіі

1 студзеня да Мытнага саюза  далучыцца Арменія. Сёння краіна перажывае не самыя лепшыя часы.



1 студзеня 2015 году да Еўразійскага эканамічнага саюзу далучыцца Арменія. Краіна, вядомая сваёй старажытнай культурай і гасцінным народам перажывае сёння не самыя лепшыя эканамічныя часы. Пра штодзённае жыццё людзей у новай краіне-сябры Мытнага саюзу распавядае Аляксандр Папко.

Сталіца Арменіі Ерэван сустракае гасцей багатымі гатэлямі, шырокімі вуліцамі, дарагімі машынамі, утульнымі кавярнямі. Аднак трохмільённая Арменія – зусім не багатая краіна. Гадавы даход армяніна у два разы меншы за даход сярэдняга беларуса. Жыццё па-за Ерэванам вельмі моцна адрозніваецца ад жыцця ў сталіцы – распавядае армянскі палітолаг Армэн Грыгаран.

Фота: armradio.am

А. Грыгаран: Асноўныя эканамічныя рэсурсы, вялікія кампаніі і дзяржаўныя ўстановы сканцэнтраваныя ў Ерэване. Сярэдні заробак у Ерэване раўняецца 300 далярам. І людзі, якія жывуць тут, трацяць больш. Менавіта таму тут знаходзяцца самыя багатыя клюбы, кафэ і рэстараны. У іншых гарадах сітуацыя, на жаль, выглядае іначай.

Па-за сталіцай Арменіі людзі працуюць за заробкі ў 120–130 даляраў. Сярод іх – мой наступны суразмоўца таксіст Сагатэл.

Армяне робяць бізнэс паўсюль, акрамя самой Арменіі – скардзіцца ён. Эканоміка не развіваецца, бо весці бізнэс, не маючы сувязяў і не плацячы хабару чыноўнікам у краіне амаль немагчыма. Сагатэл з настальгіяй прыгадвае часы Перабудовы, калі ў яго была невялічкая фірма, а прадпрымальнікам не перашкаджалі сквапныя чыноўнікі і канкурэнты «з сувязямі».

Сагатэл: Дайце людзям спакойна працаваць! Калі чалавеку спакойна, ягоная галава і рукі працуюць. Краіну падзялілі. Тыя, што знайшлі сабе “крышу”, разбагацелі – і задушылі ўсіх астатніх.

Каб дабрацца да сяла Аржыс, якое ляжыць ў маляўнічай даліне недалёка ад мяжы з Карабахам, трэба пераадолець два горныя ланцугі. Нягледзячы на тое, што вёска знаходзіцца ў трох кіламетрах ад ажыўленай трасы, зімой дабрацца сюды бывае цяжка – дарогу засыпае снегам.

Нас гасцінна сустракаюць настаўнікі мясцовай школы. На працягу апошніх 20 гадоў з-за недахопу сродкаў яна прыйшла ў аварыйны стан: працякаў дах, пачалі рассыпацца сцены. Школа ў Аржысе не мела грошай нават на набыццё мэблі. На аднаго вучня яна атрымлівае ў год усяго каля 20 еўра. Настаўнікам аказала дапамогу польская амбасада – распавядае дырэктар Валодзя Аўсепян.

В. Аўсепян: Пасля землятрусу 1988 году пачалася вайна ў Карабаху. Затым наступіў доўгі эканамічны спад. У дзяржавы і мясцовых уладаў не было сродкаў на падтрымку школаў. Вельмі малую колькасць удалося ўтрымаць у добрым стане. У гэтых цяжкіх умовах польская амбасада працягнула нам руку дапамогі. З яе дапамогай мы адрамантавалі 10 класаў, купілі парты і сталы, адрамантавалі санвузлы і настаўніцкую. Мы вельмі ўдзячныя за гэта амбасадзе і ўсяму польскаму народу. Дзякуем вам!

Калі 10 гадоў таму ў школе ў Аржысе вучыліся амаль 300 дзяцей, то цяпер – толькі 108. Працы ў горнай вёсцы няма, і таму людзі выязджаюць цэлымі сем’ямі, асабліва ў апошнія 2 гады – са смуткам зазначае лабарантка Анаіт Джавалян.

А. Джавалян: Наша сярэдняя школа некалі была вялікай, бо вёска была вялікай таксама. А цяпер вялікая міграцыя – людзі з'язджаюць. У гэтым годзе ў 12 клясах у нас навучаецца 108 вучняў. Ёсць клясы, у якіх толькі па 5 вучняў.

Беспрацоўе і вялікая міграцыя – гэта праблема не толькі сельскіх рэгіёнаў. Паводле падлікаў некаторых экспертаў, з 3-мільённай Арменіі ў пошуках лепшай долі выехалі каля 200 тысячаў чалавек.

Мхэр – студэнт юрыдычнага факультэту з Ерэвана. Ён вельмі любіць сваю краіну, але вырашыў эміграваць, бо без сувязяў ані весці бізнэс, ані зрабіць кар’еру на радзіме немагчыма.

Мхэр: Тут знаходзяць сабе месца толькі тыя, хто “умее жыць”. У нас алігархічная сістэма. Сярэдняга класу няма. Ёсць альбо багатыя, альбо бедныя. У нас беспрацоўе, таму ўсе хочуць з'ехаць. Але я не хачу выехаць і не вяртацца. Я хачу нечага дасягнуць у Францыі, каб я мог дапамагчы сваёй краіне.

З-за карабаскага канфлікту межы Арменіі з Азербайджанам і Турцыяй застаюцца зачыненымі. Унутраны рынак краіны занадта малы, Арменіі неабходна развіваць экспарт. Шмат хто спадзяецца, што ўступленне ў Еўразійскі эканамічны саюз адкрые доступ да расейскага рынку. Аднак мытаў для армянскіх тавараў на расейскім рынку і так няма. Каб краіна пачала экспартаваць, неабходна не ўступаць у эканамічныя саюзы, а пазбавіцца ад алігархічнай сістэмы эканомікі – тлумачыць палітолаг Армэн Грыгаран. У Арменіі блізкія да ўлады бізнэсмэны ствараюць манаполіі і душаць канкурэнтаў – кажа эксперт.

А. Грыгаран: Галоўныя нашыя праблемы вынікаюць з алігархіі і дзяржаўнага ўмяшальніцтва ў эканоміку. У нас абмяжоўваюць канкурэнцыю і не даюць людзям зарабляць, не даюць функцыянаваць рынку.

Толькі перамены ў кірунку дэмакратыі, празрыстасці ўладаў дадуць краіне шанец развівацца – лічыць эксперт. Галоўны патэнцыял Арменіі – гэта яе высокаадукаваныя людзі з прадпрымальніцкім характарам, якія маюць кантакты па ўсім свеце. Нельга забываць, што ўсяго 8 гадоў таму гэтая краіна развівалася рэкордна хуткімі тэмпамі – больш за 10% у год. “Я веру ў Арменію, якая будзе. У нас усё будзе добра, але гэтых пераменаў павінныя дабіцца мы самі” – кажа студэнт Мхэр. Але пакуль што ён шукае, як дапамагчы сваім родным, працуючы за мяжой.

Каб з Ерэвана дабрацца да вёскі Аржыс на поўдні Арменіі трэба перасекчы два горныя ланцугі.

Па дарозе мінаем горныя вёскі, якія хаваюццца ў аблоках.

Вучні невялікай вясковай школы радыя прыезду замежных гасцей.

Пасля таго, як у вёсцы зачынілі кацельную, школьныя класы прыходзіцца абаграваць "буржуйкамі". Умовы суровыя, але дзеці хочуць вучыцца...

Від на гару Арарат з горнай дарогі. Вуліца ў Ерэване.

Агні начнога Ерэвана.

Аляксандар Папко, Ерэван www.radyjo.net