Колькі разоў людзі выходзілі з Афрыкі

Раней шматлікія навукоўцы лічылі, што існавала некалькі хваляў міграцый, падчас якіх людзі пакінулі Афрыку — кантынент, дзе паўстаў наш біялагічны від. Меркавалася, напрыклад, што падчас адной з іх ўздоўж паўднёвага ўзбярэжжа Азіі мігравалі продкі цяперашніх абарыгенаў Аўстраліі і што іншая, больш позняя міграцыя прывяла да засялення Еўразіі. Але вынікі нядаўніх генетычных даследаванняў выклікалі сумневы адносна гэтага.

Тры незалежныя групы навукоўцаў даследавалі поўныя геномы многіх карэнных жыхароў Аўстраліі і Новай Гвінеі. Яны прыйшлі да высновы, што гэтыя абарыгены, як і жыхары Еўразіі, паходзяць ад адной групы гома сапіенс, якая пакінула Афрыку прыкладна 50-60 тысяч гадоў таму і якая распаўсюдзілася ў розных напрамках. Усе тры працы апублікаваныя часопісам Nature.

Каля дзесяці год таму з'явілася гіпотэза аб ранняй хвалі выхадцаў з Афрыкі, якая прайшла так званым «паўднёвым маршрутам»: Эфіопія, Аравійскі паўвостраў, узбярэжжа Індыі, Індакітай, Аўстралія. Яе пацвердзілі некаторыя генетычныя даследаванні на матэрыяле мітахандрыяльнай ДНК. Яны паказалі значныя адрозненні паміж абарыгенамі Аўстраліі і тымі людзьмі, што жывуць па-за межамі Афрыкі.

Цяпер жа даследаванне праводзілася на поўным геноме. Тры групы генетыкаў дадалі да існуых баз даных сотні геномаў афрыканцаў, навагвінейцаў і аўстралійцаў. Кожная каманда выкарыстала ілжывыя кампутарныя мадэлі і статыстычны аналіз для інтэрпрэтацыі падабенства і адрозненні ў гэтых геному.

Эске Віллрслеў (злева) сустракаецца з карэннымі аўстралійцамі.

Група на чале з эвалюцыйным генетыкам Эске Вілерслевам з Капенгагенскага ўніверсітэта, параўнаўшы геном абарыгенаў Аўстраліі з іншымі, прыйшла да высновы, што аўстралійцы аддзяліліся ад жыхароў Еўразіі 50-70 тысяч гадоў таму, пасля таго, як іх агульныя продкі ўжо аддзяліліся ад афрыканцаў. Гэта значыць выхад з Афрыкі адбыўся толькі аднойчы.

Варта згадаць, што Эске Вілерслеў наведаў Заходнюю Аўстралію, каб атрымаць у плямёнаў дазвол на выкарыстанне генетычных матэрыялаў з узораў валасоў, сабраных навукоўцамі ў 1920-я гады. Паколькі да нядаўняга часу антрапалагічныя даследаванні абарыгенаў і збор біялагічных узораў праводзіліся без іх згоды, выкарыстанне гэтых матэрыялаў — складанае пытанне для сучасных аўстралійцаў. Многія прадстаўнікі карэнных народаў пярэчаць супраць генетычных даследаванняў і збору новых узораў.

У іншай працы навукоўцы на чале з папуляцыйным генетыкам Дэвідам Райхам з Гарвардскага універсітэта прыйшлі да аналагічных высноў на аснове 300 поўных геномаў з 142 папуляцый. Райх мяркуе, што ранняя хваля міграцыі і «паўднёвы маршрут» могуць быць цалкам выключаны.

Некалькі адрозніваюцца толькі высновы, зробленыя трэцяй групай. Яе ўзначальваў эвалюцыйны генетык Майці Метспалу з Эстонскага біяцэнтра ў Тарту. Аналіз новых геномаў з 125 па папуляцый па ўсім свеце прымусіў групу Майці Метспалу прыйсці да высновы, што па крайняй меры 2% геномаў карэнных жыхароў Папуа-Новай Гвінеі паходзяць ад ранняй міграцыі сучасных людзей, якія пакінулі Афрыку каля 120 тысяч гадоў таму. Такім чынам, навукоўцы прызнаюць, што было як мінімум дзве хвалі міграцыі Homo Sapiens з Афрыкі.

Дэвід Райх выказвае некаторыя сумневы ў гэтым выніку, але прызнае, што даследаванні яго групы і групы Эске Вілерслева не дазваляюць цалкам выключыць генетычнага ўкладу больш ранняй міграцыі ў памеры 1% ці 2% геному. Але ў любым выпадку ўсе тры даследаванні дэманструюць, што больш за 90% насельніцтва адбываюцца ад адзінай хвалі афрыканскіх перасяленцаў. Джошуа Экі з Вашынгтонскага ўніверсітэта мяркуе, што спрэчкі аб паходжанні загадкавых 2% геному могуць заняць у навукоўцаў усё наступнае дзесяцігоддзе.

Цікава, што ў гэты ж час часопісам Nature была апублікавана яшчэ адна праца, якая дае новыя аргументы на карысць ранняй міграцыі. Аксель Цімерман і Тобіас Фрыдрых з Гавайскага ўніверсітэта рэканструявалі кліматычныя ўмовы і змены ўзроўню мора ў паўночна-ўсходняй Афрыцы і на Блізкім Усходзе, на аснове цыклаў позняга плейстацэну, якія прывялі да перыядычных зледзяненняў. Навукоўцы лічаць, што вільготны клімат і больш нізкі ўзровень мора маглі стварыць спрыяльныя ўмовы для пераходу з Афрыкі ў Аравію і на Блізкі Усход на працягу чатырох перыядаў, прыкладна 100000, 80000, 55000 і 37000 гадоў таму. Трэці з гэтых перыядаў супадае з часам выхаду з Афрыкі, згодна з даследаваннямі генетыкаў. Першы і другі маглі выкарыстоўваць больш раннія мігранты, чый генетычны след, магчыма, захаваўся ў геноме народаў Новай Гвінеі.

Археолаг Майкл Петральі з Інстытута гісторыі чалавецтва Таварыства Макса Планка, які падтрымлівае гіпотэзу ранняй міграцыі, кажа, што яго даследаванні ранніх каменных прылад з Аравіі і Індыі дазваляюць меркаваць, што сучасныя людзі пранікалі ў Азію з Афрыкі і ў больш раннія "вокны", выдзеленыя Цымерманам і Фрыдрыхам. Але ў асноўным гэтыя групы людзей вымерлі, не пакінуўшы нашчадкаў. Пераважная большасць насельніцтва Еўразіі і Аўстраліі паходзіць ад перасяленцаў, якія рушылі ў шлях 50-60 тысяч гадоў таму — у гэтым сыходзяцца аўтары ўсіх трох генетычных даследаванняў.

Таксама ўсе групы генетыкаў пацвердзілі параўнальна хуткае засяленне людзьмі Аўстраліі і вельмі раннюю ізаляцыю аўстралійскіх першабытнікаў ад астатняга чалавецтва. Па словах Вілерслева, у Аўстраліі, дзякуючы гэтаму, мы можам выявіць, генетычныя рысы, якія не сустракаюцца больш нідзе, акрамя Афрыкі — радзімы сучаснага чалавецтва.

Паводле Pro Science