Максім Вінярскі: «Дыктатура не будзе бараніць незалежнасць, дыктатура будзе гандлявацца»

Нядаўна ў рэдакцыі пераглядалі фотаздымкі з палітычных акцый 10-гадовай даўніны. Уразіла тое, што ў 2009-м было непараўнальна больш, чым сёння, і саміх падзей палітычнага кірунку, і іх удзельнікаў.

Мы вырашылі спытаць заўсёднага наведвальніка пратэстных акцый, актывіста «Еўрапейскай Беларусі» Максіма Вінярскага, што змянілася за апошні час у рэчышчы грамадскага супраціву і чаму ён дасюль гэтым займаецца.

— Я не магу сказаць, што стала менш цікавасці да акцый пратэсту. Да таго ж пра іх агулам цяжка казаць, бо складана параўноўваць. Фактычна, масавых акцый як не было падчас 2009 года, так няма і цяпер.

Апошняя акцыя ў падтрымку палітвязняў, якая адбылася 26 лютага, не ставіла задачы, што людзі на яе выйдуць, і Лукашэнка праз тры хвіліны падпіша загад аб амністыі. Але была задача нагадаць, што праблема ёсць, і што яна павінна вырашацца. І дзеля гэтага акцыя 26 лютага максімальна дасягнула свайго эфекту. Інфармацыя пра яе прайшла практычна па ўсіх цэнтральных СМІ, і пад навіной пра акцыю, у якой удзельнічалі каля 10 чалавек, былі сотні каментароў.

Мерапрыемства, фактычна, не рыхтавалася як масавае. Тое, што за пікетам у 10 чалавек носіцца палова складу міліцыі і грамадскай бяспекі, ладзячы засады, паказвае, што яны (улады. — НЧ) баяцца. Магчыма, акцыя не дасягнула б такога розгаласу, каб не ўсе гэтыя паляванні.

Калі б там было яшчэ на 10 чалавек больш, гэта не вырашыла б асноўныя пытанні — наяўнасць палітвязняў і адсутнасць праваахоўнай сістэмы, якой можна давяраць.

— Але табе не здаецца, што апошнім часам «здрабнелі» і такія традыцыйныя масавыя акцыі, як Дзень Волі, Чарнобыльскі Шлях?

— Калі параўноўваць з далёкімі 2000-мі гадамі, — магчыма. Але мы памятаем 2017-ты год, калі ў людзей з’явілася праблема, яны зразумелі, што супраць яе можна і трэба паўстаць, і выйшлі на вуліцы. І такім чынам «дармаедскі» дэкрэт, фактычна, на год скасавалі. І калі б не цяперашняе жахлівае фінансавае становішча ўладаў, я думаю, што да яго б і не вярталіся наогул.

У 2010-м пасля выбараў былі адны з самых шматлікіх акцый за апошнія дзесяцігоддзі. Увогуле, любая палітычная кампанія — нагода для палітызацыі грамадства і для таго, каб узняўся пратэст. Але для гэтага людзі павінны бачыць, так бы мовіць, «джалы-дзіды». Яны былі ў нас у 2010 годзе, а вось у 2015-м ужо не было ніводнага кандыдата, які ўсур’ёз казаў бы, што ён ідзе змагацца за змены, а не проста гуляецца. Таму народ і не выйшаў, выйшлі толькі тыя, хто, умоўна кажучы, лічыў патрэбным ратаваць гонар краіны і паказаць, што яны пратэстуюць. Цяпер у нас ёсць прынамсі адзін кандыдат, які згодны ісці па гэтым шляху, — Мікалай Статкевіч.

Дыктатура не будзе бараніць незалежнасць. Дыктатура будзе гандлявацца да пэўнага часу за тое, каб ёй было што есці. Як толькі прыцісне — дыктатура незалежнасць здасць. І я чамусьці ўпэўнены, што Аляксандр Рыгоравіч паедзе на пенсію ў Растоў. Магчыма, нават не зусім добраахвотна.

— Але беларуская незалежнасць пад пагрозай апошнія 25 гадоў. Чаму ты думаеш, што менавіта цяпер людзі паўстануць на яе абарону?

— Мы не можам гарантаваць, што ў нас атрымаецца тое, за што мы змагаемся. Але калі нічога не рабіць, не ісці ў гэтым напрамку, то дакладна не атрымаецца. Калі б людзі не выйшлі на пратэст у 2010 годзе, калі б потым яны не ішлі на акцыі супраць «дармаедскага» дэкрэту, то цяпер у нас было б нашмат горш. Бо «з таго боку» сочаць за нашай грамадзянскай актыўнасцю. І кожны момант, які дэманструе, што людзі не змірыліся, працуе на карысць нашай незалежнасці.

У гэтым рэчышчы робяць сваю справу і Курапаты, куды штодня выходзяць людзі. Тое ж самае дэманструюць і пратэсты ў Брэсце супраць акумулятарнага завода. Калі людзі бачаць, што могуць уздзейнічаць на сітуацыю, яны выходзяць і б’юцца за сябе. І я не бачу варыянтаў гэтага не рабіць, бо інакш мы страцім усё.

— У цябе ніколі не ўзнікала пачуццё безвыходнасці ад таго, што ўвесь час нешта робіш, а змены не надыходзяць?

— Ну а хто, акрамя нас? Гэта мая краіна, я з яе не збіраюся з’язджаць і не лічу магчымым дазваляць кіраваць сабой людзям, якія гэтага не заслугоўваюць. Магчыма, у мяне такі характар, каб не змірыцца. Апошнім часам прэсуюць анархістаў. Але іх прэсуюць не толькі за ідэалогію, а найперш за тое, што яны актыўныя і гатовыя ў любы момант узняцца.

— Але, пэўна ж, не вельмі прыемна жыць з адчуваннем таго, што цябе ў любы момант могуць затрымаць? Шмат разоў улада дэманстравала, што для яе не праблема ізаляваць актывістаў.

— Найперш, яшчэ ні разу не ўдалося ізаляваць усіх. Тое, што людзей затрымліваюць прэвентыўна, каб яны не дайшлі да нейкага мерапрыемства, — яшчэ адзін доказ таго, што мы жывем пры дыктатуры, і што наша грамадства палітычна хворае.

Але, канешне, кожны выбірае для сябе. Магчыма, я прывяду жорсткую аналогію. Але калі ў цябе моцна хварэюць бацька ці маці, у цябе ж таксама ёсць выбар. Ты можаш сказаць: «Я не магу траціць сваё жыццё на гэтага чалавека» — і адправіць сваяка ў лякарню, каб там за ім глядзелі іншыя, ты можаш заплаціць за гэта грошы альбо ўвогуле проста пакінуць. Беларусь — мая краіна, яна мне, у нейкім сэнсе, маці. Чаму я павінен кідаць яе ў руках тых, хто можа давесці яе да згубы? Я гэта трываць не гатовы, таму настроены змагацца.

Калі распавядаюць, у якім стане ўкраінская армія была ў 2014 годзе, ад гэтага можа кідаць у роспач. Але хапіла добраахвотнікаў, якія кінулі сваё звычайнае жыццё і ўзялі зброю. Так, потым з гэтымі людзьмі было па-рознаму. Але, можа, дзякуючы ім цяпер Украіна існуе як дзяржава? І ці можам мы сказаць, што ім не трэба было гэтага рабіць?

А ў часы Кастуся Каліноўскага і краіны нашай, па сутнасці, яшчэ не было. Але людзі ішлі, і ім было значна цяжэй, чым нам. У адрозненне ад нас, яны ведалі, чым гэта скончыцца. І дзякуючы іх змаганню, тым, хто ішоў пасля, у чымсьці было лягчэй.

— Калі ты ўпершыню зрабіў свой выбар?

— Гэта быў 1999 год, першы «Марш свабоды». Я тады быў яшчэ вельмі не абазнаны ў палітыцы, мая палітызаванасць вычэрпвалася газетамі і гістарычнымі кніжкамі. Але інфармацыя пра тое, што адбываецца ў краіне, ужо даходзіла. У нас у сям’і заўсёды цікавіліся палітычным жыццём краіны, мой хросны бацька яшчэ ў 1991 годзе стаяў на плошчы. Таму я вырашыў пайсці і паглядзець, што гэта такое. Гэта была першая вялікая акцыя, мне тады ўжо споўнілася 18 гадоў, я сам нёс за сябе адказнасць. Улады тую акцыю разагналі, а ў мяне адбыўся першы арышт, таму, калі я выйшаў на волю, ужо добра разумеў, што не пераблытаў бок, па якім трэба ісці.

Цяпер я ведаю, што было б непараўнальна горш, калі б людзі ў 1999-м, 2001-м, 2004-м, 2010-м не супраціўляліся. Але, калі ў 2010-м годзе мы змагаліся дзеля паляпшэння жыцця ў краіне, то цяпер мы змагаемся дзеля жыцця самой краіны.

— Што можа мабілізаваць людзей цяпер?

— Гэта вельмі цяжка прадказаць. Але калі людзі бачаць, што ёсць нейкая альтэрнатыва (на выбарах. — НЧ), якая ідзе супраць, яны мабілізуюцца. Пры дапамозе байкоту можна захаваць сваю маральную чысціню, не ўдзельнічаць у выбарах. Але без персаніфікацыі таго, хто кідае выклік уладам, у нашым грамадстве вельмі цяжка. І зараз такі чалавек ёсць. Я бачу, што ўсе гэтыя гады Статкевіч не спыняецца, і ўжо адно гэта дае яму нейкія авансы.

— Але Статкевіч ужо спрабаваў удзельнічаць у выбарах, і з гэтага прадказальна нічога не атрымалася. Больш за тое, у многіх ён страціў давер пасля правядзення акцый у Мінску, якія збіралі ўсё менш людзей і выклікалі меркаванне, што гэта робіцца дзеля распылення грамадскай актыўнасці. Не ў плюс яму адбілася і адмова падтрымаць Курапацкую варту.

— Гэты чалавек не здаўся, не адрокся, і знайсці таго, хто аддаў бы ў асабістым плане больш за Статкевіча, складана. У нас яшчэ ніводны палітвязень з тых, хто працягвае барацьбу, не сядзеў столькі, колькі ён. Магчыма, Статкевіч і страціў давер у пэўнай часткі актывістаў. Але я хачу сказаць, што для некаторых людзей гэта можа быць сродкам самаапраўдання. Калі ты не можаш ісці ў змаганне, пачынаеш шукаць прычыны для гэтага і казаць, што табе нехта не падабаецца. Але Статкевіч — не рубель, не долар і нават не талер, каб усім падабацца. Я бачу, што ў асяродку людзей, у палітыку не ўвязаных, ён — адзін з самых вядомых палітыкаў. Калі нехта расчараваўся, — гэта яго права. Але чаму праз тое, што нехта здаўся, павінен здавацца я, і адмаўляць таму ж Статкевічу ў праве змагацца?

Было б вельмі добра, калі б у нас быў кандыдат з нейкімі іншымі якасцямі. Але цяпер асноўная якасць, якая патрабуецца ад кандыдата, — гэта адвага ісці супраць таго, хто трымаецца ва ўладзе 25 гадоў. І калі палітыкаў з такім жа ўзроўнем рашучасці ў нас стане больш, я буду толькі рады.

— Ты казаў, што Курапаты робяць сваю справу. На тваю думку, чаму ўлады не спыняюць пратэсты, асабліва пасля таго, як Лукашэнка ясна выказаўся на гэты конт?

— Для ўладаў Курапаты непрыемныя, але не так іх хвалююць. Яны былі б радыя знесці там усё і дазволіць прыходзіць туды раз на год пад наглядам АМАПу, але для іх гэта зараз не галоўнае. Менавіта таму там не ўжываюць сілу, каб спыніць пратэст. Любы сілавы «наезд» на Курапаты будзе азначаць, што адтуль пойдзе адваротная хваля. А яшчэ пазіцыйнае змаганне ў Курапатах уладзе выгадна, бо адцягвае ўвагу актыўных людзей, якія маглі б быць на Плошчы. Таму я не здзіўлюся, калі ўлада і надалей спецыяльна не будзе закрываць пытанне па Курапатах.

— Па-твойму, актыўным палітыкам трэба сысці з Курапатаў і займацца іншымі справамі?

— Я не буду казаць, каму што трэба рабіць. Але лепшы сродак абараніць Курапаты палягае там, дзе і вырашэнне ўсіх астатніх нашых праблем, — у змяненні сістэмы.

— Апошняе пытанне. Неўзабаве Дзень Волі, якім ты яго бачыш? (Гутарка адбывалася яшчэ да таго, як Мінгарвыканкам адмовіў у святкаванні ў цэнтры Мінска. — НЧ).

— На жаль, аргкамітэт не вывучыў хатняга задання мінулага года. Магчыма, знаходзячыся ў эйфарыі ад таго, што летась канцэрт дазволілі (я супраць канцэрту, дарэчы, нічога не маю), яны вырашылі, што дазволяць і сёлета. Я спадзяюся, што ў іх хопіць розуму не ісці на Бангалор. Я лічу, што акцыя павінна быць у цэнтры. Канцэрт на стадыёне «Дынама» быў бы сапраўды файнай падзеяй, але арганізатары забыліся, што яны жывуць пры дыктатуры, і гэтым разам дыктатар дазволіць не захацеў. Але я спадзяюся, што беларускі народ усё роўна адсвяткуе 25 Сакавіка.