Журналіст года ў Польшчы, «тэрарыст» на радзіме. Анджэю Пачобуту — 50

Сёння беларускі і польскі журналіст Анджэй Пачобут сустракае юбілей за кратамі. «Новы час» і сябры Анджэя распавядаюць яго гісторыю.  

Аўтобусы на беларуска-польскай мяжы стаяць у чэргах па 18 гадзін — на наступны дзень пасля абвяшчэння прысуду Анджэю Пачобуту (8 гадоў за кратамі ва ўмовах узмоцненага рэжыму) польскі бок закрыў памежны пераход «Баброўнікі». — «Калі Анджэй Пачобут будзе заўтра вызвалены, то паслязаўтра пераход будзе адкрыты», — адназначна выказаўся Міністр унутраных спраў і адміністрацыі Польшчы Марыюш Камінскі. Так Польшча адстойвае права на свабоду таго, хто ўсё жыццё змагаецца за правы палякаў у Беларусі.

Анджэй Пачобут нарадзіўся ў 1973 годзе ў гарадскім пасёлку Вялікая Бераставіца Гродзенскай вобласці. Ён паходзіць з вядомага роду Пачобутаў-Адляніцкіх і вызначае сябе палякам, які жыве ў Беларусі. Бацькі-выкладчыкі марылі пра тое, каб хлопчык стаў эканамістам ці інжынерам, але, калі надышоў час, Анджэй выбраў юрыспрудэнцыю — у 1988-м скончыў юрфак Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы.

Пасля ўніверсітэта Анджэй Пачобут пагрузіўся ў свет панк-року — у 90-х, разам з малодшым братам Стасам яны заснавалі гурт Deviation. Deviation вядомы песнямі з недвухсэнсоўнымі назвамі — «Калі Лука Здохне», «Забі мяне мент», «Яб*ш ваенкаматы».

— Я з ім пазнаёміўся ў далекім 1996 годзе. Ён быў басістам гарадзенскага панк-гурта Deviation. Некалькі разоў мы гралі на адных і тых жа імпрэзах. Пазней Анджэй адыйшоў ад музыкі, пайшоў з галавой у журналістыку, грамадскую дзейнасць, — кажа лідар гурта DzieciukiАляксандр Дзянісаў.

— Я б пажадаў яму сілы. Нават у самых моцных людзей «сядаюць батарэйкі». І яшчэ, было б файна яму перадаць, што калісьці я напісаў песню для гурта «Людзі на балоце» на ягоны верш «Зброя». Цалкам раптоўна сёлета знайшоў яшчэ адзін ягоны верш сярод сваіх старых запісаў у нататніку. Таму паўстане яшчэ адна песня на ягоны верш — зробім яе разам з гуртом Dzieciuki. Яму будзе прыемна, — дадае Аляксандр.

Жуналістыкай Анджэй Пачобут актыўна займаецца з 2002-га. Ён пісаў для гродзенскіх выданняў «Пагоня», «Дзень», «Głos znad Niemna» (газета, што выдавалася на польскай мове Саюзам палякаў на Беларусі), таксама супрацоўнічаў з Мінскай «Народнай Воляй». А з 2006 года спадар Пачобут з'яўляецца карэспандэнтам буйнога польскага выдання «Gazeta Wyborcza».

— Доўгі час Анджэй быў сябрам камісіі па этыцы Беларускай асацыяцыі журналістаў, праз гэта мы і пазнаёміліся, — кажа намеснік старшыні БАЖ Барыс Гарэцкі. — Анджэй лічыць сябе палякам, але адначасова ён і вялікі патрыёт Беларусі. Напэўна, нічога не магло здарыцца ў Гародні, пра што б Пачобут не ведаў. Думаю, таму што ён сябраваў з вельмі рознымі людзьмі – бізнесоўцамі, палітыкамі, актывістамі. Гэта чалавек, з якім надзвычай прыемна кудасьці падарожнічаць, бо ў дарозе ёсць час паразмаўляць, абмяняцца думкамі, а ад Анджэя заўсёды можна было пачуць вельмі шмат цікавых гісторый.

Першую крымінальную справу супраць Анджэя Пачобута лукашэнкаўская пракуратура ўзбудзіла 18 сакавіка 2011 года. Тады журналіста абвінавацілі паводле двух распаўсюджаных сёння артыкулаў — абраза Лукашэнкі і паклёп на яго ж. Пасля лінгвістычнай экспертызы абвінавачанні ў абразе ўсё ж былі знятыя, а за «паклёп» Пачобуту прысудзілі 3 гады зняволення з адтэрміноўкай і вызвалілі ў зале суда.

Аднак жорны рэпрэсіўнай машыны не спыняюцца: улетку 2012-га на Анджэя Пачобута была заведзеная чарговая крымінальная справа праз ягоныя артыкулы. На шчасце, 30 чэрвеня таго ж года журналіста вызвалілі пад падпіску аб нявыездзе, а ў сакавіку 2013-га справу папросту закрылі за адсутнасцю складу злачынства.

— Мы пазнаёміліся гадоў 10 таму, можа у канцы 2011 — пачатку 2012. Я выйшаў адтуль, ён таксама выйшаў, — узгадвае ў каментары «Новаму Часу» актывіст і палітвязень Алесь Кіркевіч. — Сустрэліся — было пра што пагутарыць. Уражанне — бадзёры, вясёлы, кампанейскі чалавек.

Анджэй Пачобут быў затрыманы 25 сакавіка 2021-га года пасля трохгадзіннага вобшука дома, у Гародні. Як адзначаюць праваабаронцы, у абвінавачанні супраць журналіста гаворыцца, што Пачобут у медыя назваў агрэсіяй напад СССР на Польшчу ў 1939 годзе. Акрамя таго, яму паставілі ў віну заявы ў абарону польскай меньшасці ў Беларусі, артыкулы ў Gazeta Wyborcza аб беларускіх пратэстах у 2020-м і тэкст у Magazyn Polski, напісаны ў 2006 годзе і прысвечаны Анатолю Радзівоніку, аднаму з камандзіраў польскага антыкамуністычнага падполля ў Гродзенскай вобласці.

Пазней стала вядома, што палітвязню таксама прад'яўлена абвінавачанне па ч. 3 арт. 361 КК («Заклікі да мераў абмежавальнага характару (санкцый), накіраваных на прычыненне шкоды нацыянальнай бяспецы»), а 4 кастрычніка 2022-га КДБ унёс журналіста ў пералік асобаў, якія маюць дачыненне да тэрарыстычнай дзейнасці.

«Сёння беларускі рэжым ганебна асудзіў Анджэя Пачобута на 8 гадоў пазбаўлення волі. Польская гісторыя канца ХХ стагоддзя паказвае, што прамаскоўскі рэжым, які супрацьстаіць уласнаму грамадзтву, рухне, а справядлівасьць пераможа. Вольная Беларусь і яе верны сын Анджэй Пачобут пераможа!» — напісаў 8 лютага 2023 года прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда.

На наступны дзень быў закрыты памежны пераход у «Баброўніках». Пазней Лукашэнка заявіць, што гэты не вялікая страта («Не нужен он вам — закрывайте. Мы туда практически не ездим»). А беларусы пачнуць штурмаваць крамы ў Бяла-Падлясцы, баючыся, што Польшча зачыніць усе памежныя пераходы.

Аднім фактам зняволення журналіста, актывіста Саюза палякаў Беларусі крыважэрлы рэжым не абмежаваўся. За кратамі Анджэй Пачобут падвяргаецца ўсемагчым пазбаўленням і здзекам.

— Гэта так званы «расстрэльны калідор» [«калідор смерці»]. За сцяной у суседняй камеры знаходзіўся чалавек, якога прысудзілі да смяротнага пакарання, — сказаў суразмоўца Rzeczpospolitа, адзін з сукамернікаў Анджэя Пачобута.

Лукашэнкаўцы неаднаразова прапанавалі журналісту пакінуць Беларусь і з’ехаць у Польшчу, аднак ён прынцыпова застаецца ў Беларусі.

«З такім падыходам зразумела, што мяне чакае працяглае наведванне турмаў і лагераў, але тым, чые годнасць і гонар я абараняю, было значна цяжэйшым, і іх прыклад мяне заўсёды натхняў. І гэта не змянілася!», — падкрэсліваў журналіст.

— Андрэй вельмі моцны духам, прынцыповы і нязломны чалавек. Такія людзі ідуць да канца. Ён меў мужнасць не з’язжаць з Беларусі. Ведаў, што яго выпусцяць, калі напіша памілаванне. Не з’ехаў, не напісаў. У гэтым і ёсць ягоная самая яскравая рыса, гэты самы стрыжань Пачобута.

— Пачобут — чалавек прынцыпаў. У яго ёсць бачанне той жа гісторыі Заходняй Беларусі, з якім нехта пагаджаецца, нехта не. Але вы пашукайце іншага такога гісторыка ці журналіста, які б пагадзіўся за гэтыя прынцыпы памерці. Таму, калі да Анджэя паслалі Васкрасенскага на нейкія там перамовы, калі той ужо сядзеў за кратамі, ўяўляю, што гэты «ганец» пра сябе пачуў, — кажа Алесь Кіркевіч. — Пажадаць яму хочацца аднаго – Свабоды. Яшчэ — здароўя, сілаў. Бо нават цалкам здаровы, спартовы чалавек, на жаль, можа за месяцы і гады за кратамі згубіць не толькі час, але і гады жыцця на будучыню. Усё астатняе — воля, вера, упартасць і стойкасць — у Пачобута і так ёсць.

— Ён застаўся ў Беларусі, таму што лічыць сябе моцным чалавекам. Тут складаюцца адразу некалькі чыннікаў, — адзначае Барыс Гарэцкі. — Першае, думаю, што гэта такая распаўсюджаная польская рыса. Яны выстаялі і перамаглі камунізм, гэта, я думаю, Анджэя вельмі натхняе. А яшчэ — каталіцтва, вера ў Бога і разуменне таго, што ты на сваёй зямлі, ты нічога не парушыў, таму мусіш стаяць з адкрытым забралам, пад небам, перад якім ты шчыры.

А рэжым працягваў здзекі. У СІЗА ён перанёс цяжкую форму каронавіруса, пры гэтым яго неаднаразова змяшчалі ў карцар. Таксама Анджэй Пачобут мае праблемы з сэрцам, аднак доступ да сардэчных прэпаратаў яму таксама абмяжоўваюць.

Анджэй Пачобут мае двух дзяцей — дачка навучаецца ў медыцынскім універсітэце ў Гародні, а сын — у школе. Ад 12-ці гадовага Ярэка Анджэй лістоў не атрымлівае, бо ён піша бацьку па-польску. «Ён не прайшоў цэнзуру», — з такой інфармацыяй вярнуўся ліст, у якім сын апісаў канец навучальнага года, паведамляла жонка Анджэя Аксана Gazeta Wyborcza.

Аксана Пачобут падкрэслівала, што лісты, якія Пачобут пісаў сыну, таксама падвяргаліся бязлітаснай цэнзуры ў турме. «Яму вярнулі тры лісты, напісаныя па-польску Ярэку. Відаць, так яму паказваюць, як у Беларусі змагаюцца з палякамі, нават калі яны сядзяць у турме», — напісала яна ў Фэйсбуку.

— Я хачу сказаць, што Анджэю вельмі пашчасціла з жонкай, — кажа Барыс Гарэцкі. — Мы ўсе разумеем, як цяжка ў такіх сітуацыях блізкім. Але спадарыня Аксана – гэта проста надзвычайная падтрымка, крэмень. Без яе, напэўна, Анджэй бы не змог. Сёння мне хочацца пажадаць яму свабоды, як мага хутчэй мець магчымасць сустрэцца з роднымі на сваёй зямлі, каб нікуды не патрэбна было з’язджаць.

— Заўсёды, і цяпер асабліва, захапляюся ягонай мужнасьцю, — кажа журналіст і былі палітвязень Алег Груздзіловіч. — Ён сапраўдны прыклад для ўсіх нас. Жадаю яму ўдачы, там гэта таксама бывае і можа спрацаваць. А іншае ён выдатна сам робіць: не здаецца, не панікуе, не хістаецца, трымаецца, як скала. Пажадаю яму "сто лят" волі, і гэта для такога моцнага чалавека, як ён, цалкам магчыма. Так і будзе!