Дзеля яднання беларусаў свету

Два дзесяцігоддзі МГА «Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына» працуе дзеля яднання беларусаў, што жывуцьпа-за межамі Беларусі і на Бацькаўшчыне. Арганізацыя зведала прыхільнасць і няласку ўладаў, але выстаяла і цяпер знаходзіцца ў ліку даволі паспяховых структур, што працуюць на ніве беларушчыны.



Два дзесяцігоддзі МГА «Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына» працуе дзеля яднання беларусаў, што жывуцьпа-за межамі Беларусі і на Бацькаўшчыне. Арганізацыя зведала прыхільнасць і няласку ўладаў, але выстаяла і цяпер знаходзіцца ў ліку даволі паспяховых структур, што працуюць на ніве беларушчыны. Летась «Бацькаўшчына» змяніла сваё кіраўніцтва і пад патранажам Алены Макоўскай і Ніны Шыдлоўскай стала больш сучаснай, цікавай людзям.  Пра дасягненні Згуртавання беларусаў свету, сучасны стан беларускай дыяспары са старшынёй Рады Нінай Шыдлоўскай размаўляла Вольга Хвоін.

(На здымку:Ніна Шыдлоўская)

— Летась адбыўся Пяты з’езд «Бацькаўшчыны». Апроч сябраў арганізацыі ў яго працы актыўна ўдзельнічалі і прадстаўнікі дзяржаўных органаў. Узгадвалі, што беларуская дыяспара пазбаўленая ўвагі дзяржавы. Ці нешта змянілася за гэты год?
— Гаварыць, што дзяржава ўвогуле не працавала ўвесь гэты час з беларусамі замежжа, нельга. Іншая справа, што супрацоўніцтва мела кропкавы характар, найперш па эканамічных пытаннях. Не было сістэмнага падыходу, разумення таго, што з беларусамі замежжа трэба працаваць незалежна ад іх палітычнай арыентацыі. Яднаючы на нацыянальнай, культурнай ніве, як тое робіць «Бацькаўшчына», хоць гэта і нясціпла гучыць, можна знаходзіць людзей па ўсім свеце, прыцягваць іх да супрацы. Пэўныя зрухі ў супрацоўніцтве з чыноўнікамі з’явіліся, але мы не цешымся ілюзіямі, што ў гэтым кірунку будзе росквіт, усё стане ідэальна. Дзяржаўная бюракратычная машына нязграбная, ёй патрэбны час. У супрацоўніцтве з дыяспарай мусіць быць задзейнічаны цэлы шэраг міністэрстваў і ведамстваў, і тут ёсць праблема: практычна няма спецыялістаў па дыяспары, няма ведаў і разумення працэсаў, што адбываліся і адбываюцца ў асяродках беларусаў, якія жывуць за мяжой.

Алена Макоўская

Радзім Гарэцкі і Вітаўт Кіпель падчас III з’езду беларусаў свету, ліпень 2001 г

Галоўным дасягненнем у стасунках з дзяржавай ёсць аднаўленне працы па закону «Аб беларусах замежжа». Былі сустрэчы працоўных груп, ужо прагавораныя назва, мова, тэрміналогія. Практычнае напаўненне закона будзе абмяркоўвацца падчас наступных сустрэчаў. Думаю, калі праца пойдзе ў такім тэмпе, то наступнай восенню мы ўжо атрымаем гатовы законапраект. Важны момант: нарэшце прыйшло ўсведамленне таго, што за ўзор для беларускага закона трэба браць заканадаўства ўнітарных краінаў. Ад пачатку бралася заканадаўства Расіі, але гэта федэрацыя, і адносіны з прадстаўнікамі нацыянальнасцяў там будуюцца па-іншаму.
Кропкава, але ўсё ж адбылася дапамога дзяржавы беларускім школам за мяжой. Няма інстытута беларускай дыяспары, і дзяржслужбоўцы не валодаюць сітуацыяй. Ад нас яны даведаліся, што ёсць сур’ёзныя праблемы з беларускім школьніцтвам за мяжой, і ад імя Адміністрацыі прэзідэнта ці не ўпершыню была дапамога рыжскай беларускай школе, асобныя класы ў Польшчы атрымалі ў верасні падарункі.
Міністэрствам культуры рыхтуецца праграма «Беларусы ў свеце», мы будзем уносіць свае прапановы. То бок пайшлі зрухі, але дэфіцыт спецыялістаў у дзяржструктурах па дыяспары ускладняе гэты працэс.
— Але ці ёсць запатрабаванасць у такіх кантактах з боку беларусаў замежжа?
— На кожным з’ездзе беларусаў свету, незалежна ад сімпатый да палітычных працэсаў унутры Беларусі, выказваюцца пажаданні, каб была падтрымка з боку дзяржавы, бо ідзе асіміляцыя беларусаў за мяжой. У суполках беларускай дыяспары слабая пераемнасць. Хваля пасляваеннай эміграцыі была моцнай, уплывовай. Яны стваралі беларускія асяродкі. Потым былі хвалі эканамічнай эміграцыі, і гэтыя людзі шукаюць партнёраў не паводле прынцыпу нацыянальнасці, а паводле эканамічнай мэтазгоднасці. Слабая самаідэнтыфікацыя ўнутры Беларусі ўплывае на тое, што, з’язджаючы з краіны, людзі часта ці асімілююцца ў краіне пражывання, ці далучаюцца да тых дыяспар, якія найперш гатовыя аказаць ім эканамічную падтрымку.
— Наколькі актыўныя беларусы ў сумежных краінах?
— На этнічных землях людзі найбольш імкнуцца трымацца сувязяў з Беларуссю. На Віленшчыне, Беласточчыне повязь з нашай краінай ці не наймацнейшая, бо гэтыя беларусы не пакідалі сваю зямлю. Таму і культурніцкае, і грамадскае жыццё ў асяродку беларусаў Польшчы, Літвы не спыняецца. Праўда, ёсць праблема: тыя ж палякі не зацікаўленыя ва ўмацаванні нацыянальных асяродкаў, і гэта натуральна для любой дзяржавы. Таму, не маючы запатрабаванасці з боку беларускай дзяржавы, этнічныя беларусы Польшчы змяняюць свой статус. Перадапошні перапіс паказаў каля 300 тысяч беларусаў на тэрыторыі Польшчы, а падчас апошняга беларусамі запісалася менш за 50 тысяч чалавек. Няма іміджавай матывацыі, культурніцкіх, эканамічных сувязяў з Беларуссю.
— Вы ўвесь час вяртаецеся да таго, што ў самой краіне, метраполіі ў людзей ёсць праблемы ў самаідэнтыфікацыі. Як вы ацэньваеце гэтыя працэсы?
— Ёсць пэўная стагнацыя, бо ўсё ж вырасла пакаленне дзяцей, якія вучыліся па ўсечаных падручніках. Прагалы ў адукацыі, абазнанасці ў беларускай тэматыцы моцна адчуваюцца. Але цікаўнасць да беларускай мовы, культуры ёсць. Мінулай восенню мы праводзілі сацыялагічнае апытанне. Выявілася, што, напрыклад, сучасных беларускіх музыкаў мала хто ведае. Называюць імёны яшчэ з БССРаўскіх часоў. Эстрада, якая прапануецца праз дзяржаўныя СМІ, саступае расійскай, таму яна нецікавая беларусам. А сучасныя гурты і выканаўцы, што трымаюцца беларускага вектару, застаюцца малавядомыя. Дарэчы менавіта з мэтай павышэння нацыянальнай самаідэнтыфікацыі “Бацькаўшчына ініцыявала правядзенне грамадскай культурніцкай кампаніі “Будзьма беларусамі!.
— Чаму вы вырашылі займацца справамі беларускай дыяспары?
— Кожны з нас у «Бацькаўшчыну» прыйшоў па-свойму. Сваю дзейнасць я пачынала ў палітычным полі, але прыйшло ўсведамленне, што палітычныя сілы вырашаюць толькі кароткатэрміновыя задачы. А ў падмурку няма агульных каштоўнасцяў, і гэта адна з прычынаў паразы. Гэтай працай ніхто доўгатэрмінова не займаўся. Пасля знаёмства з такімі асобамі, як Радзім Гарэцкі, Генадзь Бураўкін, я знайшла тое, што мне бліжэй. Магчыма, гэта праца больш руцінная, але, на маю думку, і больш глабальная.
— Цяпер ідзе перадвыбарчая кампанія. Калі ўздымаецца пытанне пра магчымую жанчыну-прэзідэнта Беларусі, то называюць вас і Алену Макоўскую. Гатовыя былі б змяніць сферу дзейнасці?
— Я мяркую, што цяпер я на сваім месцы. Усяму свой час, і кожнаму — свае задачы. Хаця ніхто не ведае да канца свайго жыццёвага шляху. Цяпер я на сваім месцы і прыношу карысць сваёй дзейнасцю. А далей час пакажа.
Каментар
Радзім Гарэцкі, акадэмік, прэзідэнт МГА «ЗБС «Бацькаўшчына» ў 1993–2001 гадах, адзін з заснавальнікаў МГА «ЗБС «Бацькаўшчына»
Працэсы перабудовы 1980-х гадоў мінулага стагоддзя выклікалі ўздым нацыянальнага адраджэння. 10 верасня 1990 года адбылася Устаноўчая канферэнцыя па арганізацыі ЗБС «Бацькаўшчына» — міжнароднай грамадскай культурна-асветніцкай супольнасці беларусаў, галоўнай мэтай якой з’яўляецца нацыянальнае адраджэнне Беларусі, яе мовы, культуры, адукацыі, гісторыі, стварэнне незалежнай дэмакратычнай дзяржавы. Першым прэзідэнтам ЗБС «Бацькаўшчына» стаў Васіль Быкаў, а старшынёй Рады — Яўген Лецка.
Напрыканцы 1992 года мы правялі Сход беларусаў краін былога СССР. Савет Міністраў РБ за подпісам Кебіча прыняў спецыяльную пастанову аб ЗБС «Бацькаўшчына», у якой даручаў усім міністэрствам і іншым урадавым структурам дапамагаць дзейнасці Згуртавання беларусаў свету. Кульмінацыяй магутнай, але, на жаль, кароткай хвалі нацыянальнага адраджэння з’явіўся Першы з’езд беларусаў свету ў ліпені 1993 года, які праходзіў з вялікім уздымам і са значнай падтрымкай і дапамогай дзяржаўных уладаў.
Аднак пасля таго, як наша краіна стала прэзідэнцкай дзяржавай, адносіны да ЗБС «Бацькаўшчына» з боку ўладаў рэзка пагоршыліся. Доўгі час мы не маглі атрымаць дазвол на правядзенне Другога з’езду беларусаў свету, які мы прымеркавалі да Дня незалежнасці 27 ліпеня 1997 года. Нават ішла размова наконт правядзення з’езду ў суседніх краінах. Нарэшце атрымалі дазвол правесці яго ў Тэатры музычнай камедыі, але перашкоды (ліпавая пажарная небяспека, тэрміновы рамонт) працягваліся амаль да самага дня адкрыцця з’езду. Ціск з боку ўладаў на рух за нацыянальнае адраджэнне рабіўся ўсё мацнейшым, суполкі беларусаў пачалі калоцца на «сваіх» і «чужых» і г.д. Таму правядзенне з’езду патрабавала ад кіраўніцтва ЗБС вялікіх намаганняў і нерваў. Прайшоў ён непараўнальна больш сціпла — было толькі 123 прадстаўнікі замежжа, бо многія ўдзельнікі мінулай сустрэчы адмовіліся ехаць у краіну з такім рэжымам.
У далейшым праца ЗБС рабілася ўсё цяжэйшай. Уладныя структуры стараліся стварыць альтэрнатыву «Бацькаўшчыне», і нават у 1999 годзе абвясцілі, што пачала працаваць Міжнародная асацыяцыя «Святло Радзімы». Але ЗБС «Бацькаўшчына» жыло і, нягледзячы на новыя «камедыі» з памяшканнем, правяло Трэці з’езд беларусаў свету. У далейшым ЗБС «Бацькаўшчына», як і Скарынаўскі навукова-асветны цэнтр, было пазбаўлена памяшкання, але актыўную працу працягвала. ЗБС працягвае праводзіць шматгранную дзейнасць па аб’яднанні беларусаў свету, у якой бярэ ўдзел вялікая колькасць шчырых сыноў Бацькаўшчыны і замежжа, адданых здзяйсненню нацыянальнай беларускай ідэі.
------------------------------------------------------------------------------
Топ–5 значных падзей у гісторыі «Бацькаўшчыны»
Першы з’езд беларусаў свету. Ён даў штуршок да кансалідацыі беларусаў у Беларусі і за мяжой.
Аднаўленне крыжа Ефрасінні Полацкай. Гэта была ініцыятыва «Бацькаўшчыны», на пазнейшым этапе далучылася праваслаўная царква, дзяржава.
Заснаванне серыі «Бібліятэка «Бацькаўшчыны». За гэты час выйшла 19 кніг. Таксама па-за серыяй выйшла ў свет 37 кніг на гістарычную, літаратурна-мастацкую тэматыку, 8 дзіцячых.
Кампанія «Будзьма беларусамі!». Скіраваная на тое, каб беларусы ўнутры краіны і па-за яе межамі цанілі самабытнасць, пачуццё годнасці, мелі яснае бачанне перспектывы і імкнуліся быць аб’яднаным народам.
Зрух у прыняцці заканадаўства аб беларусах замежжа. Пытанне аб падрыхтоўцы закона, які рэгулюе прававыя адносіны паміж метраполіяй і беларусамі замежжа, было ўзнята яшчэ ў 2001 годзе, але праца над законапраектам далёка не зрушылася. Напрыканцы 2009 года кіраўніцтва Бацькаўшчыны» атрымала запрашэнне да ўдзелу ў працы рабочай групы па падрыхтоўцы праекта Закона Рэспублікі Беларусь «Аб беларусах замежжа».