Калі трубы гараць: навошта МУС распальвае алкагольны пажар у Беларусі?

Праект указа па абмежаванні продажу алкаголю паступіць у Саўмін ўжо 1 лістапада. У рамках барацьбы з п'янствам. З аднаго боку, мэта вельмі нават добрая. Але з іншага, вопыт абмежавальных мер і банальны аналіз сітуацыі адкрываюць зусім іншую карціну.

truby.jpg


У «перабудовачныя» дэфіцытныя часы хадзіў пацешны анекдот: маўляў, Гарбачоў барацьбу з п'янствам пачаў са знішчэння закускі. Амаль па такім шляху прапануюць пайсці і некаторыя беларускія чыноўнікі, прапаноўваючы «загнаць» спіртное ў спецыялізаваныя аддзелы, а час яго продажу абмежаваць. На алкагалізацыі насельніцтва гэта ніяк не адаб'ецца, але трэба ж з п'янствам змагацца. Гэтым ідэям у абед сто гадоў, але на днях яны выліліся ў заканадаўчую ініцыятыву — праект указа. І калі на тэму працверазення народа ад гэтых абмежавальных мер яшчэ можна паспрачацца, то дадатковыя выдаткі вытворцы і гандаль дакладна зловяць. «Мінусы» відавочныя, а «плюсы»?


П'юць больш, набываюць менш


Краінай непітушчых, па сутнасці, Беларусь ніколі не была. Як і большасць паўночных дзяржаў. Самі ўмовы надвор'я падштурхоўваюць прапусціць чарку-другую. Асабліва пасля прагулкі па лютым марозіку. Дарэчы, тыя ж скандынавы таксама далёка не анёлы. Толькі ў іх спіртное настолькі дарагое, што ў Швецыі і Нарвегіі лічыцца правілам кепскага тону прыйсці ў госці без бутэлькі алкаголю. На яго там настолькі ўзнялі кошты, што піць чужую гарэлку або каньяк лічыцца дрэнным тонам, якія мяжуюць з утрыманствам. Праўда, самым каштоўным сувенірам ў гэтых дзяржавах лічыцца набор спіртнога з д'юці-фры. Гэтым каналам папаўнення свайго бара карыстаюцца літаральна ўсё. А нямалая колькасць скандынаваў адпраўляюцца ў алкагольныя падарожжы. Скажам, фіны аблюбавалі з гэтай мэтай Эстонію. У міжнародных статыстычных справаздачах гэтая невялікая краіна наперадзе планеты ўсёй па «ўжыванні» на душу насельніцтва. Праўда, лічба амаль заўсёды «з зорачкай». У зносцы паказваецца: маўляў, гэта не эстонцы невылечныя алкаголікі, а занадта вялікі паток фінскіх турыстаў у мясцовыя бары. Несумненна, Скандынавія і яшчэ некаторыя краіны, стварылі выдатны фасад добрапрыстойнасці. Афіцыйная статыстыка поўная аптымізму. А рэальнасць ... Цяжка сказаць, ці перамаглі на паўвостраве алкаголь або проста загналі праблему ў Эстонію і д'юці-фры.
У Беларусі доўгія гады ішлі іншым шляхам: імкнуліся максімальна вывесці продаж спіртнога ў легальную плоскасць. Бо калі афіцыйная статыстыка адпавядае рэчаіснасці, тады і з лішкамі яду «зялёнага змея» змагацца атрымліваецца эфектыўна. У нулявыя выкарыстоўвалі два ўзаемадапаўняльныя працэсы: міліцэйскімі і адміністрацыйнымі мерамі змагаліся з сурагатамі, адначасова забяспечваючы крамы цалкам годным і даступным спіртным. Так, афіцыйная статыстыка спажывання алкаголю папаўзла ўверх. Але піць-та больш не сталі. Проста легальная гарэлка змясціла самагон і сурагаты з растваральнікаў, а легальнае піва — кантрабандныя пастаўкі з Расіі і Украіны.
Вядома, з п'янствам цалкам справіцца не ўдалося. Але, па меншай меры, змаглі лакалізаваць праблемы. Пра гэта яскрава сведчаць вынікі дзяржпраграмы па дэмаграфічнай бяспецы. Працягласць жыцця вырасла, смяротнасць знізілася, нараджальнасць знаходзіцца ў станоўчай дынаміцы. Дарэчы, значна зменшылася колькасць атручанняў алкаголем. Вынікі ў наяўнасці. Але ў апошнія гады іх ўпарта спрабуюць «змазаць».

Гарэлку-піва перамаглі — кантрабанду развялі


У 10-х гадах афіцыйны алкаголь сталі планамерна «ціснуць». Вядома, наперадзе знішчальнага атрада стаялі медыкі і міліцыянты. На п'янства спісвалі і прыстойную долю захворванняў, і злачынстваў. Адзін час было вельмі модна звязваць падлеткавы алкагалізм менавіта з півам. Пад гэтую марку на пенны напой паднялі акцызы, адпаведна, павялічыліся і кошт. Продажы ўпалі. Праўда, так і засталося незразумелым: за кошт дарослага насельніцтва ці непаўналетніх. Але арыентаваліся на нейкія міфічныя міжнародныя стандарты.
Так ужо атрымалася: спачатку Расія ўляпаліся ў еўрапейскі вопыт. А ўслед за ёй пацягнуліся і мы. Некалькі гадоў запар перманентна падвышалі акцызы на ўвесь алкаголь, пакуль не дагуляліся да абвальнага падзення продажаў амаль па ўсіх сегментах рынку. Паводле ацэнак галоўнага ўпраўлення па барацьбе з эканамічнай злачыннасцю МУС, у мінулым годзе на нашым рынку было рэалізавана каля 50 млн літраў нелегальнага алкаголю на суму 315 млн долараў. У асноўным, расійскага паходжання. Па дадзеных Асацыяцыі рознічных сетак у прыпамежных з РФ раёнах продаж спіртнога на 25% ніжэй, чым па рэспубліцы. Блізкасць мяжы выразна адлюстроўваецца на статыстыцы.
Тут-та і вырашылі дзейнічаць. Стаўкі акцызы замарозілі. Пачалі актыўна ратаваць і алкагольны, і піўны рынкі. Але перамагчы нелегальную гарэлку аказалася вельмі няпроста: занадта прывабная яна па цане. Тады пастараліся зрабіць легальны алкаголь хаця б даступным. У прыватнасці, адмянілі забарону на гандаль спіртным ў начны час. Далі магчымасць рэалізоўваць яго на запраўках. Асаблівай папулярнасцю ў вандроўнікаў карысталася піва. Натуральна, не ў кіроўцаў, а пасажыраў.
Шчырасці дзеля трэба заўважыць: рэзкага ўсплёску продажаў гэтыя меры не прынеслі. Прынамсі, па дадзеных Белстата, за першае паўгоддзе продажы гарэлкі выраслі ўсяго на 0,3%, а піва — на 2,5%. Але пасля чатырох гадоў перманентнага падзення, хаця б стабілізацыя рынку — ужо шчасце для вытворцаў лікёрагарэлачнай прадукцыі. Але іх шчасце было нядоўгім.

Новае — забытае старое


Літаральна на днях профільныя асацыяцыі атрымалі для абмеркавання праект Указа, які вяртае былыя абмежаванні назад. Цяпер у крамах з 22.00 да 9.00 гандляваць спіртным будзе нельга. Прыйдзецца яго прыбраць і з аўтазаправак, калі ў іх няма стацыянарных ізаляваных аб'ектаў грамадскага харчавання. Бо крамкі на АЗС ва ўмовах падзення попыту на паліва, сталі адным з істотных артыкулаў даходу. Прапануецца і яшчэ адно цікавае новаўвядзенне: укараніць спецыялізаваныя аддзелы па продажы спіртнога, ізаляваныя ад асноўнай гандлёвага залы. Алкаголь вырашылі аддзяліць ад закускі.
Уласна кажучы, гэтыя ідэі не з'яўляюцца нейкімі новымі. Іх абмяркоўваюць не першы год. Ды момант для ажыццяўлення іх абраны як ніколі своечасова. За 9 месяцаў рознічны таваразварот упаў амаль на 3%. Рытэйлеры з цяжкасцю расхлёбваюцца з запазычанасцямі перад банкамі, пастаўшчыкамі і іншымі крэдыторамі. Рэнтабельнасць розніцы дасягнула гістарычных мінімумаў. І «падарунак» у выглядзе дадатковых інвестыцый у арганізацыю ізаляваных памяшканняў для гандлю спіртным — яшчэ адзін цвік у іх няпростае існаванне.
А наступствы забароны начнога гандлю занадта відавочныя. Беларусы — людзі знаходлівыя і прадпрымальныя. Часам не там, дзе варта, асабліва, калі «трубы гараць», калі ўжо не да захавання законаў. І калі знікне магчымасць з заходам сонца купіць легальна спіртное, адразу з'явяцца іншыя неафіцыйныя варыянты. Балазе, іх і сёння хапае. Або «безакцызная» гарэлка з братэрскай Расіі знікла канчаткова? Яе было занадта шмат, каб яна імгненна магла выпарыцца. А «начная забарона» толькі ўзмоцніць яе пазыцыю. «Ценявікі» будуць відавочна двума рукамі за рэалізацыю такіх заканадаўчых нормаў. Так можа іх інтарэсы так актыўна лабіруе МУС? Наўрад ці, таму што рост нелегальных продажаў немінуча пацягне за сабой і рост крыміналу. Хутчэй за ўсё, у МУС проста не разумеюць ўсіх наступстваў.

Бязлітасна і бессэнсоўна


Абмежаванні на тое і існуюць, каб ствараць праблемы. Для вытворцаў і гандлю яны відавочныя. Але любы рух цела прадугледжвае дасягненне пэўнага выніку. Інакш забароны ператвараюцца ў самаціснучы працэс: абмежаванні дзеля абмежаванняў. Здаецца, гэта як раз такі выпадак. І так думаюць многія.
Не так даўно першы намеснік міністра аховы здароўя Дзмітрый Піневіч прызнаўся: няправільнае спажыванне алкаголю — комплексная праблема. І такія ж павінны быць падыходы да яе рашэння.
«Мы памыляемся, калі мяркуем, што калі абмяжуем час і месца продажу, скароцім спажыванне», — заявіў ён. І дадаў, што тым не менш, Міністэрства аховы здароўя падтрымлівае пазіцыю, што алкаголь трэба прадаваць у спецыялізаваных аддзелах, а час працы начнікоў абмежаваць.
Навошта? Каб паказытаць нервы вытворцам і рытэйлерам? Яны і так нацягнутыя, нібыта струны. Навошта патрэбныя абмежаванні, калі яны не спрыяюць дасягненню мэты? Для галачкі ?!
Дарэчы, падчас Чэмпіянату свету па хакеі піва прадавалі амаль паўсюль. Нават на стадыёнах. І нацыя ў запой не адышла. На продажах гэта таксама кардынальна не адбілася. Злачыннасць горад не захлынула. Затое заўзятарам было весела... Літаральна на днях дырэктар дэпартамента па прадпрымальніцтву Міністэрства эканомікі Пётр Арушаньянц на пальцах распавядаў аўдыторыі, як павінен дзейнічаць механізм ацэнкі ўплыву заканадаўчых актаў на бізнес. Напрыклад, ўводзяцца якія-небудзь абмежаванні, скажам, на тавары, якія ўплываюць на здароўе. Выдатна, але неабходна ацаніць, на колькі знізіцца ўзровень пэўных захворванняў. Прычым, у лічбавых паказчыках, атрыманых навукова-абгрунтаванымі методыкамі. Ацаніць і розныя мінусы: на колькі ўпадзе вытворчасць гэтых тавараў, колькі рэспубліка страціць працоўных месцаў у аптовым і рознічным гандлі і гэтак далей.
Параўнаўшы станоўчыя і адмоўныя бакі, з'яўляецца магчымасць прыйсці да абгрунтаваных высноў. Вядома, адпаведны прававы акт, які прадугледжвае абавязковую ацэнку заканадаўчых ініцыятыў, яшчэ знаходзіцца ў распрацоўцы. Але і дзеючае заканадаўства дазваляе абдумана падыходзіць да асабліва далікатных пытанняў. А аргументаванага адказу пакуль не дало ні адно ведамства: няўжо калі спіртное «замкнуць» у ізаляваных аддзелах і зачыніць начнікі, то алкашы працверазеюць? Складанае пытанне. Але па прагнозах Асацыяцыі рознічных сетак, продажы легальнага спіртнога могуць зваліцца на 25%.
Самы магутны ўдар прыйдзецца па крамах фармату «каля дома»: ільвіная доля якіх не зможа выканаць патрабаванне па прычынах невялікага метражу або асаблівасцяў канфігурацыі памяшканняў. І тады такія гандлёвыя кропкі стануць проста не рэнтабельнымі, яны проста знікнуць — зачыняцца або збанкрутуюцца.
Паводле ej.by