Пра што будуць выбары 2015 года?

Грамадства

Пытанне цалкам дарэчнае, калі разглядаць выбары, як суперніцтва бачанняў, visions будучыні краіны.



drakachrust.jpg

Юры Дракахруст

У гэтым сэнсе іх вынік аказваецца чымсці большым, чым толькі арыфметычны расклад галасоў і нават палітычныя вынікі галасавання. У барацьбе ідэй, праграм будучага пераможца не атрымлівае ўсё, альтэрнатыўныя варыянты застаюцца актуальнымі да лепшых (або горшых) і пры гэтым не абавязкова няхуткіх часоў. Жыццё не канчаецца чарговымі выбарамі, а праблемы часам пасля іх толькі і пачынаюцца, як паказаў 2011 год у Беларусі.

Да апошняга часу сітуацыя ўяўлялася досыць яснай нават у гэтым сэнсе. Беларуская большасць вельмі моцна спалохалася ўкраінскай рэвалюцыі, якая плаўна перайшла ў вайну часткова грамадзянскую, а збольшага — з суседняй дзяржавай.


Пры параўнанні беларуская сітуацыя, па меншай меры, адсутнасці стральбы і ўстойлівага (хай і вельмі сціплага) дастатку выглядала ў вачах многіх далёка не самым горшым варыянтам. А з улікам таго, што беларуская ўлада здолела ў разгар вострага міжнароднага канфлікту суседзяў не даць уцягнуць у яго сваю краіну, яе шанцы на поспех прадстаўляліся высокімі, як ніколі.
І гэта нават калі вынесці за дужкі разнастайныя асаблівасці айчынных выбараў, наўпрост не звязаныя з вынікамі народнага волевыяўлення, скажам так. Хапіла б і самога волевыяўлення. Грамадства апынулася перад сур'ёзным і небяспечным выклікам, улада знайшла на яго, у прынцыпе, прымальны адказ — чаго іншага можа ці будзе грамадства шукаць?
Такой сітуацыя ўяўлялася да апошняга часу.

Аднак расійскі эканамічны крызіс вярнуў выбарам наступнага года інтрыгу, па меншай меры, у паказаным вышэй ідэйным сэнсе.


Зрэшты, пакуль расійскі крызіс прыносіць беларусам нават некаторыя бонусы, стала выгадна ездзіць у Расію «на закупы», ну і наогул сітуацыя, калі дабрабыт «старэйшага брата» скукожваецца да беларускага ўзроўню, гэта можа быць нават дадатковым прадметам гонару. Аб расійскім крызісе як маторы «нацыянальнага гонару беларусаў» вельмі пераканаўча напісаў калега Віталь Цыганкоў.
Велічныя сцэнары росквіту нацыянальнага духу і сапраўды добрыя, калі б не адно «але». Для беларуса-спажыўца расійская дэвальвацыя і праўда выдатная рэч, для беларуса, які працуе на прадпрыемстве, якія пастаўляюць прадукцыю ў Расію, — не вельмі. Масавыя звальненні на «Гомсельмашы», праблемы са збытам прадукцыі ў Расію ў многіх беларускіх прадпрыемстваў — гэта пакуль кветачкі працэсу, які непазбежны ў поўнай адпаведнасці з банальнымі эканамічнымі законамі.
Дэвальвацыя ў Расіі пры адсутнасці яе ў Беларусі падсякае беларускі экспарт у Расію на корані. Вядома, насамрэч ніхто не ведае, як доўга будзе падаць кошт нафты і наколькі глыбока ўпадзе, а за ёй расійскі рубель. Але калі нават падзенне замарудзіцца,  беларускай уладзе ўжо прыйдзецца выбіраць з двух ліхаў (або іх камбінацыі) — падзення даходаў ад экспарту і дэвальвацыі. Тады падстаў глядзець пагардліва на збяднелых расіянаў стане менш, але падстаў прад'яўляць прэтэнзіі за ўласнае збядненне  —  значна больш.

Сацыялагічныя апытанні паказваюць, што беларусы ў 2014 годзе былі ўдзячныя ўладзе, якая абараніла іх ад ваеннай навалы, на фоне не самага бліскучага, аднак ніштаватага эканамічнага становішча. Ну а калі, скажам, у год выбараў яно ў выніку рэха расійскага крызісу стане менш ніштаватым? Або нязносным? Пераважаць меркаванні бяспекі падзенне матэрыяльнага дабрабыту? Гэта, наогул кажучы, невідавочна. У 2011 годзе было вельмі дрэнна, але не было выбараў, не было канвенцыйнага спосабу выказвання незадаволенасці. У 2015-м ён будзе.


Звычайныя людзі могуць быць незадаволеныя рознымі аспектамі свайго жыцця-быцця, могуць нават публічна выказваць з гэтай нагоды сваю незадаволенасць, але яны, у адрозненне ад прасунутых удзельнікаў дыскусій на палітычных сайтах, рэдка задумваюцца аб правільнасці палітыкі, якая праводзіцца ў краіне, у цэлым. Аднак прэзідэнцкія выбары — той момант, калі абставіны, форма прымушаюць задумвацца пра гэта ўсіх. А калі патэнцыял незадаволенасці з розных нагодаў назапашваецца да выбараў вялікі, то і роздумы аказваюцца глыбокімі. І цікавасць да альтэрнатывы — вельмі жывой.
Апазіцыя, мяркуючы па наяўнай інфармацыі, пойдзе на выбары дзвюма калонамі — блокам «Народнага рэферэндуму» (БНФ, рух «За свабоду», кампанія «Гавары праўду») і блокам «Талака», асноўнымі сіламі ў якім з'яўляюцца Аб'яднаная грамадзянская партыя і партыя левых «Справядлівы свет». Зноў жа, маецца інфармацыя, што другі па рэйтынгу пасля Аляксандра Лукашэнкі палітык Беларусі — Уладзімір Някляеў — на выбары не пойдзе, кандыдатам ад першага блока стане Аляксандр Мілінкевіч. А ад другога — лідэр АГП Анатоль Лябедзька. Паўторыцца сітуацыя нават не саміх выбараў 2006 года, а папярэдняга яму кангрэса дэмакратычных сіл у 2005 годзе, на якім за месца адзінага кандыдата ад апазіцыі змагаліся Мілінкевіч, Лябедзька і Сяргей Калякін. Сапраўды, дзесяць гадоў пасля.
Калі казаць пра выбары як пра суперніцтва ідэй і канцэпцый будучыні, то найбольш уразлівай уяўляецца пазіцыя альянсу АГП і «Справядлівага свету». Кааліцыя лібералаў (хай і умоўных) і камуністаў (хай і былых) па вызначэнні можа адбыцца толькі на адмаўленні, на «супраць Лукашэнкі». У сэнсе «за» могуць быць прапанаваныя толькі самыя агульныя дэмакратычныя прынцыпы: цяпер, маўляў, дэмакратыі няма, а будзе — і будзе ўсё добра. А як? Ну там разбярэмся, тады мы пачнем змагацца адзін з адным і з гэтага абавязкова выйдзе ўсё добрае. Супраць... усяго дрэннага, як спяваў Сяргей Шнур.

Такія альянсы часам у гісторыі нават прыносілі поспех, напрыклад саюз італьянскіх камуністаў і прыхільнікаў маршала Бадальё пры звяржэнні Мусаліні. Для гэтага кіраўнік павінен настолькі «дастаць» насельніцтва, што «супраць» становіцца дастатковым матывам для змястоўнага саюза.


Уяўляецца, што сітуацыя ў Беларусі, нават калі эканамічныя падзеі пойдуць па найгоршаму сцэнару, будзе іншая. «Рабіць жа што, калі мы апынуліся ў такой... сітуацыі, ратавацца ж як?» — адказы на такія пытанні будуць цікавіць большасць беларусаў. Чамусці  ўяўляецца, што адказ «Лукашэнка кепскі, а патрэбна дэмакратыя», задаволіць нямногіх.
Адказы на гэтыя пытанні блока «Народнага рэферэндуму» могуць выглядаць, па меншай меры, больш змястоўна. Гэта, па-першае, «джэнтльменскі набор» беларускай апазіцыі — «дэмакратыя — рынак — Еўропа — беларуская культура». Прыкладна такой была праграма Мілінкевіча 10 гадоў таму.
А па-другое, сацыяльныя і палітычныя пытанні «Народнага рэферэндуму». На чыйсці погляд, таксама не вяршыня палітычнай думкі, але па меншай меры апазіцыя сфармулявала не толькі сваё ўпадабанае крэда, але і пацікавілася ў людзей па-за колам сваіх прыхільнікаў, чаго ж хочуць яны.
Зрэшты, можна ўспомніць літаратурную аналогію: самастойных сюжэтаў вобмаль, варыяцыі на набор гэтых сюжэтаў пішуцца і чытаюцца тысячагоддзямі. Усё пытанне — у «упакоўцы», каб у нашым выпадку беларусы паверылі, што адказы — на іх пытанні.

«Ну а калі так, дык што? — запярэчыць крытык-чытач. — Майдан, Плошча, кроў? У выніку, глядзіш, Віцебшчыну, скажам, страцім».


Не абавязкова. У сэнсе і не абавязкова страцім, і не абавязкова кроў, і нават не абавязкова Плошча.
У першую чаргу — адказы на пытанні. Прычым «рабіць жа што» мае дачыненне не толькі да гіпатэтычнага эканамічнага крызіса, які альбо будзе альбо не, а і да рэчаў больш стратэгічных.
 У свой час Аляксандр Лукашэнка прыйшоў да ўлады пад лозунгамі вяртання ў «залаты век» СССР. «Якую дзяржаву развалілі», роўнасць, справядлівасць, «Ленін і Сталін — сімвалы нашага народа», надоі, укосы, трактар «Беларус» — не горшы за іншых, многім падабаецца, it works, як высветлілася. Пытанне ў тым, як доўга. Прычым асновы гэтага ідэалагічнага хараства падрываюцца з двух бакоў.
З аднаго боку, натуральнай зменай пакаленняў. Для гарадской моладзі СССР — гэта сівая і не вельмі цікавая гісторыя, Ленін і Сталін — нейкія незразумелыя дзяды, ды і малако яна бачыць толькі ў бутэльках у краме. Не з адной моладзі Беларусь складаецца, але яе гэта ўжо «не запальвае».

А з другога боку, ёсць куды больш тэрміновы і небяспечны выклік пуцінскага канцэпта «рускага свету». Не «ветлівых людзей» — яны прыходзяць потым, а менавіта канцэпта. Памылкова лічыць яго проста рэінкарнацыяй савецкага праекта накшталт праекта Лукашэнкі. Памятаецца, беларускі прэзідэнт у 2002 годзе, калі Пуцін прапанаваў Беларусі далучыцца да РФ 6 губернямі, з крыўдай казаў: «Такога нават Сталін не прапаноўваў». Цяперашні Пуцін на гэта адказаў бы: «Ну і што? А рускія вялікія цары, а Дзянікін, Калчак, Ільін не тое што гэта прапаноўвалі — яны нічога іншага і не меркавалі. І ўсе яны — вялікая Расія з тысячагадовай гісторыяй, з Леніным і Сталіным уключна. А ў вас нават сімвалаў — і тых сваіх няма. Нашы яны ў вас, рускія. Ну дык тады і дзяржава павінна быць зразумела якой і чыёй».


Вось што на гэта адказалі б Мілінкевіч і Лябедзька, ведаюць нават іх нядобразычліўцы. Што адказаў бы Лукашэнка... Ну прыдумаў бы, зразумела, як выкруціцца, але што адказаў бы па сутнасці, канцэптуальна? А канцэптуальна атрымліваецца, што адказу ў яго і няма.
На першы погляд, пытанне моцна абстрактнае, ну няма адказу і не трэба, вось курс валюты, экспарт, зарплаты — гэта рэчы рэальныя, сур'ёзныя, а гэта — інтэлектуальныя бірулькі. Між тым гэта не зусім так. Як гэтыя «абстрактныя» рэчы працуюць у цяперашняй Расіі — ва ўсіх перад вачыма. Адны гэтай працай захапляюцца, іншыя праклінаюць, але ў эфектыўнасці працы няма сумневаў ні ў каго.
Вось прыкладна пра гэта і будуць беларускія выбары 2015 года. І з гэтага пункту гледжання, выразна сфармуляваныя альтэрнатыўныя праекты будучыні Беларусі патрэбныя не толькі апанентам дзеючага прэзідэнта, але і яго прыхільнікам, усім беларусам. Хоць бы як страхоўка на выпадак нечаканых абставінаў і цалкам заканамерных тупікоў «адзінага правільнага» шляху.
Бо насамрэч Майдан узору 2013-2014 гадоў быў вынікам не змовы і мудрагелістых паліттэхналогій, а зацятага выключэння альтэрнатыў. Як гаварыў Джон Кэнэдзі, «тыя, хто робіць мірную рэвалюцыю немагчымай, робяць гвалтоўную рэвалюцыю непазбежнай».

Юры Дракахруст, news.tut.by