Прымусовае размеркаванне: як урад ламае кар'еру таленавітым выпускнікам

Якія страты нясе дзяржава, калі гвалтоўна падае маладым спецыялістам першае працоўнае месца.

Беларускія ВНУ атрымалі даручэнне ўрада працаўладкаваць усіх выпускнікоў, забяспечыўшы «стоадсоткавае размеркаванне». Наколькі рэальныя планы ўрада ў цяперашніх няпростых умовах на рынку працы і што гэта дасць самім выпускнікам і дзяржаве?

Барнукова: Жорсткія ўмовы размеркавання ставяць таленавітых выпускнікоў у нявыгаднае становішча

Эксперт Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC Кацярына Барнукова лічыць, што працаўладкаваць усіх выпускнікоў навучальных устаноў цалкам рэальна, вось толькі якой цаной?
— Працу з заробкам у 300 рублёў выпускнікі лёгка знойдуць. А вось прыстойную, на якую яны маглі б прэтэндаваць, гэта ўжо складаней, — адзначае эксперт.
У такі кароткі тэрмін, калі для пошуку няма нават некалькіх месяцаў, а ўсіх патрабуюць неадкладна працаўладкаваць, знайсці падыходны варыянт, практычна немагчыма.
— Вядома, універсітэты павінны дапамагаць студэнтам знаходзіць працу, але робіцца гэта інакш, — упэўненая Кацярына Борнукова. — Універсітэты ладзяць студэнтам практыку, арганізуюць кірмашы вакансій. І гэта павінна быць сьвядомым выбарам, а не навязвацца дырэктыўным чынам.
Інакш размеркаванне будзе неэфектыўным і прайграюць усе — і маладыя спецыялісты, і дзяржава. Выпускнікі — паколькі не змогуць у поўнай меры рэалізаваць свой патэнцыял. Дзяржава ж рызыкуе страціць добрых спецыялістаў.
— Напрыклад, таленавіты чалавек можа апынуцца на дрэнным месцы проста таму, што добрую працу ён не змог знайсці і яго размеркавалі кудысьці там, толькі таму, што павінны былі размеркаваць, — тлумачыць эксперт. — А шматлікія даследаванні паказваюць, што першая праца — гэта вельмі важна для ўсяго кар'ернага шляху. Я думаю, што многія ад размеркавання проста губляюць.
Вядома, не ўсе студэнты могуць знайсці сабе добрую і высокааплатную працу. І хтосьці сапраўды будзе рады, што яго працаўладкавалі.
— Але гэта, хутчэй, слабыя студэнты. Тыя ж, хто мацней і больш таленавітыя, увогуле здольныя знайсці працу самі. Але жорсткія ўмовы размеркавання, калі трэба уладкаваць усіх прама пасля атрымання дыплома, ставяць іх у нявыгаднае становішча, — упэўненая Кацярына Барнукова.
Зразумець, чаго дамагаецца ўрад у сваім парыве усіх працаўладкаваць, досыць складана. Пасыл, што кожны студэнт павінен адпрацаваць за прадастаўленую яму дзяржавай вышэйшую адукацыю, не вытрымлівае ніякай крытыкі.
— Я не думаю, што хтосьці атрымлівае вышэйшую адукацыю, каб потым дома сядзець. Усе яе атрымліваюць, каб працаваць, — упэўнена эксперт. — І прымушаць чалавека ісці працаваць менавіта там, дзе яго зможа працаўладкаваць універсітэт, гэта, мякка кажучы, няправільна.

Лаўрухін: Гэтая маніякальная засяроджанасць на 100% негатыўна адбіваецца на развіцці эканомікі і грамадства

На думку беларускага эксперта і дацэнта Нацыянальнага даследчага ўніверсітэта «Вышэйшая школа эканомікі» (Санкт-Пецярбург) Андрэя Лаўрухіна, наяўнасць першага месца працы адразу пасля заканчэння навучання — вельмі важны для выпускнікоў фактар ​​актывацыі і карэкціроўкі атрыманых у ходзе навучання ведаў і кампетэнцый.
— У многіх краінах каштоўнасць наяўнасці першага працоўнага месца значна вышэй за заробак, якую там атрымліваюць, — адзначае эксперт. — Аднак гэта не адмяняе пытання аб якасці працоўнага месца. Яно павінна забяспечваць працу, якая адпавядае атрыманай спецыяльнасці, і быць перспектыўным для далейшай самарэалізацыі выпускніка на рынку працы.
Першае працоўнае месца заклікана не столькі «замацаваць» выпускніка на рынку працы, колькі дапамагчы адаптавацца, каб ён мог потым працаўладкоўвацца ўжо самастойна, прычым з перспектывай росту. Тады гэта спрыяе развіццю рынку працы і грамадства ў цэлым.
— На мой погляд, менавіта з гэтым у Беларусі вялікія праблемы па цэлым шэрагу прычын, — упэўнены эксперт. — Першае працоўнае месца нярэдка не адпавядае атрыманым ведам. У выніку ў выпускнікоў ствараецца ўстойлівае адчуванне непатрэбнасці не толькі атрыманых у ходзе навучання ведаў, але і бесперспектыўнасці якой бы там ні было іх адаптацыі да рынку працы.
Разам з тым адбываецца і блакаванне асобасных амбіцый, ідзе прывыканне да перманентнага зніжэння жыццёвага ўзроўню і патрэбаў, што непазбежна спараджае расчараванне і скепсіс у дачыненні да сваіх перспектыў на бедным, не гнуткім рынку працы, з дапамогай шматлiкiх незапатрабаванымі і састарэлымі прафесіямі.
— У нашым грамадстве вельмі дрэнна працуюць сацыяльныя ліфты, няма ясных і зразумелых усім механізмаў («правілаў гульні»), якія дазваляюць дасягаць кар'ерных вышынь у залежнасці не ад уплывовых «сяброў» і «сваякоў», а ад вынікаў уласных дасягненняў, — тлумачыць эксперт. — На жаль, нават у выпускніка, які атрымаў добрую адукацыю ў Беларусі, няма бачання перспектывы далейшай самарэалізацыі ў краіне і ён пачынае з цікавасцю і тугой паглядаць на суседнія рынкі працы (ЕС і РФ, перш за ўсё), дзе магчымасцяў для самарэалізацыі больш, зарплаты вышэй , а перспектывы выразней.
Менавіта таму простае замацаванне выпускнікоў за першым рабочым месцам без належнага забеспячэння якасці гэтага працоўнага месца не вырашае праблемы і мае толькі часовы эфект.
— Гэтая маніякальная засяроджанасць на 100% забеспячэнні першай занятасці пазбаўляе ўсіх удзельнікаў рынка адукацыі і рынку працы разумення перспектыў развіцця і самарэалізацыі ў сярэдне- і тым больш доўгатэрміновай перспектыве, што непазбежна негатыўна адбіваецца на развіцці эканомікі і грамадства Беларусі, — адзначае Андрэй Лаўрухін.
На думку эксперта, ураду мела б сэнс працаваць не столькі над колькаснымі паказчыкамі працаўладкаваных выпускнікоў, колькі над фактарамі, якія спрыяюць павышэнню якасці першага працоўнага месца, спрыяльнымі росту яго адаптыўнай функцыі, разнастайнасці і гнуткасці рынку працы, наладзе «сацыяльных ліфтаў» і стварэнню агульных, усім зразумелых «правілаў гульні», ўзгадненні рынку адукацыі і рынку працы.
— Забяспечыць эфектыўную (і для індывіда, і для эканомікі, і для грамадства ў цэлым) трудоустраиваемость на працягу ўсёй працоўнай жыцця значна складаней, чым усяго толькі 100-працэнтную занятасць выпускнікоў, — адзначае Андрэй Лаўрухін. — Але без разумення неабходнасці вырашэння гэтай стратэгічнай задачы і рэальнага прасоўвання ў гэтым кірунку праз шэраг досыць сур'ёзных і добра ўзгодненых на ўсіх узроўнях рэформаў у рынка адукацыі і рынку працы, у эканомікі і грамадства Беларусі няма будучыні.
Паводле Заўтра тваёй краіны