Куды ідзе дударскі рух Беларусі?

Культура 18.12.2017

Дударскі клуб запрашае 21 снежня на першую вечарыну VIII сезону. Якія галоўныя вынікі году для дударскай супольнасці? Чаго чакаць у 2018?

У прыватных гутарках прадстаўнікі дударскай супольнасці сярод галоўных падзей году называюць Дударскі фэст (Мінск, красавік) і фестываль «Дударскі рэй» (Глыбокае, травень). Апошні сабраў дудароў з усёй Еўропы і, што цікава, быў падтрыманы мясцовымі ўладамі. Ініцыятыва сыходзіла ад мясцовага ўраджэнца Віталя Воранава, які цяпер працуе ў Польшчы, але без грошаў і адміністрацыйнага рэсурсу Глыбоцкага райвыканкама, бадай, нічога б не атрымалася (у такіх маштабах, прынамсі). Выглядае на тое, што дуда можа замацавацца як брэнд Глыбокага разам з Вішнёвым фэстам.
Такая сітуацыя непакоіць кіраўніка Дударскага клуба і даследчыка Яўгена Барышнікава. Нанёсшы на мапу згадкі пра дуды і паходжанне музейных артэфактаў, ён прыйшоў да высновы, што інструмент бытаваў на тэрыторыі ўсёй паўночнай Беларусі (Падзвінне, Навагрудчына, поўнач Міншчыны і Магілёўшчыны) і на Вілейшчыне, у Латгаліі, на захадзе сучасных Цвярской і Смаленскай і поўдні Пскоўскай абласцей Расіі. Стварэнне брэнду «глыбоцкай дуды» можа прывесці да таго, што іншыя раёны не захочуць падтрымліваць адпаведныя ініцыятывы. Спадзяемся, аднак, што дударства стане вялікай смвалічнай каштоўнасцю і эфект будзе адваротным — за гонар звацца «месцамі самымі дударскімі» раёны Віцебскай вобласці пачнуць змагацца як за дачыненне да спадчыны Язэпа Драздовіча, які, нагадаем, вандраваў па ўсёй Віцебшчыне.

Паўза ў навуковых даследваннях дударства

Кожная новая крыніца з запісамі старых дудароў надзвычай каштоўная, бо такіх матэрыялаў вядома зусім няшмат. Сёлета, напрыклад, дзякуючы дудару Станіславу Чавусу на адным з расійскіх сайтаў знайшліся ў вольным дасягу найгрышы музыкаў Сцеся і Усцінава. Раней пра іх было вядома толькі тое, што яны выдаваліся ў 1939 годзе на плытцы ў Маскве.
На жаль, за год так і не ссунулася з месца праца з запісамі Соф’і Магід з Фанаграмархіва Пушкінскага дома ў Санкт-Пецярбургу. У вопісе матэрыялаў 1931 года з вёскі Машэцкая слабада (цяпер Слаўгарадскі раён Магілёўскай вобласці) пазначана «дудари», аднак саміх запісаў я не чула і сказаць напэўна, што там грае дуда, нельга, бо даследчыца з Расіі, пішучы «дудари», магла мець на ўвазе і найгрышы на дудачках. Атрымаць копію гэтых запісаў можна будзе, калі ўсталюецца супрацоўніцтва паміж беларускай і расійскай акадэміямі навук. Але на ліст, дасланы ім, расіяне пакуль не адказалі.

Пытанне ўлучэння беларускага дударства ў спісы нематэрыяльнай культурнай спадчыны чалавецтва, якія вядзе UNESCO, таксама падвісла. Сёлета Беларусь рыхтуе туды абрад «Юр’еўскі карагод» вёскі Пагост Жыткавіцкага раёна і палескае бортніцтва. Праца па дударстве актыўна вялася на пачатку 2017 Інстытутам культуры Беларусі (які, дарэчы, улетку расфармавалі), быў зняты фільм, рыхтаваліся дакументы. Але дударская супольнасць не праявіла актыўнай зацікаўленасці ў супрацоўніцтве (а ініцыятыва супольнасці-носьбіта традыцыі, адпаведна Канвенцыі UNESCO 2003 года, — неабходная ўмова для ўлучэння ў спісы).

Пра танцы і разрыў пакаленняў

Уласна для мяне адкрыццём году стала тое, што танцы пад дуду на вольным паветры, так званы «Корч», усё яшчэ існуюць. Зімовыя вечарыны Дударскага клуба неяк прысутнічалі ў карціне свету, а вось летнія скокі зусім выпалі з поля зроку года гэтак з 2011-га. Таму сёлета я паспрабавала зняць пра іх і беларускае дударства ўвогуле фотапраект, частку якога вы бачыце ў гэтым артыкуле. Надзённае пытанне, якое не давала мне спакою ўлетку і не вырашанае цяпер — каму трэба тыя танцы пад дуду? У суполку VIII сезона Дударскага клуба Укантакце ўступіла больш за 300 чалавек, але толькі 20 распавялі пра збор сродкаў на вечарыны на сваіх старонках (плюс 60 падзяліліся допісам з асноўнай суполкі Дударскага клуба). Падтрымалі праект на Талацэ (ужо грашыма ці пакуль абяцаннямі) амаль 40 аматараў.

Музыкі, што распачыналі дударскі рух, выраслі, завялі сем’і, уласныя праекты. На думку лідаркі гурта «Яварына», музыкі і танцоркі Маргарыты Кубянкевіч, цяперашняя сітуацыя адрозніваецца ад часоў заснавання дударскага клуба тым, што тады фольк, гістарычныя танцы і рэканструкцыя былі ў модзе. Сёння маладыя людзі ва ўзросце тадышніх заснавальнікаў цікавяцца зусім іншымі рэчамі: электроннай музыкай, модным адзеннем... Ды нават зарабляннем грошаў. Але ніяк не пытаннямі, звязанымі з адраджэннем нацыянальных традыцый. Збольшага ўдзельнікі дударскага руху тусуюцца пару гадоў і ці становяцца прафесіяналамі, ці адыходзяць, пачынаючы займацца больш надзённымі справамі. Тыя, хто застаюцца, «варацца ў сваёй кашы». Маргарыта лічыць, што трэба шукаць моладзь, якой гэта было б цікава, і выходзіць на больш прафесійны ўзровень арганізацыі вечарын, рэкламы, выканання, танцавання… Пра разрыў пакаленняў казаў і Зміцер Сасноўскі, лідар гурта «Стары Ольса».

Танцорам сумна гадамі выконваць адзін і той жа «джэнтльмэнскі набор» танцаў, яны сыходзяць у іншыя накірункі (напрыклад, у шатландскія контрдансы). З маіх суразмоўцаў-дудароў ніхто дакладна не ўяўляе, адкуль маглі б брацца новыя танцоры на дудовых вечарынах. На прыкладзе піцерскіх субкультур 1990-х і пачатку 2000-х даследчыца Таццяна Шчапанская давяла, што перыяд «чалавека, які тусуецца» — усяго год-два. Потым людзі абрастаюць працай і сем’ямі, ім ужо не да таго. Па вялікім рахунку, гэтыя год-два — перыяд, неабходны для пошуку шлюбнага партнёра. Падчас антылекцыі на Артсядзібе Яўген Барышнікаў выказаў думку, што Дударскі клуб і танцы на Карчы аб’ядноўвалі субкультурную моладзь, якой «рэлігія не дазваляе» ісці на звычайную дыскатэку, а кантактаваць з супрацьлеглым полам дзесьці ж трэба.

На думку арганізатара вечарын Дударскага клуба Антося Бельскага, у памяншэнні папулярнасці дудовых вечарын «вінаваты» Інтэрнэт: цяпер стала дасяжнай шмат інфармацыі, розныя ініцыятывы актыўна піярацца, і ў людзей папросту значна большы выбар, чым нават 5-10 год таму.

Выходзіць, каб людзі затрымліваліся ў руху, маглі «расці» ў ім, трэба нейкая школа падвышэння дударскага і танцавальнага майстэрства, новыя танцы, нейкія цікавосткі для сямей з дзецьмі… Сёлета, напрыклад, на Корч прыходзілі паспяваць маладыя мамы з недалёкага жылога комплекса «Магістр».
Зміцер Сасноўскі адзначыў: «Вечарынаў малавата, добра, каб былі нейкія оўпэн-эйры, карчма... А так ты прыходзіш на вечарыну, а ахоўнік і бармэн цябе не з першага разу разумеюць, калі кажаш па-беларуску…»

Вячаслаў Калацэй, дудар, выкладчык Універсітэта культуры, распавёў, што ў Рызе існуе этнічны паб Аla pagrbs, дзе штодня можна пачуць каранёвыя інструменты і патанчыць танцы латышоў. «Яго наведваюць сотні рыжан і гасцей горада — аматараў мастацтва, турыстаў... Пачынаўся ж ён з танцаў па чацвяргах у Рыжскім Доме школьніка. Да сучаснага (арганізацыйнага і фінансавага) стану яго ўзняла супольная дзейнасць шэрагу грамадскіх і ўрадавых арганізацый. Калі Дударскі клуб жадае выходзіць на новы ўзровень — ён павінны шукаць дыялогу з адпаведнымі ўстановамі Беларусі, інакш "статус кво" захаваецца, на жаль».

Вячаслаў Калацэй казаў пра неабходнасць масавай папулярызацыі дуды праз сістэму адукацыі і выхавання Беларусі: «Сёння гэта магчыма ажыццявіць толькі праз сістэму дзіцячых школ мастацтваў і дадатковай адукацыі». І Вячаслаў Калацэй, і Яўген Барышнікаў згадвалі прыклад Ірландыі, дзе вучаць граць на дудах з маленства і інструмент становіцца этнавызначальным.

Гурт "Жвавы карчмар" грае на Нямізе. Мікола Дашыневіч, Вячаслаў Красулін, Мікіта Халькоў.
Дуда быццам бы ўжо стала часткай і беларускай масавай культуры, калі нават Макдональдс праз яе рэкламуецца (мабільнае дастасаванне «Дудзім па-панску»), але ўсё ж яшчэ недалёка адышла ад стану «шырока вядомай у вузкіх колах».
Антось Бельскі лічыць, што такі стан пакуль, на жаль, характэрны для ўсяго звязанага з беларушчынай: «Пра дуду троху ведаюць, у вялікай ступені дзякуючы папулярнасці гурта «Стары Ольса», але ўсё ж трэба падтрымка Міністэрства культуры, ініцыятывы знізу мала». Дудар Вячаслаў Красулін прапануе рабіць распаўсюд інфармацыі не толькі праз інтэрнэт, а яшчэ і праз радыё, канцэрты, па тэлебачанні, праз друкаваныя СМІ. Тады, магчыма, для Дударскага клуба нават знайшліся б афіцыйныя спонсары.А пакуль падтрымаць вечарыны, каб танцы сталі рэгулёвымі, можна на Талацэ.