«Хай будзе што будзе». Удзельнікі пратэстаў распавялі, чаму працягваюць ездзіць на радзіму

Сярод эмігрантаў нямала тых, хто ўдзельнічаў у пратэстах 2020 года, але працягвае прыязджаць у Беларусь, каб сустрэцца са сваякамі і сябрамі або аформіць дакументы. «MOST» пагаварыў з такімі людзьмі, што іх матывуе вяртацца на радзіму і як яны ацэньваюць рызыкі для сваёй бяспекі.

Не магла прапусціць пахаванне бабулі

Яўгенія (імёны герояў матэрыялу зменены) зʼехала з Беларусі ў кастрычніку 2020 года. Дзяўчыну затрымалі на адным з першых мітынгаў у жніўні таго года. У СІЗА яна падвергнулася фізічнаму і псіхалагічнаму гвалту. Пасля вызвалення прыняла адназначнае рашэнне аб пераездзе і была дакладна ўпэўнена, што ў яе не ўзнікне жадання калі-небудзь вярнуцца на радзіму.

— Да 2023 года я прытрымлівалася пазіцыі, што рызыкаваць сваёй бяспекай могуць альбо дурні, альбо адчайныя людзі. У мяне ў галаве ніколі не было сцэнарыяў, пры якіх я вярнуся дадому і буду жыць там, як быццам нічога не было. Не, я занадта добра памятаю 2020 год і гэта гвалт, і непавагу да людзей. Аднак усё ў галаве перавярнулася ў адзін дзень — калі мне патэлефанавалі і сказалі, што памерла бабуля, якая займалася маім выхаваннем і была ледзь не адзіным блізкім чалавекам у сямʼі.

Дзяўчына не разглядала варыянт, пры якім яна не зможа развітацца з родным чалавекам. Яна пагаварыла са сваім хлопцам і склала план, па якім трэба дзейнічаць у выпадку яе затрымання.

— Я пераехала з маленькім дзіцем, якога не планавала браць з сабой у Беларусь. Таму мы з партнёрам абмеркавалі, што трэба рабіць пры горшым развіцці падзей.

Па-першае, калі я не адказваю на паведамленні на працягу 24 гадзін, трэба выдаліць усе мае акаўнты ў сацыяльных сетках. Па-другое, напісаць адвакату. Па-трэцяе, растлумачыць сыну, што маміна камандзіроўка, магчыма, трохі зацягнецца, таму мама прыедзе пазней.

На шчасце, гэтыя алгарытмы не спатрэбіліся. Яўгенія змагла вярнуцца з Беларусі.

— У Мінску я правяла ад сілы тры дні. За гэты час паспела пахаваць бабулю, прыбрацца ў яе кватэры і пагаварыць з суседзямі.

Было вельмі нечакана даведацца ад іх, што аж да 2021 года сілавікі прыходзілі да маёй бабулі і спрабавалі даведацца, як у мяне справы, дзе я знаходжуся і ці не збіраюся прыехаць, каб адведаць яе. Мне пра гэтыя наведванні раней ніхто не казаў. Мабыць, бабуля не хацела, каб я лішні раз хвалявалася.

У любым выпадку я рада, што мая паездка прайшла ў нейкай ступені паспяхова і бязбольна. Але больш я туды не прыеду.

Вярнуць беларусаў, якія з'ехалі за мяжу, практычна нерэальна

«Мне здавалася, што навіны пра затрыманні ў Беларусі — фэйкі»

Аляксандра ў 2020 годзе прымала актыўны ўдзел у акцыях пратэсту: удзельнічала ў многіх мітынгах, малявала плакаты і патрабавала вызвалення палітвязняў. Яе не затрымлівалі, аднак сілавікі выклікалі дзяўчыну ў мясцовы РАУС на размову, падрабязнасці якой яна не выдае. Праз два гады Аляксандра пераехала ў адну з краін Заходняй Еўропы, аднак летам 2023 года вырашыла прыехаць у Беларусь.

— Як такой мэты ў мяне не было. Я хацела правесці свой дзень нараджэння ў коле сямʼі, блізкіх і родных, — распавядае Аляксандра. — Я ніяк не ацэньвала свае рызыкі быць затрыманай сілавікамі і наогул, калі шчыра, пра гэта не думала.

Дзяўчына прызнаецца, што неаднаразова чула і чытала гісторыі пра праверкі тэлефонаў на мяжы, пра затрыманні, але яе «падсвядомасць у гэта не верыла». Здавалася, што ў рэальнасці ўсяго гэтага не існуе.

— Як бы па-дурному гэта ні гучала, але мне здавалася, што ўсё гэта фэйкі. У той перыяд я заўважала, што СМІ і з таго, і з другога боку занадта моцна раскручваюць сітуацыю. У адзін момант у мяне да ўсіх беларускіх медыя было прадузятае стаўленне, таму што мне часам хацелася атрымліваць нейтральную інфармацыю. А тады і ў дзяржаўных беларускіх СМІ, і ў незалежных было шмат перагінаў. Так я страціла да іх давер, і мне здавалася, што ў рэальнасці ніякіх затрыманняў няма. Можа быць, я ў эміграцыі стала занадта наіўнай.

Знаёмыя кіроўцы-дальнабойшчыкі папярэджвалі дзяўчыну, што на мяжы могуць правяраць тэлефоны і трэба паклапаціцца пра бяспеку. Але да гэтай інфармацыі Аляксандра паставілася спакойна.

— Я, вядома, трохі пачысціла смартфон ад «экстрэмістаў»: адпісалася ад многіх у інстаграме, у тэлеграме і трохі пачысціла лайкі ў сацыяльных сетках. Памятаю, перад праходжаннем мяжы я моцна дрыжэла, таму што перад намі на пашпартным кантролі правяралі дзяўчыну, а потым адвялі яе ў бок. Тады ў мяне ад страху пачалі падгінацца калені. На шчасце, са мной такога не здарылася. Памежнікі толькі спыталі, чым я ўвесь гэты час займалася ў ЕС, колькі вязу з сабой грошай і прапусцілі далей.

Не магу сказаць, што ў Беларусі адчувала сябе ў бяспецы — усё ж такі разумела, дзе знаходжуся, у якім становішчы.

Я адразу ўспомніла пра ўсё, калі апынулася ў краіне. У цэлым якой-небудзь свабоды там не адчувала: я прывыкла, што ў ЕС мне не страшна нешта сказаць на вуліцы, не страшна весці размовы з незнаёмцамі на тэму палітыкі. А ў Беларусі мне пра гэта пачуццё прыйшлося забыцца.

Але і страху на радзіме Аляксандра не адчувала. Дзяўчына мяркуе, што гэта звязана з яе празмерна ўзбуджаным станам з-за вялікай колькасці сустрэч з сябрамі, роднымі і блізкімі. У яе «не было часу, каб пра нешта перажываць».

Праз паўгода пасля паездкі дзяўчына разумее і ўсведамляе рэальную карціну таго, што адбываецца ў Беларусі, але ўсё роўна хоча яшчэ раз зʼездзіць дадому.

— Але цяпер я вельмі баюся, страх з часам узмацніўся, напэўна, разоў у сто. Усведамленне ўсяго таго, што адбываецца ў Беларусі, цалкам прыйшло да мяне, напэўна, калі ў знаёмага на мяжы правяралі тэлефон. Тады ў мяне сапраўды з вачэй знікла заслона.

Але нягледзячы на страх і разуменне, што адбываецца, я ўсё роўна хачу прыехаць. Па-першае, я вельмі моцна сумую па родных, і мне вельмі цяжка даецца сепарацыя ад блізкіх. Асабліва, калі бацькі рэгулярна задаюць пытанне: «Калі ты прыедзеш?» Па-другое, майму хлопцу трэба мяняць пашпарт.

Цяпер я кожны раз спрабую разумна ўзважыць гэтае рашэнне, але вырашыцца пакуль што складана, таму што падчас разважанняў я візуалізую карціну затрымання, калоніі. Але адназначнага адказу, што рабіць са сваім імкненнем прыехаць, у мяне няма.

«Не адчуваем сябе людзьмі другога гатунку». Як жыве шматдзетная сям’я беларусаў у Польшчы

«Не паехаць у Беларусь мы не маглі: у дзіцяці заканчваўся пашпарт»

Алена — жонка былога палітвязня, які цяпер знаходзіцца ў вышуку. Пакінуўшы ўсю нерухомасць, яна з сямʼёй амаль год таму экстранна выехала ў ЕС, але нядаўна вырашылася на паездку дадому разам з дзіцем, каб зрабіць яму новы пашпарт.

— Я лічу, што маёй бяспецы нічога не пагражае. Мне здаецца, калі я не патрэбная была сілавікам, калі мой муж быў пад следствам, то цяпер яны мной дакладна не зацікавяцца. У момант прыняцця рашэння я не лічыла, што знаходжуся ў зоне рызыкі, таму што сваё я ўжо адбаялася ў 2020 годзе. Тады мне праўда было страшна. Я чакала, што сілавікі ў любы момант прыйдуць, пры гэтым паняцця не мела, што ім у такім выпадку казаць.

Цяпер ужо прайшоў страх, таму ехала з думкай: «Хай будзе што будзе». Да таго ж не паехаць у Беларусь мы не маглі — у дзіцяці заканчваўся пашпарт, нам трэба было яго тэрмінова замяніць. Узважылі ўсе рызыкі і паехалі.

Беларускую мяжу прайшлі без праблем: у нас праверылі пашпарты і пажадалі шчаслівага шляху.

Сказаць дакладна, ці паеду я зноў, не магу — трэба глядзець на сітуацыю ўнутры Беларусі. Але, вядома, хацелася б яшчэ раз прыехаць.