Нас усяляк прыніжалі: «Вы бэчэбэшнікі, скончаныя пачвары»

Гісторыя Паліны Ляшко аб ператрусах на вачах у дзяцей, аб судзе і пагрозах адабраць малых і аб уцёках з краіны на сёмым месяцы цяжарнасці. Дзікунскія рэчы, а што нас чакае яшчэ пасля?

35-гадовая жанчына з мужам зараз жыве ў Варшаве, у пары трое маленькіх дзяцей. Малодшая, Вера-Каталіна, яшчэ будучы ў жываце ў мамы, перажыла суд па «карагоднай справе», прысуд і ўцёкі з краіны праз лес. Некалькі тыдняў бацькі нават не былі ўпэўнены, што дачка ўсё яшчэ жывая. Журналісты «Люстэрка» паразмаўлялі з Палінай.

«Была надзея, што хутка гэта скончыцца, іх усіх пасадзяць»

— У 2020 годзе я не чакала, што такое ўбачу. Мы з Андрэем (муж Паліны) удзельнічалі ўсюды, дзе толькі было можна. Дзявятага чысла былі каля нашага выбарчага ўчастка ў Брэсце, чакалі там да 12 ночы. Ніхто не аб'яўляў вынікаў, людзі свісталі, гарлапанілі. Потым нехта выклікаў міліцыю, усіх пачалі пакаваць. Мы ўматалі адтуль, але паехалі на плошчу. Бачылі, што там рабілася: кроў, светлашумавыя гранаты. І потым выходзілі амаль кожны дзень. Проста глядзець на тое, што рабілася з людзьмі, было немагчыма.
А далей нас хуценька апазналі. 17 верасня 2020-га мне патэлефанавалі з працы і сказалі, што нас шукаюць. Я думаю: «Ну добра, няхай прыходзяць». Мне было смешна, я была ўпэўнена, што засталося нядоўга, што ўсіх перасадзяць вельмі хутка. Не баялася, размаўляла вельмі нават борздзенька. Чаго яны да нас прыперліся? Ішлі б куды-небудзь далей. Калі супрацоўнік зразумеў, што я не баюся, заявіў: «Ну, калі вы так размаўляеце, я магу вам сказаць, што вы будзеце сядзець доўга і ўпарта». Я пытаю: «А чаму? Што я такога зрабіла?» На што ён адкрывае сваю тэчку і выкладвае мне фатаграфіі мужа і мяне на маршы. І кажа: «Вы крымінальнікі «гробаныя», вашых дзяцей забяруць у прытулак. А вы жыўцом згніяце ў турме разам са сваім мужам». Я толькі адказала: «Добра, паглядзім». На нас абодвух была заведзена крымінальная справа па факце карагода ў Брэсце 13 верасня.
І з таго часу нас пачалі цягаць па допытах. Перш мяне, муж быў тады ў рэйсе (ён працаваў дальнабойшчыкам). Пасля ператрусу і допыту я выйшла адтуль а дзявятай вечара. Наогул думала, ужо не выпусцяць. Патэлефанавала адразу мужу, кажу, што вяртацца нельга, няхай застаецца дзе-небудзь у Літве. Бо пасадзяць. Ён не паверыў, вярнуўся. Яго адразу ж выклікалі на допыт і закрылі выезд з Беларусі.
Нас усяляк зневажалі: «Вы бэчэбэшнікі, скончаныя стварэнні». Ні пра якую ежу і туалет гаворкі не было. Мяне, дзякуй богу, не білі, і мужа таксама. Але псіхалагічна яны апрацоўвалі вельмі добра. Нам дапамагло толькі тое, што мы разумелі, хто гэта такія, і так проста зламаць не ўдалося. Але тады муж страціў працу, а я была ў дэкрэтным, працаваў ён адзін. Мы не ведалі, што рабіць, ды і яшчэ была надзея, што хутка гэта скончыцца, іх усіх пасадзяць. Да таго ж мы лічылі і да гэтага часу лічым, што мы нічога дрэннага не зрабілі. Мелі права.
Ва ўсім гэтым жаху прайшоў верасень, кастрычнік, лістапад. І ў снежні я даведаюся, што цяжарная. У мяне ўжо да таго часу былі праблемы са здароўем, пачаліся панічныя атакі, страта прытомнасці. Але я вырашыла, што буду нараджаць дзіця, і яны не змогуць у мяне яго адабраць. Тады зразумела, што ні ў якім разе не буду казаць сілавікам пра дзіця. Баялася, што мяне пасадзяць у СІЗА і адаб'юць яго нагамі. І я хавала гэта, пакуль можна было. Я была вельмі худая, шмат вагі страціла на нервах. Яны ведалі, што я ў бальніцы, бачылі, што мяне ванітуе, мяне каламуціла і ванітавала на допытах. Прыйшлося сказаць, што я цяжарная. Яны ніяк не адрэагавалі, толькі папрасілі прынесці даведку. І нічога не памянялася. Дзякуй богу, атрымалася захаваць цяжарнасць.

«Мы казалі ў судзе, што яны парушаюць Канстытуцыю»

У студзені 2021-га пачалі судзіць першую дзясятку па нашай справе. Потым другую, трэцюю. Мы ўжо на першай дзясятцы зразумелі, што будзем сядзець. Таму што ў іх палове далі «хатнюю хімію», палове звычайную, на паўтара года. А другой групе ўжо пачалі даваць калонію.
Нас з мужам не затрымлівалі, але мая цяжарнасць была вельмі цяжкая, і я не магла рызыкаваць на ранніх тэрмінах і зрывацца некуды зімой. Увогуле, мы ўсё разумелі, але выйсця не было. Заставаліся ў Беларусі і чакалі нашага суда.

Справу пачалі разглядаць 14 траўня. Нас было 12 чалавек, у клетцы — чацвёра. У зале знаходзіліся рэпарцёры, яшчэ не ўсе выехалі. У нас на пасяджэннях былі нават людзі: не так шмат, але залу запаўнялі. Гэта дадавала ўпэўненасці. Мы там дужаліся як маглі. Казалі ім: «Вас пасадзяць. Вам у Гаагу. Вы пад трыбунал пойдзеце». Казалі, што яны парушаюць нашы правы. Цытавалі ім Канстытуцыю, якой яны нічога не маглі супрацьпаставіць. У кожнага было апошняе слова, кожнаму давалася слова ў працэсе. І мы не маўчалі.
8 чэрвеня нам усім далі тэрміны. Мне паўтара года «хатняй хіміі», Андрэю — звычайнай. Хаця суддзя выдатна разумеў, што мы нічога не зрабілі. Мы з мужам адразу ж падалі апеляцыю. І пасля гэтага ў нас было няшмат часу, каб альбо зматацца, альбо сесці. З іншымі асуджанымі мы абмяркоўвалі, хто што будзе рабіць, у які бок уцякаць. Таму што сядзець было не варыянтам, здаровымі адтуль сапраўды не выйдзем. Мы з мужам вырашылі рызыкнуць, нягледзячы на мой вялікі жывот, бо варыянтаў не было. Дазваляць забраць дзяцей у прытулак і садзіцца самім — гэта ўсё, канец.
Мы ўжо ведалі, што людзі бягуць цераз лес, плывуць цераз раку. І шукалі тых, што могуць нам у гэтым дапамагчы. Зразумела, што пераплываць праз раку я б не змагла з такім вялікім жыватом: была небяспека, што мы з дзіцем загінем. Але ніяк не маглі знайсці сухапутны варыянт, каб быў хоць нейкі шанец нам застацца ў жывых і ўцячы. У выніку знайшлі спосаб, як патрапіць ва Украіну праз лес. Ён быў самы хуткі, але самы небяспечны і страшны. Але часу не было — мне трэба было нараджаць праз два месяцы.

«Калі заходзіла ў лес, сказала мужу, каб ён бярог дзяцей, калі са мной нешта здарыцца»

— Мы пераходзілі мяжу ў канцы ліпеня 2021 года. А за некалькі дзён да гэтага нашых старэйшых дзяцей вывезлі з краіны родныя. Усё гэта не было проста шпацырам праз лес. Мы некаторы час хаваліся, потым выйшлі на чалавека, які мусіў нас правесці. Дачакаліся ад яго адказу (усё было пакрыта цемрай, мы да апошняга не ведалі, ці адкажа ён, таму што сувязь была аднабаковай). У выніку ён выйшаў на кантакт, мы паехалі ў пэўны горад, сядзелі ў пэўным месцы. Ён проста падышоў ззаду, узяў нас за курткі і завёў у машыну. Гэтыя людзі шыфраваліся сур'ёзна. Але зараз, наколькі я ведаю, яны сядзяць.
Мужчына, які нам дапамагаў, увогуле афігеў, калі ўбачыў мяне. Я так зразумела, ён нават не ведаў, што я цяжарная. Або проста не чакаў, што такі вялікі тэрмін. Я спытала: «У нас увогуле ёсць шанец выйсці па той бок ва Украіне?» І з яго погляду зразумела, што сітуацыя — капец. Але ён сказаў «Паспрабуем».
Было вельмі страшна. Калі я заходзіла ў лес уначы, думала толькі аб тым, што мне трэба да маіх дзяцей. У мяне былі сумневы, што ўвогуле адтуль выйдзем. Мусіць, гэта быў стан шоку. Памятаю толькі, што засунула ў рот крыжык і перакінулася з мужам трыма словамі. Я адразу сказала, каб бярог дзяцей, калі са мной нешта здарыцца. Мы абодва разумелі, што калі пачнуць страляць, то я не ўцяку з гэтым жыватом. Я магла толькі хутка ісці і прабірацца праз гэтыя галінкі.
Я гарадская жыхарка, ніколі не ездзіла па лясах, па балотах. У грыбы і то тры разы ў жыцці хадзіла. То-бок, што такое балоты і непраходны лес, не ўяўляла. І толькі там зразумела, што значыць прадзірацца праз усё гэта, бегчы, падаць, уставаць. Мы не ішлі, мы беглі, а калі чулі шоргаты, клаліся. Перабягалі канаву, балота. У мяне былі абадраныя локці, ногі, рукі. Я падала на жывот. Нам яшчэ сказалі поўнасцю запакавацца ў курткі, таму што там камары, уся гэтая жыўнасць лезе ў твар. Спякота была страшнейшая, табе трэба раздзіраць рукамі галінкі з апошніх сіл, а з цябе ўсё льецца, ты ўвесь мокры ў гэтым брудзе, у гэтым балоце. І павінен ісці. Усё гэта заняло гадзіны чатыры прыкладна.

У канцы, калі мы ўбачылі ўкраінскага памежніка, я ўжо была не вельмі ў прытомнасці. Нас пасадзілі на матацыкл, і яшчэ гадзінку мы на вялікай хуткасці гналі да найбліжэйшай вёскі. Там селі ў аўтобус, але я ўжо дрэнна памятаю. Была ледзь жывая, практычна ў несвядомым стане. І мы паехалі ў Кіеў, дзе чакалі дзеці. Была ўжо раніца, восем ці дзесяць гадзін.

Дзеці былі ў шоку: «Мама, калі мы пойдзем дадому?»

— У Кіеве ў нас не было ні жылля, ні дамоўленасцей. Мы проста адправілі дзяцей у нікуды з нашымі блізкімі. Яны шукалі, дзе можна спыніцца. Быў кантакт такіх жа беглых, як мы, беларусаў, якія дапамаглі знайсці аднапакаёвую кватэру, без мэблі, без ложка, без усяго. Але іншых варыянтаў увогуле не было. Хаця б не на вуліцы.
Трое сутак я потым прыходзіла ў сябе. Муж яшчэ бегаў па аптэках, але не знайшоў такіх лекаў, якія я прымала ў Беларусі. Ён купіў магній, я жменямі яго закідвала сабе ў рот і проста ляжала. У мяне не было ні апетыту, ні сіл, ціск нізкі. Дачка ўнутры не варушылася, хаця нічога не балела. Я плакала, бо думала, што ўжо ўсё. Праз некаторы час мы выйшлі на валанцёраў, якія спрабавалі дамовіцца, каб я схадзіла да лекара. Але аказалася, што гэта вельмі складана. І я на прыём не патрапіла. Праз тыдзень-паўтара малая пачала варушыцца, а я практычна прыйшла ў сябе.
Тады мы пачалі вырашаць усе гэтыя пытанні з дакументамі. Што рабіць? Дзе жыць? Як легалізавацца? Як увогуле быць і як трапіць у Польшчу? Ва Украіне ў нас нікога. У Польшчы таксама, але з легалізацыяй тамака прасцей. Працаваць у мужа магчымасці не было: я не магла адна заставацца з дзецьмі ў тым стане. Так што жылі на зберажэнні.
Мы атрымалі польскія візы, выйшлі на сувязь з валанцёрамі і спрабавалі зразумець, што нам рабіць. Усе казалі рознае. Хтосьці раіў ісці наўпрост на мяжу, запэўніваў, што нас прапусцяць. А яшчэ адзін валанцёр напалохаў нас, што ў такім выпадку будзем жыць у лагеры для бежанцаў у жахлівых умовах. А як мне нараджаць у гэтым лагеры? Таму вырашылі не рызыкаваць і ехаць легальна.
Пакуль разбіраліся з дакументамі і рабілі візы, бадзяліся па хостэлах у Кіеве, таму што не знаходзілі варыянтаў. Больш за месяц мы правялі так. Вельмі цяжка было ўсё гэта пераносіць. Добра яшчэ нам, дарослым, але калі ёсць яшчэ двое дзяцей, якія ўвесь час хочуць есці, піць, ім няма дзе легчы, у іх няма цацак… Яны наогул нічога не разумелі. Дзеці былі ў такім шоку і прастрацыі: «Дзе мы? Мама, калі мы пойдзем дадому? Мама, што адбываецца?»
Асабліва моцна пацярпеў старэйшы сын. Ён ужо ў шэсць гадоў усё разумеў, бачыў ператрусы, як я страціла прытомнасць. Нельга дзецям перажываць усё тое, што ён перажыў. І калі мы былі ва Украіне, ён увесь час казаў: «Міліцыя, трэба хавацца, яны зараз нас будуць біць». Ён да гэтага пытаецца, ці сапраўды яны не будуць нас біць і забіваць. Баіцца жахліва ўсіх гэтых мігцелак і калі нехта стукае моцна ў дзверы. Дачцэ было на той момант тры, зараз пяць. Ёй нашмат менш дасталася, таму што з прычыны свайго ўзросту яна не ўсё разумела.

«Нарадзіла і прынесла дзіця ў гэты пакойчык хостэла»

— У выніку мы купілі квіткі да Варшавы (ужо заставалася не так шмат грошай), селі ў аўтобус і паехалі. Думалі, што шчасна трапім у Польшчу, але не атрымалася. Калі мы на польскай мяжы сказалі, што падаёмся на міжнародную абарону, памежнікі наадрэз адмовіліся займацца нашай сям'ёй. Яны сказалі ехаць у Варшаву і рабіць усё самім, бо былі візы. Але мы не маглі ехаць так, нам сказалі валанцёры, што тады давядзецца нараджаць платна. Таму было вельмі важна атрымаць на мяжы дакументы аб тым, што мы падаёмся на міжнародную абарону. У выніку памежнікі пратрымалі нас тамака амаль двое сутак без ежы і вады. Дзеці былі бледныя, у мяне ціск упаў, пачаў ірваць. Застаўся месяц да родаў. Гэты інцыдэнт быў надзвычайны, такога не павінна было здарыцца з нашай сям'ёй. У нас нават бралі інтэрв'ю польскія выданні. У выніку яны ўсё ж такі далі нам гэтыя карткі, што пачалася працэдура па забеспячэнні абароны.
Потым мы жылі ў хостэле ў Варшаве, дзе былі ўцекачы-беларусы. У нас быў пакойчык. Першыя некалькі дзён я там адлежвалася. Да самых родаў мы жылі тамака. І нават даўжэй: я нарадзіла і прынесла дзіця ў гэты пакойчык хостэла. Для мяне гэта жудасны час, я хачу на гэта забыцца і больш не ўспамінаць. Гэта было страшна.

«Дзякуй Богу, што мы жывыя, мы разам, мы тут»

— У Польшчы мы атрымалі міжнародную абарону, у нас усіх часовы від на жыхарства. Першы час плацілі дапамогу, але потым усё спынілася. Муж працаваў у таксі, але зараз яму стала складаней, грошай выходзіць мала, а сям'я ў нас вялікая. Адзіны варыянт — ездзіць на фурах за мяжу, як ён ездзіў у Беларусі. Атрымліваецца, што я мушу застацца адна з трыма дзецьмі на руках. Ад гэтага мне вельмі трывожна. Калі я страчу прытомнасць, няма каму будзе нават даглядзець дзяцей, пакуль прыйду ў сябе. Але муж змушаны так працаваць. Ён таксама пацярпеў ад усяго гэтага, вельмі моцна схуднеў. Цяпер яму даводзіцца аднаму ўтрымліваць нашу велізарную сям'ю: здымаць жыллё, карміць, апранаць траіх дзяцей, плаціць за школу — сума набягае вялікая.
Усе казалі, што гэта трэба расказваць. Але апошнія паўтара гады нам так цяжка даліся, што было не да публікацый. Нам трэба было выжыць, на нешта жыць, неяк зарабляць. Яшчэ трое дзяцей, якія пастаянна хварэюць. І псіхалагічны стан не з лепшых. Але ў гэтай сітуацыі дзякуй Богу, што мы жывыя. Гэта ўсёабдымная радасць, што мы разам, не пабітыя, не сядзелі, мы тут. А далей застаецца боўтацца і кожны дзень вырашаць нейкія задачы.