«Не разумею, чаму вас не расстрэльваюць»: Экс-палітвязень пра здзекі ў «Віцьбе»

У калоніі шмат каго збіваюць, не толькі палітычных, прыгадвае былы палітвязень. «Калі супрацоўнікам штосьці не падабаецца, ці неяк не так адкажаш, то яны, канешне, могуць пабіць. Напрыклад тых, хто сядзіць у ШІЗА. Бо якая розніца, калі да іх не пусцяць нават адваката».

Мікалай (імя зменена ў мэтах бяспекі) правёў у зняволенні амаль два гады. У чэрвені мужчына выйшаў на волю з віцебскай калоніі № 3 па заканчэнні тэрміну. Каб зноў не апынуцца за кратамі, былы палітвязень быў вымушаны з'ехаць з Беларусі. Мікалай распавёў «Вясне», як зняволеных пазбаўляюць права на медыцынскую дапамогу і прымушаюць выконваць цяжкую працу, пра даносы за беларускую мову, збіванні зняволеных, а таксама пра жорсткія абмежаванні для палітычных.

«Прысуд яшчэ не набыў моцы, а мяне ўжо ў калонію завезлі»

Мужчыну абвінавацілі ва ўдзеле ў паслявыбарчых акцыях пратэсту ў Мінску і асудзілі да пазбаўлення волі. Яго адразу пасля суда і яшчэ да разгляду апеляцыйнай скаргі перавялі ў віцебскую калонію № 3. Пры гэтым, на той момант ягоны прысуд яшчэ не ўступіў у законную сілу.

«Калі кагосьці пераводзяць на этап, то яшчэ даюць час, каб сабраць рэчы. Даюць паперу, каб падлічыць і запісаць усе рэчы, якія ў цябе ёсць. А мяне проста за некалькі хвілін схапілі і сказалі, што трэба хутка сабраць рэчы. І павезлі ў калонію. Там я толькі гадзіну прабыў на каранціне, нават яшчэ не зразумеў, дзе я знаходжуся. Я наогул не зразумеў, што адбываецца, і лічыў, што гэта незаконна. То бок прысуд яшчэ не набыў моцы, а мяне ўжо ў калонію завезлі.

А яны там таксама не разумелі, што са мной рабіць, бо я ж яшчэ не асуджаны. Адзін з супрацоўнікаў мне сказаў, што гэта дзіўна, але форс-мажорная сітуацыя. Таму мяне пасадзілі ў адзіночную камеру. Самае цяжкае, калі ты так сядзіш, што ты не ведаеш, колькі табе так сядзець і дзе ты знаходзішся. У выніку мяне пратрымалі ў ПКТ два месяцы».

«Адразу робяць усё, каб зламаць чалавека»

Пасля разгляду апеляцыі Мікалая перавялі на каранцін.

«Ты заязджаеш на каранцін — і яны адразу робяць усё, каб зламаць чалавека. Папраўчая калонія № 3 — «чырвоная». Не «чорная», дзе злодзеі кіруюць, а чырвоная. Тым больш там шмат міліцыянтаў. Усе падпарадкоўваюцца кіраўніцтву калоніі».

Па словах Мікалая, вязняў, якія прыязджаюць у калонію, прымушаюць падпісваць паперы, што чалавек пагаджаецца рабіць усё, што скажа адміністрацыя.

«Я наогул не разумею, чаму вас не расстрэльваюць»

Мужчына кажа, што дамагчыся якаснай і своечасовай медыцынскай дапамогі ў калоніі немагчыма.

«У калоніі няма ніякай медыцынскай дапамогі. Ёсць анальгін, калі ўжо зусім гамон. Могуць нейкую капельніцу паставіць, але там таксама незразумела, што там у той капельніцы.

І ўсё тое, што кажуць людзі пра зубы, — праўда. Яны іх там не хочуць лекаваць. Калі ты захварэў у калоніі, то ты нічога з гэтым не зробіш, і ніхто табе не дапаможа».

Акрамя гэтага, былы палітвязень распавёў, што ў віцебскай калоніі ўтрымліваюцца два хлопцы, асуджаныя па палітычных матывах за каментары, якія маюць сур'ёзныя псіхічныя захворванні, таму патрабуюць асаблівы дагляд.

«У калоніі працуе псіхолаг. Атрад неяк ішоў на прамзону і падышлі да псіхолага спытаць, чаму звычайныя вязні могуць зняць профулік «як схільныя да самагубства», а палітычныя не могуць. А ён кажа: «Я наогул не разумею, чаму вас не расстрэльваюць».

«Агулам за адзін дзень тры чалавекі, здаецца, памерлі»

7 траўня 2023 году ў віцебскай калоніі № 3 памёр 61-гадовы палітзняволены блогер і грамадскі актывіст з Пінска Мікалай Клімовіч. Мужчына меў інваліднасць II групы з прычыны захворвання сардэчнай сістэмы, перанёс інсульт і складаную аперацыю на сэрцы. Нягледзячы на гэта, пінскі суд прызначыў яму зняволенне. У зняволенні Мікалай вытрымаў крыху больш за два месяцы.

У той жа час у калоніі ўтрымліваўся і Мікалай. «Вясна» спытала яго, ці было яму вядома пра смерць палітвязня.

«Я чуў пра смерць Клімовіча. Я тады ўжо ў атрадзе быў. Мяркую, што ён мог не вытрымаць этап. Бо там таксама асаблівае стаўленне да палітычных. У палітычных ва ўсіх за спінах кайданкі, з торбамі. Вось калі кажуць, што ў цягніках «людзі як сялёдка напханы» — там у прамым сэнсе так. Калі кабінка на чатыры чалавекі, а піхаюць туды 20, то гэта сапраўды так, а яшчэ і з гэтымі торбамі вялізнымі. Таму, калі ў чалавека слабое сэрца, то можа не вытрымаць. А пасля гэты каранцін — таксама стрэс. Там агулам у той час за адзін дзень тры чалавекі, здаецца, памерлі».

«У калоніі шмат каго збіваюць»

«Вясна» часта фіксуе факты прымянення фізічнай сілы ў дачыненні да палітычных зняволеных. Часцей за ўсё збіванні і катаванні ўжываюць пры затрыманні, але над некаторымі працягваюць здзекавацца і ў месцах зняволення. Мікалай кажа, што ў віцебскай калоніі гэта таксама здараецца.

«У калоніі шмат каго збіваюць, не толькі палітычных. Калі супрацоўнікам штосьці не падабаецца, ці неяк не так адкажаш, то яны, канешне, могуць пабіць. Напрыклад тых, хто сядзіць у ШІЗА. Бо якая розніца, калі да іх не пусцяць нават адваката. Таму ніхто не даведаецца, што ты там пабіты сядзіш». 

«Мы падымаем руку і яны падлічваюць, колькі экстрэмістаў і тэрарыстаў»

Да палітычных у калоніі стаўленне асаблівае, нават спортам не дазвалялі займацца. Да цяжкай атлетыкі палітвязняў не дапускалі, а ў пэўны момант нават забралі гіры і забаранілі займацца на турніках.

Аднойчы Мікалай адмовіўся выступаць на канцэрце ў клубе пры калоніі, а за гэта яго пазбавілі званку па скайпе. Былы палітвязень распавядае, што наогул іх атрад пазбаўлялі званкоў. Яны маглі не тэлефанаваць сваякам месяцамі, пры тым, што дазволена кожны тыдзень.

«Былі выпадкі, калі прыходзілі да чалавека і казалі: «Трэба парушэнне сёння выпісаць, скажы, што там табе сёння зрабіць».

Апроч гэтага, мы падымаем руку і яны падлічваюць, колькі экстрэмістаў і тэрарыстаў. Забойцы і наркаманы з белымі біркамі ходзяць, а мы — з жоўтымі. Некаторыя першы час думалі, што з такім асобым стаўленнем нас хутка і расстрэльваць пачнуць. Бо навошта, калі ідзем у сталовую або на промзону ўвесь час падымаць руку. На 40 чалавек нас было 10 чалавек наперадзе — экстрэмісты.

Людзі фактычна сядзяць ні за што. Напісаў «таракан» — і восем год даюць. А ёсць забойцы, якім сем гадоў далі за забойства чалавека. Вельмі шкада гэтых людзей, там жа ўсе: пісьменнікі, паэты, мастакі, айцішнікі, былыя супрацоўнікі. Ёсць з кім паразмаўляць цікава. З намі сядзеў Дзмітрый Юртаеў, а ў бібліятэцы яго кнігі стаялі.

Бывае, кажуць, што ў турме сяброў няма. Няпраўда. Мы ўсе сябравалі». 

«Звар'яцеў тут па-беларуску размаўляць?»

Беларускую мову ў калоніі адміністрацыя не ўхваляе. Па словах Мікалая, адзін з супрацоўнікаў парваў карцінкі і тэксты, напісаныя па-беларуску.

«Кажа мне: «Да ты што, звар'яцеў тут па-беларуску размаўляць?». У калоніі ёсць людзі, якія робяць даклады, так званыя стукачы, яны распавядаюць адміністрацыі, чым тыя экстрэмісты займаюцца. І могуць прыйсці паглядзець торбу тваю, шукаць парушэнні. А там нават з першага парушэння могуць адправіць у ШІЗА. А калі ёсць тры сур'ёзныя парушэнні, то могуць раскруціць да двух год (паводле арт. 411 КК).

І гэта тычыцца не толькі таго, што ты там па-беларуску размаўляеш. Там проста напружаная сітуацыя праз жудасныя ўмовы і тое, што там мала месца і кожны дзень адное і тое ж». 

«Так холадна, што можна памерці»

Мікалай кажа, што ў памяшканні камернага тыпу (ПКТ) для вязняў ствараюцца жудасныя ўмовы.

«У камеру не трапляе сонечнае святло, бо там жалезныя «раснічкі». Узімку там дзікі холад, бо адчынена фортка. Так холадна, што можна памерці. Папрысядаеш — сагрэешся на гадзіну.

У ШІЗА я не сядзеў, але калі хадзіў па прадолах, то бачыў умовы, у якіх утрымліваюць. У камерах ШІЗА няма матрацаў. Некаторыя спяць на жалезным ложку, а іншыя — на драўлянай дошцы. Таксама там ёсць дзверы са шклом — для «самагубцаў». Каб было бачна, што яны робяць. Там краты і шкло.

Яны мяне па тых прадолах [калідорах] з ПКТ выводзілі збіваць. Агулам там ёсць адзіночныя камеры, а ёсць і для чатырох, і для шасці чалавек».

«Ты там проста атручаны гэтым СССР і той вайной»

«У калонія вельмі цяжкая праца, да якой прымушаюць палітвязняў. Палітычныя займаюцца толькі цяжкай працай, лёгкую ім не даюць. Напрыклад, цягаем бервяно, дошкі. Некаторыя разбіраюць метал, і да такой моцы, што скура здзіраецца. Мы яшчэ рабілі нейкія скрыні, але невядома, для чаго яны. Шылі нейкую форму для расійскага войску. Але дакладна не ведаю, куды гэта.

Там яшчэ і ўвесь час гэтыя культурна-выпраўленяыя працы (КВР). Яны там прапагандай займаюцца. Увесь час «вайна», «савецкія часы», паўсюль плакаты з «сярпом і молатам». То ты там проста атручаны гэтым СССР і той вайной».

Палітвязняў прымушаюць працаваць нават пры хваробе. Мікалай ўзгадвае, што аднойчы яму пры тэмпературы ў 40 градусаў не пускалі да лекара і прымусілі ісці на працу.

«Пасля каранціну я трапіў у бальніцу, яны давалі мне па тры таблеткі анальгіну. Тады была зіма, нам выдалі рыдлёўкі, а яны як даспехі, самі па сабе мо кілаграмаў 20. І ты мусіш прыбіраць снег па восем гадзінаў. А потым могуць зрабіць так, што ты па чатыры гадзіны стаіш на марозе проста так. І я там захварэў».

Што ратавала ў зняволенні

«Адміністрацыя сваімі ўмовамі можа зрабіць узмоцнены рэжым. Гэта цяжка. Ты кожны дзень прачынаешся а шостай гадзіне — і пачынаецца ўсё адное і тое ж. Адзінае, што выратоўвае — кнігі і спроба займацца спортам. Але ж важна, каб і харчаванне было добрае, а яны спецыяльна з перадачы робяць проста салат — рэжуць усё і змешваюць. А калі прыходзіць перадача, то гэта вельмі цяжкі дзень, бо табе трэба ўсё раскласці, падпісаць гэта. А ў гэты момант можа быць прафулік, які ты не можаш прапусціць. А без перадач немагчыма вытрымаць з той ежай».