Віталь Цыганкоў: «Радыкалізацыя» Ціханоўскай была непазьбежная
Рэйтынг у сёньняшняй Беларусі ня мае значэньня. Рыторыка Ціханоўскай зьмянілася. І тут ёсьць відавочныя прычыны: па-першае, агрэсія Расеі супраць Украіны, па-другое, узмацненьне рэпрэсіяў, якое выклікае радыкалізацыю апанэнтаў улады. Жорсткі аўтарытарны рэжым не прадугледжвае існаваньня нейкай памяркоўнай «трэцяй сілы», чагосьці сярэдняга паміж радыкальнай апазіцыяй і ўладай.
Святлана Ціханоўская. Фота з прэс-службы беларускай лідаркі
Рыторыка Сьвятланы Ціханоўскай сёньня зусім іншая, чым была два з паловай гады таму. У чым прычыны, матывы і наступствы гэтай мэтамарфозы, якую можна акрэсьліць як палітычную «радыкалізацыю»? Пра гэта на «Св*бодзе» разважае Віталь Цыганкоў.
Апошнія месяцы Сьвятлана Ціханоўская выказваецца зусім ня так асьцярожна і расплывіста як, напрыклад, два гады таму. Амаль усе яе публічныя выступы і інтэрвію зроблены па-беларуску, яна гаворыць пра неабходнасьць нацыянальнага адраджэньня, называе Расею агульным ворагам Беларусі і Ўкраіны, заяўляе, што Беларусь павінна выйсьці з АДКБ і «саюзнай дзяржавы» з Расеяй, абмяркоўвае магчымасьць сілавога варыянту і гэтак далей.
У чым прычыны, матывы і наступствы гэтай мэтамарфозы, якую можна акрэсьліць як палітычную «радыкалізацыю»?
Па-першае, хацеў бы адзначыць, што цяперашняя палітычная рыторыка Ціханоўскай наўрад ці схіліць да яе тых апанэнтаў, якія ад пачатку крытыкавалі яе за невыкарыстаньне беларускай мовы і словы пра «мудрага Пуціна». Але гэтага і не магло адбыцца. Бо сярод гэтых яе «непрыхільнікаў» хапае людзей, якія альбо проста нікога з палітыкаў ня любяць, альбо ня любяць толькі тых беларускіх палітыкаў, імя якіх не Зянон Пазьняк. Таму: што б Ціханоўская ні рабіла, заваяваць сымпатыі гэтай (урэшце, вельмі нешматлікай) групы ёй усё роўна не ўдалося б.
Для чалавека, які сочыць за беларускай палітыкай не з 2020 году, а трошкі даўжэй, цяперашнія зьмены ў рыторыцы і дзеяньнях каманды Ціханоўскай выглядаюць даволі натуральным працэсам. І справа ня толькі ў дзьвюх самых відавочных прычынах — па-першае, агрэсіі Расеі супраць Украіны, а па-другое, узмацненьні рэпрэсіяў, якое выклікае радыкалізацыю апанэнтаў улады. Справа таксама ў пэўнай гістарычнай заканамернасьці.
Колькі разоў у нашай гісторыі мы назіралі, як людзі, якія станавіліся апанэнтамі Лукашэнкі, гаварылі: «Мы зробім усё ня так, як нашы папярэднікі», займалі больш «нэўтральную пазыцыю», імкнуліся быць «трэцяй сілай» паміж рэжымам і «традыцыйнай» нацыянальна-дэмакратычнай апазыцыяй. Так было зь Вярхоўным Саветам 13-га скліканьня ў 1995-1996 гадах, калі нават дэпутаты з дэмакратычнай фракцыі «Грамадзянскае дзеяньне», створанай вакол Аб'яднанай грамадзянскай партыі, першыя месяцы імкнуліся не канфліктаваць з Лукашэнкам і не супрацьстаяць ягоным ініцыятывам. Так было амаль на кожных прэзыдэнцкіх выбарах, калі некаторыя кандыдаты ад апазыцыі спрабавалі не выглядаць «радыкальнымі», гаварылі пра «мірныя перамены» і паступовую эвалюцыю ўлады.
Але потым выбары, як заўсёды, фальшаваліся, кандыдатаў альбо саджалі, альбо яна самі пераходзілі ў радыкальную апазыцыю да дзейнай улады. І гэтая схема працавала ўсе апошнія 28 гадоў фактычна без выключэньняў.
Рэч у тым, што такі жорсткі аўтарытарны рэжым, як лукашэнкаўскі, апрыёры не прадугледжвае існаваньня нейкай памяркоўнай «трэцяй сілы», чагосьці сярэдняга паміж радыкальнай апазыцыяй і ўладай. Любая палітычная партыя, якая жадала мець хоць нейкае самастойнае бачаньне і рэальна змагацца за ўладу, няхай сабе нават самымі спакойнымі і мірнымі сродкамі, рэжымам заўсёды ўспрымалася як пагроза, на якую адразу вешаўся ярлык «радыкальнай апазыцыі». Улада сама саштурхоўвала, сьпіхвала ў гэтую «радыкальную» нішу нават памяркоўных і мяккіх крытыкаў, пра што красамоўна сьведчыць, напрыклад, нядаўні арышт Андрэя Дзьмітрыева, лідэра кампаніі «Гавары праўду».
У розныя пэрыяды, у залежнасьці ад жорсткасьці ўладаў у той гістарычны момант, гэты працэс адбываўся па-рознаму, але прынцыповае правіла заставалася нязьменным: ніякай «трэцяй сілы», ніякай «канструктыўнай апазыцыі» ў Беларусі пры гэтым рэжыме не існавала і ня можа існаваць.
Таму «радыкалізацыя» (не істотна, ці браць гэты тэрмін у двукосьсе, ці не) каманды Ціханоўскай — абʼектыўны і непазьбежны працэс, які, натуральна, толькі паскорыўся пасьля пачатку агрэсіі Расеі супраць Украіны.
І калі нейкія праўладныя прапагандысты гавораць, што такой радыкалізацыяй Ціханоўская можа адштурхнуць ад сябе некаторых «нэўтралаў» (у тым сэнсе, як акрэсьліваюць гэтую частку беларускага грамадзтва сацыёлягі), то тут з прапагандыстамі нават можна пагадзіцца. Так, можа, і адштурхоўвае. Калі пасьля пачатку агрэсіі Расеі супраць Украіны Ціханоўская адназначна асудзіла і саму агрэсію, і расейскае кіраўніцтва, то, відавочна, канчаткова адштурхнула ад сябе беларускіх прыхільнікаў Пуціна.
І што? Як паставіцца да таго, што аматары вайны, агрэсіі, забойстваў і ваенных злачынстваў не на баку дэмакратычнай Беларусі? Як да рэальнасьці, якую ў гэты момант ніяк ня зьменіш. І зацятыя прыхільнікі дыктатуры, і тыя 3-5 працэнтаў, якія выступаюць за ўваход Беларусі ў склад Расеі, таксама ня стануць прыхільнікамі свабоднай і дэмакратычнай Беларусі. Ня трэба і спрабаваць ім спадабацца — тым больш што шанцаў атрымаць іхнія сымпатыі ўсё роўна ніякіх.
Вайна абʼектыўна абвастрае сьветапоглядныя процістаяньні, тыя палітычныя і чалавечыя пазыцыі, якія ў мірны час можна было прыглушыць альбо праігнараваць, не заўважаць. Але падчас вайны людзі, якія стаяць па розныя бакі лініі фронту, ня могуць быць палітычнымі аднадумцамі.
Таму зараз няма ніякага істотнага практычнага значэньня, які ўзровень электаральнай папулярнасьці Ціханоўскай. Выбарчы рэйтынг патрэбны ў свабодных дэмакратычных выбарах, а іх пры цяперашнім рэжыме ў Беларусі ня будзе. З пункту гледжаньня дасягненьня той асноўнай задачы (зьмена ўлады) і з пункту гледжаньня тых шляхоў, якімі гэтую задачу давядзецца вырашаць, сёньня, у 2023 годзе, ня мае вялікага значэньня, які цяпер асабісты рэйтынг Ціханоўскай. (Зазначым, што нават у лістападзе 2020-га «прэзыдэнцкі» рэйтынг Ціханоўскай быў меншы, чым у Бабарыкі: 10 працэнтаў супраць 38,8).
Цяпер мае значэньне толькі эфэктыўнасьць дзеяньняў у рамках дасягненьня адзінай мэты — пазбаўленьня Беларусі ад цяперашняга аўтарытарнага (які імкліва пераўтвараецца ў таталітарны) рэжыму.
У сёньняшняй сытуацыі, калі ня толькі старым палітычным актывістам, але і большасьці беларусаў стала зразумела, што выбарамі гэтую ўладу ня зьменіш, галоўнымі становяцца ня масавая папулярнасьць і не пасіўная большасьць (дастаткова, каб яна ставілася нэўтральна), а такія рэчы, як спрыяльнае для вырашэньня «беларускага пытаньня» міжнароднае асяродзьдзе, разлад унутры намэнклятуры і наяўнасьць актыўнай падрыхтаванай меншасьці. Некалькі тысяч людзей з пэўнымі ўменьнямі і пэўнымі магчымасьцямі могуць стаць больш важным і вырашальным чыньнікам для зьмены ўлады, чым сотні тысяч удзельнікаў мірных дэманстрацыяў.