Звольненая з «Гродна Азота»: Адчуванне, калі перастаеш быць прыгоннай і належыш сабе — гэта кайф!

26 кастрычніка 2020 года адразу некалькі цэхаў «Гродна Азота» падтрымалі агульнанацыянальную забастоўку. Адны не здалі змену, іншыя не прынялі, паўтары сотні чалавек сабраліся на прахадной у знак салідарнасці. Спешна выкліканыя сілавікі загналі частку рабочых на завод, больш за 30 чалавек былі затрыманы.

Гендырэктар пры гэтым заявіў, што аніякай забастоўкі няма, і абяцаў звольніць «купку шкоднікаў-сабатажнікаў», узгадвае падзеі «Салідарнасць». У выніку без згоды прафсаюза былі звольненыя нават тыя азотаўцы, хто 26-га знаходзіўся на бальнічным або ў адпачынку.

13 завадчан звярнуліся ў суд, аспрэчваючы законнасць звальнення. У іх ліку — апаратчыца 5 разрада Яўгенія Кузікевіч. Хімік-тэхнолаг распавяла, якім запомніла пачатак страйку, чаму адмовілася ад прадуктовай дапамогі і як лечыць страхі «трывожнымі валізкамі».

— 26 кастрычніка ў мяне быў выхадны. Прыехала на завод з хворай нагой, каб патрапіць у медпункт. Чаму туды? У звычайнай паліклініцы складана растлумачыць, чаму з расцяжэннем (а лекары паставілі дыягназ «лёгкае расцяжэнне») мне патрэбны бальнічны, таму што гэтыя дактары не ведаюць спецыфікі нашай працы і не ведаюць, чаму з кульгавасцю мне трэба вызваленне на некалькі дзён, каб усё загаілася. А ў мяне корпус, 30 ці нават 32 метры метка, і калі трэба па працы залезці на дах, то фізічна не змагу гэтага зрабіць.

Але ў медпункт я не патрапіла — мяне забралі, як і многіх у той дзень. АМАП жа не пытаецца, як ты сябе адчуваеш, калі ты стаіш не там, дзе трэба, не ў тым месцы і не ў той час. Затое ўбачыла, як людзей заганяюць на працу, у прамым сэнсе слова заганяюць дубінкамі. Гэта было жудасна, па-іншаму не скажаш — людзі ў паніцы кінуліся да турнікетаў…

Успамінаць гэтыя падзеі было страшна, калі давялося зноў пра ўсё распавядаць — першы суддзя, які вёў нашу справу, скурпулёзна капаўся ва ўсіх нюансах, кожнага падрабязна распытваў. Ведаеце, ёсць траўмы, якія людзі атрымліваюць, удзельнічаючы ў вайне, у баявых дзеяннях — а ты была проста сведкай гвалту, і ўсё роўна перажыты жах застанецца з табой назаўжды. Хоць час лечыць — яшчэ ў лістападзе мінулага года ўскалыхнулася б куча эмоцый, сёння — непрыемныя, цяжкія, але ўжо не такія балючыя ўспаміны, бо жыццё працягваецца.

А ў той дзень нас завезлі ў РАУС, не разбіраючыся, склалі пратакол пра ўдзел у несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве. 28 чысла я далучылася да стачкі, таму што працаваць пад прымусам — гэта ненармальна. Хоць, калі шчыра, у ноч з 28 на 29 кастрычніка стаяла пад прахадной, думала, ісці мне на працу ці не. Гэтыя дні, 28 і 29 кастрычніка, мне потым залічылі як прагулы.

Ужо 30 кастрычніка Яўгенію звольнілі з фармулёўкай «за прагулы»: «На днях, дарэчы, прыйшоў з гэтай нагоды ад наймальніка ліст у ячэйку БНП («Беларускага незалежнага прафсаюза»), юрыст сказаў, што там вельмі цікавае, амаль камедыйнае чытво, але я пакуль не чытала».

— Калі зразумела, што наймальнік, дзяржава нас не чуюць і не збіраюцца выконваць нашы патрабаванні, тыдні два ці тры быў такі стан, калі нічога не магла рабіць, нікога не хацела бачыць. Незнаёмыя нумары я не падымала, і пасля таго, як тэлефон арыштавалі, давялося мяняць усе паролі.

А потым зайшла ў Інтэрнэт і ўбачыла, што розныя людзі, пра якія я нават забылася, што яны былі ў маім жыцці, пачалі мне пісаць, запісваць аўдыёпасланні, гаварыць словы падтрымкі — і стала лягчэй, я вярнулася ў сацыяльнае жыццё і выйшла з таго ступару, у якім знаходзілася.

Пазней, успамінае Яўгенія Кузікевіч, яна звярнулася ў фонды салідарнасці. Некаторы час атрымлівала прадуктовую дапамогу, потым адмовілася:

— Мяне прыгнятала адчуванне таго, што я ахвяра, маю патрэбу ў дапамозе і не магу вырашыць свае пытанні і праблемы сама. Адна справа — пратрымацца першы час, калі ты вызначаешся, куды рухацца далей, а потым ужо трэба самой прымаць рашэнні аб сваім жыцці.

Першы час, калі мяне «накрыла», вы не ўяўляеце, колькі я намалявала самаробных паштовак і адпраўляла іх палітвязням са спісаў «Вясны». Захапленне маляваннем было ў мяне і раней, а тут пачуцці самі выплюхваліся на паперу. Плюс я такі чалавек, калі мне нешта даюць, трэба даваць у адказ — а што я магла даць, акрамя таленту да малявання?

Магчыма, гэта таксама дапамагло сацыялізавацца і вярнуцца да звычайнага жыцця. Хоць, вядома, складана назваць яго нармальным, але ўжо хоць бы займаешся паўсядзённымі клопатамі, а не думаеш пастаянна пра тое, што ты ахвяра, што ў краіне адбываюцца рэпрэсіі, а ты не можаш нічога змяніць, хіба што з'ехаць далей ад усіх куды-небудзь у лес…

Яўгенія прызнаецца: думкі пра тое, каб з'ехаць з краіны, наведваюць і цяпер. Акрамя вышэйшай хіміка-тэхналагічнай адукацыі, у яе ў актыве ёсць адукацыя графічнага дызайнера і жаданне паспрабаваць сябе ў гэтай сферы. А вось упэўненасці ў заўтрашнім дні і душэўнага спакою няма.

— У якасці, можна сказаць, псіхатэрапіі ў мяне сабраны дзве валізкі. Адна — пакет «на суткі», калі мяне дзесьці схопяць і пасадзяць, як гэта часта робіцца, пад любой падставай. Пасля першай хвалі затрыманняў шмат пісалі пра тое, што можна браць, а што не. Па-мойму, нават у чаце прафсаюза была такая інфармацыя, я прачытала і склала патрэбнае. Ужо сабраны і запакаваныя кніжкі ў мяккай вокладцы, сродкі асабістай гігіены, бялізна. Шчыра кажучы, пасля гэтага мне стала лягчэй, змагла па начах спакойна спаць.

А другі чамадан — калі ўсё-такі давядзецца тэрмінова з'язджаць за мяжу. Я не з'язджаю, хачу жыць тут, але разумею, што можа ўзнікнуць такая сітуацыя. Таму чамадан далёка не хаваю, ён стаіць у калідоры як «запасны варыянт», каб не было адчування безвыходнасці. Таму што калі ты бачыш увесь негатыў, які адбываецца, паток гвалту, які не спыняецца, а толькі ўзмацняецца, то атрымліваеш толькі новыя душэўныя траўмы.

Самае дзіўнае, прызнаецца былая работніца «Гродна Азота», адбылося, калі яна зразумела, што не хоча вяртацца на завод:

— Лічыцца, што ў нас на «Азоце» плацяць нармальныя грошы, але калі ўлічыць тыя ўмовы, у якіх я працавала — начныя змены, першы спіс шкоднасці, не заўсёды кампетэнтнае начальства — то грошы не такія ўжо і вялікія. Такая самая вышэйшая адукацыя, як у мяне — інжынер хімік-тэхнолаг — была ў майго начальніка аддзялення, астатнія кіраўнікі профільнай адукацыі не мелі.

І калі здараліся, скажам проста, перадаварыйныя сітуацыі, калі трэба тэрмінова прымаць рашэнне, то я магла прааналізаваць сітуацыю ў нас, у сумежных аддзяленнях, і ведала, што трэба зрабіць — але не мела права камандаваць, а тыя, каму гэта па пасадзе прызначана, сядзелі і нічога не рабілі — ну, прабачце, гэта «зашквар». Даводзілася на іх у адкрытую лаяцца: «Ды прыміце ўжо рашэнне!» — таму што бяздзейнічаць нельга, у нас не тая вытворчасць, гэта не цукеркі, а хімікаты.

І вось калі я некалькі месяцаў пагуляла на волі, падумалася: за 950 рублёў зноў працаваць па зменах у тых жа ўмовах з людзьмі, якія часта не хочуць нічога рабіць, толькі робяць выгляд, правяраюць ідэалогію і прыборку тэрыторыі — а яно мне трэба? Лепш я знайду сабе іншую працу, змяню спецыфіку.

Я і ў суд пайшла не для таго, каб вярнуцца на завод, а за справядлівасцю — была настолькі расчараваная і абураная тым, што адбываецца. Хочацца, каб тыя людзі, якія парушылі працоўнае заканадаўства, адказалі за гэта, каб нас аднавілі і тыя, хто хоча сысці з завода, зрабілі гэта па ўласным жаданні, а не за прагулы.

Нам заявілі, маўляў, вы адмовіліся працаваць. Прабачце, а як яшчэ простаму чалавеку, голас якога ніхто не чуе, заявіць аб тым, што яго правы парушаюцца?! Мяне ніхто не слухаў — ні ў панядзелак, ні ў аўторак; я чытала ў СМІ афіцыйную пазіцыю наймальніка аб тым, што на заводзе ўсё нармальна, нічога не адбываецца. Як так, калі людзей заганяюць на працу дубінкамі, калі сітуацыя выварочваецца наадварот і татальнае беззаконне, паўсюднае гвалт становяцца законнымі?

Я не юрыст па адукацыі, але чытаю навіны і разумею, што вось гэтыя папраўкі ў Адміністрацыйны і Крымінальны кодэксы накіраваныя на тое, каб замацаваць парушэнне правоў беларусаў, і працоўных, і грамадзянскіх — любых. Правы засталіся толькі ў выканаўчай і судовай улады. Ва ўсіх астатніх — толькі абавязак працаваць, калі і колькі скажуць. А табе не забяспечаць ні ўмовы працы, не будуць закупляць новае абсталяванне, не будуць ахоўваць твае здароўе і жыццё. У які момант часу мы пераскочылі назад у мінулае, нават не ў прыгоннае права, а кудысьці яшчэ глыбей?

Яўгенія прызнаецца, што не адчувае крыўды на былых калег, хто не далучыўся да стачкі:

— Тыя, хто працягвае хадзіць на працу, — гэта іх выбар. А я вырашаю сама, што і як рабіць. Складана перадаць словамі, але адчуванне, што тваё жыццё належыць табе, калі ты перастаеш быць прыгонным чалавекам, які 13 гадоў хадзіў па адной і той жа дарозе на адну і тую ж працу, — гэта неапісальны кайф. Многія мае калегі, хто ўжо сышоў на пенсію, называлі гэта турмой, і ў чымсьці мелі рацыю — калі ты ходзіш штодня праз строгую прахадную з ваенізаванай аховай, то сапраўды, як быццам адбываеш тэрмін, не бачачы за плотам нармальнага жыцця.

Мне падабаецца хімія, падабалася вучыць іншых, перадаваць свае веды стажорам — але, з іншага боку, за 3-4 гады практычна ніхто з моладзі на вытворчасці не застаўся. Хлопцы бачылі, наколькі гэта цяжка і складана, казалі: «Ды я лепш у войска пайду, чым за такія грошы працаваць».