«Перліна ў кароне Магілёўшчыны» — на кансервацыю Быхаўскага замка скончыліся грошы

Чатыры гады таму чыноўнікі абяцалі знайсці сродкі, каб пачаць рэканструкцыю Быхаўскага замка. Тым часам гісторык і дэпутат палаты прадстаўнікоў Ігар Марзалюк аптымістычна настроены наконт будучыні помніка архітэктуры. Ён запэўнівае, што працы завершаць і замак будзе не горшы за Мірскі.

Ад банернай сеткі, якой прыкрывалі на Дзень беларускай пісьменнасці замак, за тры гады засталіся шматкі. На ацалелым кавалку ёсць звесткі, хто ўзводзіў цытадэль, каму яна належала. І што рэканструкцыя быхаўскай цвержы ўключаная ў дзяржаўную праграму «Замкі Беларусі» на 2012–2018 гады. Выгляд помніка архітэктуры адначасна велічны і жалю варты.

Гэта цуд

Маладая пара з Расіі доўга аглядала замак. Госці пахадзілі па пакоях, з цяжкасцю адолелі беларускамоўны тэкст на рэштках банернай заслоны. Расійцы сказалі, што вандруюць па Беларусі. Пабылі ў Нясвіжы ды Міры. Падзівіліся на тамтэйшыя замкі, а Быхаўскі іх шакаваў.

«Стан замка далёкі ад нармальнага. Але калі ўявіць, які ён быў, напрыклад, у сямнаццатым, васямнаццатым стагоддзі, дык гэта цуд», — першым азваўся мужчына. Ягоная спадарожніца дадала: «Там нібыта напісана, што да 2018 году рэстаўрацыя. Дык як студэнты ў апошнюю ноч перад экзамэнамі рыхтуюцца да іх, гэтак і замак пачнуць аўральна аднаўляць, як тэрмін будзе сыходзіць».

«Цяпер з замкам нічога ня робяць — гэта ж відавочна», — працягнуў сябар суразмоўніцы.

«Нават параўноўваць яго з замкам у Міры некарэктна. Тамтэйшы замак, відаць, быў у такім самым стане. І гэты можна аднавіць. Цяпер жа тут заняпад. Як ён яшчэ не абрынуўся, — сказаў госць з Расіі. — Заклалі вокны, відаць, каб ня лазілі па іх. Але ўваход ёсць, таму лазіць можна колькі заўгодна. Толькі вежы выглядаюць навюткімі. Нядаўна, відаць, выклалі ходнік, ліхтары паставілі — і ўжо паспелі пабіць. Звярнулі ўвагу, што ў самім замку пабураныя дымаходы — так і ў нас шукаюць скарбы».

Прыбіраем смецце — на большае няма грошай

Напярэдадні Дня беларускай пісьменнасці пра Быхаўскі замак шмат пісалі і гаварылі. За прамінулы час сцены помніка архітэктуры ўмацавалі мэталічнымі сцяжкамі, а дзвярныя праёмы, каб не абваліліся, драўлянымі брусамі. Гэтыя ўмацаванні ўжо паспелі паламаць. У замкавых пакоях пазвальвана смецце. Паўсюль пластыкавыя бутэлькі з-пад піва.

У Быхаўскім райвыканкаме на пытанне пра лёс помніка архітэктуры адказалі: на яго няма фінансавання.

«Хоць замак унесены ў праграму „Замкі Беларусі“, але фінансаванне працаў ажыццяўлялася з праграмы „Культура Беларусі“. Гэтая праграма да канца не сфармаваная, а сродкі былі адтуль. Цяпер неабходныя грошы, каб завяршыць працы па кансервацыі аб’екта», — сказаў супрацоўнік райвыканкаму.

Паводле яго, у адноўленым замку плянавалася размясціць музей і залю для рэгістрацыі шлюбаў. Час ад часу, дадаў ён, замак прыбіраюць ад смецця.

Чыноўнік параіў звярнуцца па больш дэталёвую інфармацыю ў Цэнтр па рэстаўрацыі пры Магілёўскім аблвыканкаме, які займаецца праектаваннем працаў.

Пра рэстаўрацыю гаворкі няма

У Цэнтры пацвердзілі: рэканструкцыя Быхаўскага замка ажыццяўлялася паводле праграмы «Культура Беларусі». Не сталі рабіць таямніцы, што грошай там няма.

«Мы папрацавалі над прадухіленнем аварыйных сітуацый з некаторымі элементамі. Сцяжкамі змацавалі сцены, каб яны не разыходзіліся і не разваліліся, бо адсутнічае перакрыцце. На большае грашовых сродкаў няма», — сказаў супрацоўнік цэнтру.

Навуковы кіраўнік рэстаўрацыйных прац Уладзімір Сіняўскі з жалем адзначае, што распачатае аднаўленне замкавых вежаў не ўдалося завяршыць, бо спынілася фінансаванне.

«Прыгажосць вежаў была ў шмат’ярусным даху з купаламі, накшталт нясвіжкіх», — патлумачыў ён. Што да рэстаўрацыі самога замка, то, паводле спецыяліста, гаворкі пра яе пакуль няма.

«Яшчэ доследы не пачыналіся. Часткова выканалі толькі археалогію. Рабілі толькі кансервацыйныя працы, і ўсё на гэтым», — сказаў Уладзімір Сіняўскі.

У 2012 годзе заяўлялі, што на кансервацыю Быхаўскага замка выдзеленыя два мільярды рублёў. Прызнавалася, што гэтая сума замалая. Чыноўнікі аблвыканкаму браліся тады знайсці дадатковае фінансаванне:

«Задача стаіць, каб частку рэстаўрацыі пачаць у 2013 годзе, нейкія элементы аднаўлення паказаць да Дня пісьменства. Два мільярды для такога замка — нязначная сума. Мы вядзем перамовы, і ёсьць разуменне і падтрымка з боку міністра культуры пра тое, што будзе разглядацца пытанне пра дадатковае фінансаванне», — абяцаў цяпер ужо былы начальнік упраўлення Магілёўскага аблвыканкаму Анатоль Сынкавец.

Тады ж казалі, што рэканструкцыю помніка архітэктуры завершаць да 2018 году. Пакуль жа з абяцанага часткова аднавілі згаданыя дзьве замкавыя вежы і ўмацавалі сьцены самога замка, каб не разваліліся.

Хто здолее аднавіць замак?

Быхаўскі замак узьвялі як абарончае збудаванне ў першай палове сямнаццатага стагоддзя. Належаў ён гетману Вялікага Княства Літоўскага Яну Хадкевічу. Потым ім завалодалі Сапегі. Цяпер заняпалая цытадэль узвышаецца па-над крутым схілам абарончага рова. З акон відаць шырокі дняпроўскі поплаў.

Доўгі час у мурах замка размяшчаліся розныя вытворчасці. Калі будынак ужо пуставаў, здарыўся пажар, які зьнішчыў частку даху. Пасьля гэтага разбурэнне пайшло хутчэй. Быхаўскі замак — адзінае абарончае збудаванне, якое ацалела на ўсходзе Беларусі.

«Быхаўскі замак варта аднавіць. На гэта патрэбна найперш жаданне, а калі яно будзе, то грошы можна знайсці», — такой думкі трымаецца турыстка, зь якой удалося пагутарыць ля помніка архітэктуры.

«Толькі варта запрасіць спецыялістаў, якія ўмеюць рэстаўраваць такія будынкі, — дадае яна. — Ягоны стан не настолькі жахлівы, як напрыклад, Любчанскага замка. Той нашмат больш разбураны, але яго аднаўляюць. У Быхаўскага замка засталіся сцены, а гэта нямала».

«А можа, пакуль лепей ня брацца за рэстаўрацыю», — асьцярожна выказваецца яшчэ адна турыстка.

«Неяк у нас дужа кепска з гэтай справай у Беларусі. Як на мяне, то ў нас няма кваліфікаваных будаўнікоў-рэстаўратараў. Як ні возьмуцца, то навабуды са старога выходзяць, — працягвае суразмоўніца. — А так падставы і гістарычныя, і культурныя для захавання гэтага помніка відавочныя. Ён важны не толькі для Магілёўшчыны, але і для Беларусі. Аднаўляць жа яго трэба такім, якім ён быў збудаваны. Але да гэтага шмат чаго трэба яшчэ зрабіць».

Пэрліна ў кароне Магілёўшчыны

Гісторык, дэпутат Палаты прадстаўнікоў Ігар Марзалюк называе Быхаўскі замак адной з «пэрлінаў у кароне Магілёўшчыны».

«Ёсць Мсціслаў, які цяпер мы робім дужа якасна. Прыязджайце на „Дажынкі“, пабачыце, які прыгожы горад атрымаўся, які там беларускі дух адчуваецца. Ёсьць Жылічы, і ёсць Быхаў», — кажа гісторык.

«Гэтыя тры аб’екты на кантролі ўва ўсіх, — настойвае ён. — І мы будзем імі займацца, не забываючы, зразумела, пра іншыя рэгіёны. Па Быхаву я збіраюся рабіць манаграфію ды праводзіць комплексныя даследаванні. На Быхаўскі замак ніхто не забываецца. Будзем прыцягваць на яго сродкі».

Ігар Марзалюк не пагаджаецца з пазіцыяй, што помнік архітэктуры разбурыцца, пакуль знойдуць на яго фінансаванне.

«Яго ніхто не разбурае, а сам па сабе ён не разбурыцца, — кажа суразмоўца. — Стан ягоны сапраўды сумнаваты. Куды тут падзецца! Помнікаў у Беларусі, якія чакаюць рэстаўрацыі, вельмі шмат. Але мы хаця б з замкам пачалі першы этап. А калі яго пачалі, то завяршым і астатнія. Быхаўскі замак будзе ня горшы за Мірскі — з цягам часу будзе цалкам адноўлены, і будуць там экспазіцыі. Іншая справа, што ўсё гэта немагчыма зрабіць за год ці за два».

Паводле Радыё Свабода