Патрындзелі ў Брусэлі

Канферэнцыя «Дыялог аб мадэрнізацыі з беларускім грамадствам?», якая прайшла 9 красавіка ў Еўрапарламенце, была поўная жарсцяў. Некаторыя палітыкі пабачылі ў ёй пагрозу скасавання санкцый ЕС у дачыненні да беларускіх чыноўнікаў, а некаторыя — магчымасці для Беларусі.



Не дамовіліся міжсобку

Брусэльскаму пасяджэнню папярэднічаў чарговы «міжсабойчык» беларускай апазіцыі. Напярэдадні канферэнцыі кіраўнікі трох палітычных сілаў (Аляксандр Мілінкевіч, лідар руху «За Свабоду», Уладзімір Някляеў, лідар кампаніі «Гавары праўду!» і Аляксей Янукевіч, лідар Партыі БНФ) выступілі з заявай, у якой выказалі сваё бачанне еўрапейскага дыялогу. З крытыкай на заяву абрынуўся лідар «Еўрапейскай Беларусі» і палітэмігрант Андрэй Саннікаў.

Калі паглядзець на «заяву тройкі», то, здавалася б, нічога звышсенсацыйнага ў ёй няма. «Тройка» проста выказала ўпэўненасць, што «толькі вяртанне да паўнавартаснага дыялогу і супрацоўніцтва паміж Беларуссю і ЕС істотна пашырыць магчымасці нашай краіны і грамадства для мадэрнізацыі і пабудовы дэмакратычнага ладу». Пры гэтым адзначыўшы, што «паўнавартасны дыялог магчымы толькі пасля вызвалення палітычных вязняў, уключаючы спыненне дзеяння судовых рашэнняў у дачыненні да ўмоўна асуджаных і асуджаных з адтэрміноўкай выканання прысуду». У той жа час падпісанты заявілі, што для ўмацавання стабільнасці ў рэгіёне і незалежнасці Беларусі ЕС можа дзейнічаць ужо зараз, не чакаючы крокаў афіцыйнага Мінска.

Прапановы «тройкі» па аднабаковых дзеяннях з боку ЕС вельмі слушныя, але, шчыра кажучы, малавыканальныя. Першыя дзве — гэта максімальна спрасціць візавы рэжым для грамадзян Беларусі, зыходзячы з магчымасцяў, якія дае Візавы кодэкс ЕС, і пачаць практычную рэалізацыю ў дачыненні да грамадзян Беларусі ўмоваў пагаднення абмалым памежным руху з Беларуссю ў 50-кіламетровай зоне на мяжы з Польшчай і Літвой. На гэта ўжо адказалі адказныя асобы з Польшчы і Літвы. Візы ў аднабаковым парадку скасаваць немагчыма: грамадзяніна без візы ў Польшчу ці Літву не пусцяць беларускія памежнікі. А Беларусь пагадненні аб малым памежным руху не ратыфікуе ўжо два гады. Так што тут звяртацца трэба да беларускіх уладаў, а не да Еўропы.

Таксама прапануецца спрасціць для малога і сярэдняга бізнэсу правілы стварэння і функцыянавання ў ЕС сумесных беларуска-еўрапейскіх прадпрыемстваў і пашырыць магчымасць для беларусаў атрымліваць еўрапейскую адукацыю. Выбачайце, прэферэнцыі для бізнэсу — не справа ЕС, а ўключэнне Беларусі ў Балонскі працэс — зноў-такі справа ўлады «сінявокай».

Таму ўся заява была зведзеная да прэамбулы пра «вяртанне паўнавартаснага дыялогу» і «амбулы», дзе казалася, што, «у выпадку выканання ўрадам Беларусі раней адзначаных умоваў і аднаўлення паўнавартаснага дыялогу з ЕС, вярнуцца да перамоваў з афіцыйным Мінскам у межах «Сумеснага часовага плану», што будзе спрыяць мадэрнізацыі і лібералізацыі Беларусі. Мы падтрымаем любыя дзеянні, якія будуць адпавядаць прынцыпу — «больш Еўропы для Беларусі і беларусаў».

               Андрэй Саннікаў

Вось гэта і выклікала рэзкую заяву Саннікава. «Сваю заяву кіраўнікі трох арганізацый назвалі «Больш Еўропы для Беларусі», хоць чытаецца яно як «Хочам легітымную дыктатуру»… Цалкам відавочна, што сёння ў Еўропе зноў спрабуюць вярнуцца да не раз выпрабаванага і не раз праваленага сцэнару дыялога з дыктатарам. Некаторыя еўрапейскія палітыкі і чыноўнікі ЕС «моцна стаміліся» адстойваць свае ж прынцыпы свабоды, дэмакратыі і правоў чалавека ў Беларусі. Беларускія палітвязні з'яўляюцца ўсяго толькі прыкрай перашкодай на шляху да аднаўлення ранейшых адносін, сутнасць якіх зводзілася да славеснай крытыцы парушэнняў правоў чалавека, але пры гэтым да нарошчвання дзелавой актыўнасці ў Беларусі пад кантролем дыктатуры. Усё гэта нязменна прыводзіла да ўмацавання дыктатуры і ўзмацненню рэпрэсій», — абрынуўся Саннікаў адначасова і на еўрапалітыкаў, і на «тройку».

Саннікаў нагадаў: чым мякчэйшая ў Беларусі «лібералізацыя», тым мацнейшы ціск аказваецца на палітвязняў у турмах. І прапанаваў сваё непрымальнае рашэнне: «Да вызвалення палітвязняў спыніць ўсе адносіны з дыктатурай, прыпыніць гандаль нафтапрадуктамі і імпарт калійных угнаенняў, замарозіць банкаўскія рахункі, не прымаць эмісараў дыктатуры і не адпраўляць сваіх».

Еўропа шукае пернік

Варта казаць, што апасенні Саннікава мелі пад сабой падставы. На канферэнцыі ў Брусэлі прадстаўнікі Еўрапарламента пераконвалі беларускую апазіцыю ў неабходнасці дыялогу з уладамі. Непасрэдны арганізатар канферэнцыі, старшыня камітэта па адносінах з Беларуссю, польскі дэпутат Філіп Качмарак прапанаваў прааналізаваць вынікі і паразважаць пра будучыню праекту «Дыялог аб мадэрнізацыі».

У гэтым рэчышчы віцэ-старшыня Еўрапарламента Яцэк Пратасевіч адзначыў, што дыялог неабходны, і спаслаўся на досвед польскай «Салідарнасці». Паводле яго слоў, трэба супрацоўнічаць з элітамі на мясцовым узроўні, што рана ці позна наступіць перыяд трансфармацыі, калі кантакты і вопыт гэтых людзей будуць неабходныя.

Дырэктар дэпартамента па пытаннях Расіі, «Усходняга партнёрства», Цэнтральнай Азіі, рэгіянальнага супрацоўніцтва і АБСЕ Еўрапейскай службы знешняга дзеяння ЕС Гунар Віганд паведаміў, што ў Тбілісі адбылася сустрэча, падчас якой Штэфан Фюле і Уладзімір Макей дамовіліся аб далучэнні да «Дыялога аб мадэрнізацыі» афіцыйнага Мінска. Пры гэтым Віганд даў зразумець, што дыялог з уладамі будзе адбывацца не разам з грамадзянскай супольнасцю, а паралельна.

Рэзка супраць гэтага выступілі кіраўнік Аб'яднанай грамадзянскай партыі Анатоль Лябедзька і намеснік старшыні незарэгістраванага ў Беларусі праваабарончага цэнтру «Вясна» Валянцін Стэфановіч. Стэфановіч адзначыў, што ў такім выпадку, «калі будзе адбывацца мадэрнізацыя, то гэта будзе аўтарытарная мадэрнізацыя, без дэмакратызацыі грамадства».

Лябедзька выказаўся яшчэ больш катэгарычна: «Па-ранейшаму застаюцца тры ўмовы: вызваленне палітвязняў і іх рэабілітацыя, правядзенне свабодных і празрыстых выбараў, а потым — дыялог аб мадэрнізацыі. І толькі ў такім парадку, ніякім іншым».

Што ў выніку?

Вынік канферэнцыі такі, які ад яго і чакалі. То бок амаль ніякага: «Пасядзелі, патрындзелі, разышліся». Зразумела, гэтая канферэнцыя і не была разлічаная на тое, што ад яе будуць нейкія вынікі: ніякіх рэзалюцыяў на ёй не прымалася. Відавочна, што таксама не магло быць вынікам «развіццё альбо закрыццё» «Дыялогу аб мадэрнізацыі». Закрыць гэтую праграму для Еўропы — значыць, прызнаць поўны правал еўрапейскай палітыкі ў дачыненні да суседкі. А развівацца яна не можа таму, што, як казалі шмат якія эксперты, яна «не інстытуцыяваная». То бок, у яе няма выразнай структуры, тэрмінаў дзеяння, і нават бюджэту. Раней усе беларускія эксперты, якія ў ёй працавалі, працавалі на валанцёрскіх пачатках і з уласнага энтузіязму.

З-за сваёй неінстытуцыяванасці гэтая праграма таксама не можа прапанаваць нічога афіцыйнаму Мінску. У свой час яна разглядалася пэўным «парэзаным» варыянтам «Усходняга партнёрства» для Беларусі, але ў праграме «Усходняе партнёрства» хоць невялічкія, але былі грошы. Тут жа няма нічога. А значыць, няма чаго і абмяркоўваць.

Адзіны і вельмі важны вынік толькі ў тым, што еўрапейскія чыноўнікі афіцыйна паведамілі сваім беларускім апазіцыйным калегам: Фюле і Макей дамовіліся аб далучэнні да «Дыялога аб мадэрнізацыі» афіцыйнага Мінска. Пасыл вельмі ясны: будзе пэўнае «размарожванне» кантактаў паміж афіцыйным Мінскам і Брусэлем, і «не здзіўляйцеся, калі мы дадзім візу Макею». Хаця на якім узроўні адбудзецца «размарозка», пакуль казаць цяжка.

Пасяджэнне 12 лютага ў Тбілісі, дзе браў удзел У. Макей

І дзеянні ў гэтым накірунку ўжо відавочныя. Міністр замежных спраў Швецыі Карл Більдт паведаміў ў сваім акаўнце ў «Твітары» аб хуткім аднаўленні работы пасольства Швецыі ў Беларусі. «Пасля пэўных складанасцяў мы адправім часовага паверанага кіраваць нашым пасольствам у Мінску», — напісаў Більдт.

Прадстаўнік МЗС Беларусі Марыя Ваньшына пацвердзіла твіт Більдта: «Па выніках праведзеных па ініцыятыве шведскага боку двух раўндаў кансультацый паміж МЗС беларускім бокам прынятае станоўчае рашэнне адносна просьбы шведскага боку аб акрэдытацыі ў Мінску часовага паверанага ў справах Швецыі ў Рэспубліцы Беларусь».

Палітвязні будуць вызваленыя

А як жа прынцыповая пазіцыя Еўропы? А як жа палітвязні? Бо, калі пачынаецца дыялог, значыць, афіцыйны Мінск нешта Еўропе прапанаваў? А прапанаваць ён можа толькі адно — вызваленне ўсіх альбо часткі палітвязняў.

Беларускія палітолагі, палітыкі і эксперты абвясцілі «сацыялістычнае спаборніцтва» на прагнозы, калі ж палітвязні будуць вызваленыя. Большасць іх схіляецца да варыянту «увосень гэтага года». Акурат тады, калі Макей атрымае візу для ўдзела ў саміце «Усходняга партнёрства» ў Вільні ў лістападзе гэтага года.

Каб рабіць такія прагнозы, не трэба быць графам Каліёстра, бабкай Вангай ці дзядзькам Настрадамусам. Больш за тое, і Еўропа з іх «прынцыповай пазіцыяй», і беларуская апазіцыя тут ні пры чым.

Улетку, прыблізна ў чэрвені-ліпені павінен адбыцца судовы перагляд спраў у адносінах тых, да каго прынятая мера «асуджаны ўмоўна», альбо «асуджаны з адтэрміноўкай прысуду» на два гады. Гэта ўсе «вяршкі» кампаніі «Гавары праўду!»: Уладзімер Някляеў, Андрэй Дзмітрыеў, Сяргей Вазняк, Аляксандр Фядута. Разам з імі — сустаршыня аргкамітэта па стварэнні партыі БХД і былы кандыдат на прэзідэнта Віталь Рымашэўскі. Тады ж будзе перагляд спраў жонкі Саннікава Ірыны Халіп і былога кіраўніка перадвыбарчага штаба Мікалая Статкевіча Сяргея Марцалева.

Ці вырашыць наш самы гуманны і справядлівы суд у свеце, на фоне нармалізацыі адносінаў з Еўропай, каго-небудзь прызнаць вінаватым у парушэнні ўмоўнага тэрміна і накіраваць у калонію? Адказ відавочны.

Напачатку восені заканчаецца тэрмін зняволення Аляксандра Францкевіча і нават тэрмін другога прысуду для Дзмітрыя Дашкевіча. Прыкладна ў гэты час заканчваецца «хімія» Паўла Севярынца. То бок, як мінімум тры палітзняволеных «выйдуць з-за кратаў», а сем — узноўленыя ў правах.

Не трэба забывацца і на тое, што ў Беларусі зазвычай пад Дзень перамогі (9 мая) альбо пад новы Дзень незалежнасці (3 ліпеня) праводзіцца амністыя. У 2012 годзе яна была складзеная так, што палітвязні на вызваленне разлічваць не маглі. Але ніхто не гарантуе, што ў 2013 годзе законапраект будзе складзены інакш. Калі гэта адбудзецца, то можна чакаць на волі яшчэ каго-небудзь.

Паўтаруся: гэта заслуга не Еўропы ці апазіцыі, а выключна Крымінальнага кодэкса Беларусі.

Ці захавае Еўропа твар?

Адзіная выснова, якую можна зрабіць з гэтых «знешнепалітычных рухаў»: у спрэчцы апазіцыі мае рацыю Саннікаў. Еўрапейцы стаміліся ад «дэмакратызацыі» Беларусі. Але не ведаюць, як мякчэй паведаміць пра гэта беларускаму грамадству ў асобе апазіцыі, і пры гэтым не страціць твар. Здаецца, беларуская дыпламатыя ў справе санкцый-палітвязняў узяла Еўропу на змор. Ці мае моц Еўропа хаця б «дзень прастаяць ды ноч пратрымацца» да вызвалення ўсіх палітвязняў — гэта ўжо пытанне да Еўропы.