Рэформы, якіх хоча народ — не тыя, на якія гатова ўлада
Эканамічнае самаадчуванне нацыі мяняецца пастаянна. І, на жаль, яно пагаршаецца.
У беларускім грамадстве расце колькасць прыхільнікаў рэформаў. Аднак улады пакуль не гатовыя праводзіць радыкальныя эканамічныя рэформы, у тым ліку з-за страху аслабіць свой палітычны ўплыў. Іншы момант заключаецца ў тым, што ў насельніцтва сваё уяўленне пра рэформы.
«Беларуская аналітычная майстэрня Андрэя Вардамацкага» (BAW) правяла ў Беларусі ў канцы снежня 2016 года апытанне грамадскай думкі, у якім, у прыватнасці, закраналася тэма эканамічнага самаадчування нацыі.
Насельніцтва прагне пераменаў да лепшага
Па дадзеных апытання, ацэнка эканамічнай сітуацыі ў краіне ў 2016 годзе была горш, чым у 2015 годзе, адзначыў Андрэй Вардамацкі. Сярэдняя гадавая значэнне макраацэнкі эканамічнай сітуацыі ў Беларусі ў пазіцыі «дрэнная» ў 2016 годзе было 55% (у 2015 годзе — 42,7%). Пры гэтым найгоршыя ацэнкі сітуацыі даюць людзі эканамічна актыўнага ўзросту.
Негатыўна ацэньваюць рэспандэнты і мікраэканамічную сітуацыю. Так, сярэдняе гадавое значэнне матэрыяльнага становішча сям'і з ацэнкай «дрэнна» ў 2016 годзе склала 44,8% (36,1% у 2015 годзе).
Вардамацкі падкрэслівае, што эканамічнае самаадчуванне нацыі мяняецца пастаянна. «І нашы вымярэнні паказваюць, што, на жаль, яно пагаршаецца, — адзначыў сацыёлаг. — Гэта пагаршэнне ідзе і па ацэнцы грамадзянамі эканамічнай сітуацыі ў краіне ў цэлым, і свайго індывідуальнага дабрабыту».
Але з пагаршэннем эканамічнай сітуацыі расце колькасць тых, хто хацеў бы рэформаў. У снежні 2014 года за рэформы выказваліся 65,8% рэспандэнтаў, у снежні 2016 гады - 69,2%.
«Пагаршэнне эканамічнай сітуацыі напрамую адбіваецца на ацэнцы беларусамі неабходнасці рэформаў у краіне, — кажа Вардамацкі. — Безумоўна, людзі хочуць пераменаў, таму што спадзяюцца, што адбудзецца паляпшэнне эканамічнага становішча. Іншая справа, я не бяруся судзіць, ці разумеюць беларусы, што рэформы — гэта таксама цярпенне і цяжар, эканамічныя непрыемнасці, праходжанне праз цяжкі эканамічны перыяд. Але рэформаў хочуць, гэта выразная і ясная пазіцыя, якая сфармавалася ў большасці насельніцтва».
Цяжкая эканамічная сітуацыя з'яўляецца і галоўнай прычынай пратэстаў, якія зараз адбываюцца ў Беларусі.
«Яшчэ не сфармавана поўнае разуменне сувязі эканамічнага і палітычнага, — адзначыў Вардамацкі. — Але эканамічная галеча прыводзіць да страты страху, і гэта відаць па паводзінах. Акрамя таго, услед за лозунгам адмены дэкрэта № 3 як непасрэднай прычыны незадаволенасці, ідуць і іншыя патрабаванні, больш шырокія і ўжо не чыста эканамічныя».
Улады латаюць дзіркі
У сваю чаргу эксперт па эканоміцы «Ліберальнага клуба» Антон Балточка адзначае, што апытанне не паказвае, якіх канкрэтна рэформаў хочуць рэспандэнты.
«Народ у прынцыпе адказвае «так» на пытанне аб рэформах, таму што хоча нейкіх перамен да лепшага, — сказаў Балточка. — Але некалькі апытанняў, якія раней праводзіліся іншымі сацыялагічнымі агенцтвамі, паказваюць, што калі пачынаеш паглыбляцца ў разуменне таго, якіх рэформаў хацеў бы народ, то сутыкаешся з тым, што гэтае падвышэнне зарплаты, пенсій, зніжэнне жыллёва-камунальных тарыфаў і гэтак далей».
Пры гэтым Болточко адзначае: нельга казаць, што ўлады зусім не праводзяць рэформаў.
«Калі паглядзець на дзеянні ўладаў, то зменаў за мінулы год было дастаткова шмат — у грашова-крэдытнай, фіскальнай палітыцы, умовах вядзення бізнесу, — сказаў эксперт. — Проста гэтыя змены не носяць нейкі кардынальны характар, гэта не праграмныя рэформы, а нейкія перайначванні цяперашняй эканамічнай мадэлі, якія прыводзяць, скажам, да яе некаторай мадэрнізацыі».
Што тычыцца радыкальных рэформаў, кажа эксперт, то ўзнікае пытанне, навошта яны уладам.
«Чаму мы ўзялі за аснову думку, што кардынальныя рынкавыя рэформы ў разуменні уладаў прывядуць да паляпшэння сітуацыі? Магчыма, улада мяркуе наадварот», — адзначыў Болтачка.
Ён прывёў прыклад: «Адзін з прадстаўнікоў Міністэрства фінансаў на Асамблеі дзелавых колаў сказаў, што ёсць шлях кардынальнага скарачэння падатковай нагрузкі для бізнесу, але гэта прывядзе да дэфіцыту бюджэту. Вось вам з Мінфіна адказваюць: мы не бачым у кардынальных рынкавых рэформах рашэння цяперашніх праблем. Улады не бачаць сувязі паміж такімі рынкавымі рэформамі і змяненнем ў станоўчы бок сітуацыі ў эканоміцы».
Сам жа Балточка лічыць, што беларускай эканамічнай мадэлі неабходныя кардынальныя змены.
«Яны павінны быць хуткімі, але сістэмнымі, — падкрэсліў эканаміст. — Гэта не павінны быць кропкавыя рашэнні, накіраваныя на выпраўленне сітуацыі ў асобных галінах або сектарах. Гэта павінны быць комплексныя прадуманыя рэформы, якія вядуць да адной нейкай мэты. У нас няма на сённяшні дзень дакладна прапісанай дарожнай карты, якая дазваляла б казаць, што мы робім рэформы паслядоўна».
Калі такіх сістэмных рэформаў не будзе, то ў выніку Беларусь можа патрапіць у сітуацыю, калі «ёсць старая бочка з дзіркамі, а мы спрабуем гэтыя дзіркі пальцамі заткнуць».
Дзяржава баіцца страціць кантроль над эканомікай
Эксперт аналітычнага цэнтра «Стратэгія» Валерый Карбалевіч таксама скептычна ставіцца да дадзеных апытанняў пра гатоўнасць рэспандэнтаў да рэформаў.
«Пад рэформамі розныя людзі разумеюць цалкам супрацьлеглыя рэчы, — падкрэсліў Карбалевіч. — НІСЭПД неяк спрабаваў удакладніць, што рэспандэнты мелі на ўвазе пад рэформамі. І там самыя вялікія пазіцыі набралі адказы пра павышэнне пенсій, павышэнне зарплаты. Вось і ўся рэформа».
Пры гэтым, падкрэслівае палітолаг, сам трэнд, які паказвае, што насельніцтва хоча пераменаў, кажа пра тое, што сёння насельніцтва адчувае: сітуацыя дрэнная. «Калі б усё было добра, то людзі б ні казалі пра рэформы», — адзначыў Карбалевіч.
На яго думку, улада пакуль не гатовая да правядзення кардынальных рэформаў па многіх прычынах.
«Самая галоўная з іх — гэта тое, што дадзеная сацыяльная мадэль з'яўляецца аптымальнай для ўтрыманьня ўлады, — мяркуе аналітык. — Гэтая мадэль, дзе дзяржава дамінуе ў эканоміцы, дзе дзяржава спачатку забірае, а потым раздае. Большасць насельніцтва залежыць ад дзяржавы — гэта і бюджэтнікі, і работнікі дзяржаўных прадпрыемстваў. Такая мадэль робіць беларускае грамадства кіраваным, вельмі кантраляваным».
Цяперашняя сістэма дазваляе паспяхова праводзіць выбары, падкрэсліў эксперт, паколькі выбарчыя камісіі фармуюцца працоўнымі калектывамі, на прадпрыемства паступае разнарадка па датэрміновым галасаванні.
«І ўсё гэта можа працаваць толькі тады, калі гэта дзяржаўныя прадпрыемствы. Калі гэта прыватныя прадпрыемствы, то ўсё складаней, — растлумачыў суразмоўца. — У Лукашэнкі ёсць цвёрдае перакананне, што кантроль над эканомікай ёсць кантроль над палітычным жыццём і што гэта забяспечвае ўлада. Калі ўсё гэта дзяржава губляе — а рынкавае рэформы азначаюць, што дзяржава губляе прамой кантроль над эканомікай, — то гэта пагроза улады».
Акрамя таго, падкрэслівае Карбалевіч, у пытанні рэформ няма ціску знізу.
«Да гэтых акцый «дармаедаў» наогул ніякага руху знізу не было, — адзначае ён. — Калі ціск з'явіцца, гэта падштурхне да таго, што трэба нешта рабіць».
Калі масавыя акцыі пратэсту будуць разгортвацца па ўсёй краіне, то «Лукашэнка пачне думаць, што рабіць, таму што тады рызыка захавання статус-кво стане большай, чым рызыка зменаў», мяркуе Карбалевіч.
Варта дадаць, што сярод праўладных экспертаў ёсць і іншы пункт гледжання: маўляў, менавіта пратэсты могуць паставіць пад удар ўжо пачатыя рэформы.
Паводле naviny.by