Улады Беларусі лічаць зварот грамадзян у ААН злоўжываннем

Беларусь перашкаджае разгляду скаргаў яе грамадзян у Камітэце па правах чалавека ААН. Праваабаронцы патрабуюць выканання дзяржавай міжнародных абавязацельстваў.

Беларусь — адзіная еўрапейская краіна, якая не з’яўляецца сябрам Рады Еўропы, паколькі, апроч іншага, да гэтага часу не адмовілася ад ужывання смяротнага пакарання. Грамадзяне краіны пазбаўленыя магчымасці звяртацца ў Еўрапейскі суд па правах чалавека (ЕСПЧ). На міжнародным узроўні паскардзіцца на свой урад яны могуць толькі ў Камітэт па правах чалавека ААН (КПЧ ААН). Усяго з 1997 года, калі была пададзеная першая беларуская скарга ў гэтую структуру, іх зарэгістравана ўжо 273. Беларусь упэўнена знаходзіцца ў першай тройцы краін, чые грамадзяне часцей за ўсё звяртаюцца ў КПЧ.

Жыхары Магілёва, якія атрымалі штрафы і адміністрацыйныя арышты за ўдзел у леташніх акцыях пратэсту супраць скандальнага дэкрэта «аб дармаедамі», таксама скарысталіся такім шанцам. У сваіх зваротах яны заявілі аб парушэнні іх права на свабоду мірных сходаў, якое гарантуе Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах (МПГПП). Адказы беларускіх уладаў выклікалі здзіўленне ў тых, хто скардзіўся.

Ці злоўжываюць беларусы правам звароту ў КПЧ ААН?

Магілёўскі праваабаронца Барыс Бухель дапамог аформіць паўдзясятка скаргаў у КПЧ ААН ад удзельнікаў акцыі пратэсту. Працэдура гэтая доўгая, тлумачыць ён, бо звяртацца ў офіс ААН трэба толькі пасля таго, як вычарпаныя ўсе магчымасці судовай сістэмы на радзіме. Потым жэнеўскія чыноўнікі на працягу паўгода вырашаюць, ці падлягае скарга разгляду, і калі рашэнне пазітыўнае, то накіроўваюць яе беларускім уладам для рэагавання. У іх прадстаўнікоў ёсць для гэтага паўгода. Атрыманы адказ КПЧ ААН перасылае грамадзянам, што скардзіліся для каментара. На мінулым тыдні праваабаронца як раз атрымаў такія адказы з афіцыйнай пазіцыяй беларускага ўрада. Іх змест выклікаў у Бухеля здзіўленне.

Прадстаўнік пастаяннай місіі Беларусі пры офісе ААН у сваіх заўвагах абвінаваціў аўтара скаргаў у «злоўжыванні правам на зварот у міжнародныя інстанцыі». Пры гэтым, адзначае Барыс Бухель, па сутнасці выкладзеных прэтэнзій не было сказана ні слова, улады проста шукаюць фармальныя падставы, каб прызнаць скаргі непрымальнымі і прадухіліць разбіральніцтва ў КПЧ ААН.

Беларускія дыпламаты ў сваіх заўвагах спаслаліся на тое, што тыя грамадзяне, хто лічыць, што іх правы парушаныя, маглі б абскардзіць судовае рашэнне ў пракуратуры, а таксама ў старшыняў абласнога і Вярхоўнага судоў. І далей, працягвае Бухель, у лепшых савецкіх традыцыях дыпламаты прыводзяць статыстыку пра тое, колькі пратэстаў у год вынесла пракуратура па адміністрацыйных справах: 3766, з іх задаволены 3665 ці 97%. «Хоць усім зразумела, што для КПЧ ААН гэта ну зусім непатрэбная інфармацыя», — адзначае праваабаронца.

Яшчэ больш жорстка пазіцыю ўладаў крытыкуе кіраўнік гомельскага «Цэнтра стратэгічнай цяжбы» Леанід Судаленка. Яшчэ ў 2008 годзе ён выйграў падобную справа супраць Беларусі, тады ў сваім рашэнні КПЧ ААН паказаў, што «перагляд у рамках нагляднай працэдуры судовых рашэнняў, якія ўступілі ў законную сілу, не складае сродкаў прававой абароны». Прасцей кажучы, тлумачыць Судаленка, нідзе ў свеце не выкарыстоўваецца працэдура наглядных скаргаў у пракуратуру ці старшыні Вярхоўнага суда. КПЧ ААН цікавіць выкананне справядлівым судом першай інстанцыі патрабаванняў МПГПП.

КПЧ ААН і беларускі ўрад гавораць на розных мовах

Нікога не ўвядзе ў зман, працягвае Судаленка, і прыведзеная статыстыка. Толькі па лініі МУС Беларусі ў 2017 годзе было выпісана каля 4 мільёнаў штрафаў, а акрамя міліцыі адміністрацыйныя пратаколы маюць права складаць яшчэ 70 дзяржструктур. Пракуратура выносіць пратэсты, напрыклад, на штрафы ДАІ за перавышэнне хуткасці, але калі гаворка ідзе аб палітычных і грамадзянскіх правах, ні адна справа пакуль не падвергнулася перагляду, паказвае праваабаронца.

Улады хітруюць, лічыць Судаленка, паказваючы, што грамадзяне «злоўжываюць» зваротамі ў ААН — апошнім часам гэтую фармулёўку яны выкарыстоўваюць як пад капірку. Само па сабе яна сведчыць пра тое, што КПЧ ААН і беларускі ўрад гавораць на розных мовах, дадае кіраўнік «Цэнтра стратэгічнай цяжбы».

Магіляўчанка Алена Кісель лічыць, што пытанне трэба ставіць цалкам інакш — ці не злоўжывае дзяржава, хаваючы ад грамадзян інфармацыю аб КПЧ ААН. Упершыню, тлумачыць яна, пра магчымасць паскардзіцца на сваю дзяржаву яна даведалася ад праваабаронцаў ужо пасля суда. Адвучыўшыся пяць гадоў у ВНУ, Кісель паняцця не мела, што такое бывае. У Беларусі, канстатуе яна, нават чалавек з вышэйшай адукацыяй не ведае, як абараніць свае правы, і ўлады не зацікаўленыя ў прававым лікбезе насельніцтва.

За ўдзел у акцыі пратэсту дзяўчына была аштрафаваная на 140 еўра, пасля чаго яе яшчэ і адлічылі з ВНУ — за тры месяцы да абароны дыплома. Кісель самастойна падавала скаргу ў КПЧ і таксама атрымала стандартны адказ ўрада, з якім не згодна.

Мінск робіць крок насустрач КПЧ ААН

Зрэшты, Леанід Судаленка адзначае, што Мінск усё-ткі зрабіў крок насустрач ААН. У канцы 90-х, успамінае ён, беларускія ўлады зусім ігнаравала запыты КПЧ, а пазней сталі выбарачна даваць свае каментары на скаргі грамадзян. Цяпер жа перапіска мае сістэмны характар. Камунікацыя наладзілася пасля таго, як ў 2016 годзе ў Беларусі быў прыняты Нацыянальны план па правах чалавека, які, па сутнасці, з’яўляецца планам дзеянняў па выкананні рэкамендацый Універсальнага перыядычнага агляду Савета па правах чалавека ААН.

Юрыст праваабарончага цэнтра «Вясна» і адзін з аўтараў альтэрнатыўнага дакладу для КПЧ ААН Валянцін Стэфановіч наракае, што, нягледзячы на ​​некаторы рух насустрач ААН, пазіцыя МЗС Беларусі пакуль засталася нязменнай — улады не лічаць рашэнні КПЧ абавязковымі для выканання. У Нацыянальным плане ёсць рэкамендацыі па вывучэнні такіх рашэнняў па беларускіх справах. «Але мы ведаем, што вывучаць іх можна бясконца доўга», — кажа Валянцін Стэфановіч.

Восенню бягучага года, працягвае ён, у КПЧ ААН у Жэневе пройдуць слуханні па Беларусі. Раз у пяць гадоў усе краіны ўяўляюць там справаздачы аб выкананні МПГПП. Абодва даклады — афіцыйны і падрыхтаваны праваабаронцамі альтэрнатыўны — ужо дасланыя і апублікаваныя на сайце КПЧ ААН. У ходзе дыскусій праваабаронцы паспрабуюць пераканаць улады ў Мінску выконваць узятыя на сябе міжнародныя абавязацельствы.

Паводле Deutsche Welle