Вярхоўны камісар ААН: У Беларусі беспрэцэдэнтны па маштабе крызіс у галіне правоў чалавека

Дзеянні ўлад Беларусі да і пасля выбараў, накіраваныя на абмежаванне правоў на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне, мірных сходаў і асацыяцый, а таксама правы на ўдзел у палітычным жыцці, прывялі да беспрэцэдэнтнага па сваіх маштабах крызісу ў галіне правоў чалавека ў Беларусі. Пра гэта гаворыцца ў дакладзе пра становішча ў галіне правоў чалавека ў Беларусі ў кантэксце прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, які Вярхоўны камісар ААН па правах чалавека Мішэль Бачэлет прадставіць сёння на 46-й сесіі Савета ААН па правах чалавека.

Даклад Мішэль Бачэлет, апублікаваны на сайце Савета па правах чалавека ААН, ахоплівае перыяд з 1 траўня па 20 снежня 2020 года. У ім разглядаюцца падзеі ў ходзе выбарчай кампаніі і сітуацыя, якая склалася падчас і пасля прэзідэнцкіх выбараў.
У дакуменце ў першую чаргу адзначаецца, што 5 кастрычніка Упраўленне Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека накіравала вербальную ноту ў пастаяннае прадстаўніцтва Беларусі ў Жэневе з просьбай дазволіць наведванне краіны. У сваім адказе ад 16 кастрычніка ўрад Беларусі пацвердзіў пазіцыю, якую выклаў у ходзе тэрміновых спрэчак, а менавіта: урад не прызнае рэзалюцыю 45/1 Савета па правах чалавека, дзе ішла гаворка пра шматлікія парушэнні правоў чалавека ў Беларусі, і не дазволіў наведваць краіну.
Таму даклад падрыхтавалі на аснове дыстанцыйнага маніторынгу. Урад Беларусі прадаставіў інфармацыю праз сваё сталае прадстаўніцтва ў Жэневе.
«У адпаведнасці са сваёй метадалогіяй маніторынгу правоў чалавека Упраўленне Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека выяўляла належную абачлівасць пры ацэнцы надзейнасці і дакладнасці крыніц і пры крыжаванай праверцы сабранай інфармацыі. Яно таксама прыняла ўсе неабходныя меры для забеспячэння прыватнасці некаторых крыніц», — гаворыцца ў дакладзе.
У дакуменце таксама адзначаецца, што гэта не вычарпальная справаздача пра ўсе выпадкі парушэнняў правоў чалавека, учыненых у Беларусі ў кантэксце прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, але яе мэта — паказаць і асвятліць асноўныя заканамернасці.

Сістэматычнае парушэнне правоў на асноўныя свабоды

У дакладзе паказваецца, што дакладчыкі па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі ў 2013, 2016 і 2019 годзе прысвяцілі тры даклады правам чалавека і асноўным свабодам ў кантэксце выбарчых працэсаў у нашай краіне.
У 2018 годзе Камітэт па правах чалавека заклікаў Беларусь прывесці свае правілы і практыку правядзення выбараў у поўную адпаведнасць з Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах, забяспечыўшы поўнае і рэальнае ажыццяўленне выбарчых правоў, у тым ліку апазіцыйнымі палітычнымі кандыдатамі, свабоду ўдзельнічаць у плюралістычных палітычных дэбатах і мірных дэманстрацыях, а таксама ўстрымлівацца ад выкарыстання палажэнняў крымінальнага заканадаўства для выключэння апазіцыйных кандыдатаў.
Гэтыя рэкамендацыі, адзначаецца ў дакладзе, застаюцца ў асноўным нявыкананымі.
«Камітэт па правах чалавека неаднаразова падкрэсліваў, што ажыццяўленне свабоды выказвання меркаванняў, мірных сходаў і асацыяцыі з'яўляецца найважнейшай умовай ажыццяўлення права голасу, якое залежыць ад свабоднага абмену інфармацыяй і ідэямі паміж грамадзянамі, кандыдатамі і выбранымі прадстаўнікамі, а таксама ад свабоднай прэсы і сродкаў масавай інфармацыі, здольных каментаваць грамадскія пытанні і інфармаваць грамадскую думку без цэнзуры і абмежаванняў. Свабоднае ажыццяўленне права на свабоду асацыяцыі мае вырашальнае значэнне для гарантавання магчымасці стварэння палітычных партый і забеспячэння плюралізму і палітычнай канкурэнцыі, а таксама свабоды мірных сходаў, якая дазваляе кандыдатам сустракацца са сваімі прыхільнікамі і ўсталёўваць кантакты з патэнцыяльнымі выбаршчыкамі», — гаворыцца ў дакуменце.
Што да выбараў у 2020 годзе, то, як адзначаюць у ААН, тры месяцы, якія папярэднічалі выбарам, былі адзначаны неаднаразовымі разгонамі міліцыяй пікетаў па зборы подпісаў і мірнымі сходамі ў падтрымку апазіцыйных кандыдатаў, што прывяло да арыштаў, затрыманняў і штрафаў.
«У перадвыбарчы перыяд арыштаваныя больш за 1000 чалавек. Сотні чалавек былі аштрафаваныя ці асуджаныя да адміністрацыйнага затрымання; у дачыненні да 23 чалавек, у тым ліку асоб, якія мелі намер удзельнічаць у выбарах, блогераў, журналістаў, арганізатараў і ўдзельнікаў збору подпісаў, грамадзянскіх ініцыятыў і іншых мірных мерапрыемстваў, былі распачатыя крымінальныя справы», — прыводзяцца ў дакладзе лічбы.

«Ужыванне сілы падчас пратэстаў заўсёды павінна быць выключным, суразмерным і крайняй мерай»

Маніторынг паказаў, што ў Беларусі да і пасля выбараў сістэматычна парушаліся правы на асноўныя свабоды: мірных сходаў, слова, выказвання меркаванняў. Аналіз шматлікіх справаздач, паведамленняў і відэаматэрыялаў пра маршы нязменна паказвае, што, хоць ўдзельнікі былі ў пераважнай большасці мірнымі, яны сістэматычна і ў многіх выпадках жорстка разганяліся сіламі бяспекі.
«Ужыванне сілы падчас пратэстаў заўсёды павінна быць выключным, суразмерным і крайняй мерай; нават калі некаторыя ўдзельнікі нясуць адказнасць за асобныя акты гвалту, увесь сход не павінен разглядацца як той, які страціў свой агульны мірны характар. Незалежна ад адпаведных міжнародных норм і стандартаў амаль усе мірныя пратэсты, якія праводзіліся да і пасля выбараў, разганяліся невыбіральным чынам. Сілы бяспекі ўжывалі непатрэбную або празмерную сілу, уключаючы збіццё дубінкамі, а таксама хімічныя раздражняльнікі, вадзяную гармату, гумовыя кулі і светлашумавыя гранаты», — адзначаецца ў дакладзе.
У ААН неаднаразова падкрэслівалі, што заканадаўчая база, якая рэгулюе правядзенне сходаў у Беларусі, не адпавядае міжнародным нормам і стандартам, і давалі адпаведныя рэкамендацыі. Міжнародныя стандарты заснаваныя на дапушчэнні таго, што ўсе мірныя сходы абароненыя; што дзяржава нясе пазітыўны абавязак па садзейнічанні мірным зборам; што сходы не павінны патрабаваць дазволу, а толькі апавяшчэння; і што сходы з'яўляюцца мірнымі, і таму асобныя акты гвалту з боку некаторых удзельнікаў не павінны прыпісвацца сходам як такім. У іх таксама выкладаюцца дапушчальныя падставы для ўвядзення абмежаванняў, якія павінны адказваць патрабаванням неабходнасці, законнасці і суразмернасці. У дакладзе звяртаецца ўвага і на адвольныя арышты і затрыманні.
— Камітэт па правах чалавека выразна заявіў, што арышт або затрыманне ў якасці пакарання за законнае ажыццяўленне правоў на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне, мірных сходаў і асацыяцый з'яўляецца адвольным, адзначыўшы, што «самавольства» ўключае ў сябе элементы недарэчнасці, несправядлівасці, адсутнасці прадказальнасці і належных працэсуальных норм, а таксама элементы разумнасці, неабходнасці і суразмернасці, — адзначаюць у ААН.
У адпаведнасці з Мінімальнымі стандартнымі правіламі Арганізацыі Аб'яднаных Нацый у дачыненні да мер, не звязаных з турэмным зняволеннем, дасудовае ўтрыманне пад вартай павінна выкарыстоўвацца ў якасці крайняй меры; таму сістэматычнае змяшчэнне асоб пад варту або ўтрыманне іх пад вартай да суда ў перапоўненых памяшканнях з дрэннымі ўмовамі ўтрымання выклікае асаблівую заклапочанасць у перыяд, калі колькасць выпадкаў каранавіруснай хваробы рэзка ўзрастае.

«Сітуацыя адлюстроўвае даўнія хранічныя парушэнні і беспакаранасць»

У высновах даклада гаворыцца, што сабраная Упраўленнем Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека інфармацыя сведчыць пра сур'ёзныя парушэнні правоў чалавека ў Беларусі, а таксама пра тое, што шэраг дзеянняў беларускіх улад да і пасля выбараў быў накіраваны на абмежаванне правоў на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне , мірных сходаў і асацыяцый, а таксама правы на ўдзел у палітычным жыцці, у прыватнасці да выбараў, што прывяло да беспрэцэдэнтнага па сваіх маштабах крызісу ў галіне правоў чалавека ў Беларусі.
«Гэтая сітуацыя адлюстроўвае даўнія хранічныя парушэнні і беспакаранасць, на якія звярталі ўвагу розныя міжнародныя праваабарончыя механізмы, уключаючы дагаворныя органы і Спецыяльнага дакладчыка па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі», — гаворыцца ў дакуменце.
Шырока распаўсюджаныя парушэнні, якія здзяйсняюцца ў кантэксце выбараў, сістэматычнае адмаўленне ў асноўных свабодах, масавыя адвольныя арышты і затрыманні людзей, якія арганізоўвалі пратэсты ці ўдзельнічалі ў пратэстах або выступалі з крытыкай ці іншадумствам, а таксама сотні меркаваных актаў катаванняў і жорсткага абыходжання, пераследу і запалохвання, накіраваных супраць членаў апазіцыі, журналістаў, праваабаронцаў і грамадзян у цэлым, стварылі атмасферу страху і беспакаранасці.
Сітуацыя яшчэ больш пагаршаецца адсутнасцю мер па забеспячэнні адказнасці за такія парушэнні правоў чалавека.
Вярхоўны камісар рэкамендуе ўраду Беларусі:
— забяспечыць правядзенне незалежных, аб'ектыўных, аператыўных, дбайных, эфектыўных і транспарэнтных расследаванняў ўсіх сцвярджэнняў аб парушэннях правоў чалавека ў кантэксце мірных пратэстаў, уключаючы гібель і раненні людзей, а таксама катаванні ці жорсткае абыходжанне, у тым ліку акты сэксуальнага гвалту, і прыцягненне вінаватых да судовай адказнасці і адэкватнага пакарання;
— забяспечыць, каб усе ахвяры парушэнняў правоў чалавека атрымлівалі кампенсацыю і сродкі прававой абароны, уключаючы кампенсаванне, рэабілітацыю і права ведаць праўду; і прыняць меры для прадухілення паўтарэння парушэнняў правоў чалавека, уключаючы акты рэпрэсій у дачыненні да ахвяр і сведак;
— неадкладна і безумоўна вызваліць усіх тых, хто незаконна або адвольна затрыманы за мірнае ажыццяўленне сваіх свабод выказвання меркаванняў, асацыяцый і мірных сходаў ці сваіх законных функцый, уключаючы праваабаронцаў, журналістаў і адвакатаў, і спыніць і адмяніць любыя адміністрацыйныя або крымінальныя судовыя меры ў дачыненні да людзей за ажыццяўленне іх правоў чалавека, у тым ліку права на свабоду выказвання меркаванняў і права на мірныя сходы;
— ініцыяваць ўсеабдымны агляд і рэформу нацыянальнай нарматыўна-прававой базы ў мэтах вырашэння сістэмных праблем і прадухілення паўтарэння парушэнняў правоў чалавека.
У цэлым Вярхоўны камісар рэкамендуе ўраду ініцыяваць у Беларусі перагляд і рэформу нацыянальнай прававой базы для вырашэння сістэмных праблем і прадухілення паўтарэння парушэнняў правоў чалавека, у тым ліку перагледзець «Закон аб масавых мерапрыемствах» і «Закон аб СМІ» з мэтай іх прывядзення да міжнародных стандартаў.
tut.by