«Асабістыя інтарэсы Лукашэнкі канчаткова падмянілі нацыянальныя інтарэсы ў 2020 годзе»

Рэжым успрымае Польшчу як ворага, такім чынам, усе беларусы з «картай паляка» ў кішэні, як мінімум, занесеныя ў спіс нелаяльных.

Беларусаў, якія маюць ВНЖ і грамадзянства іншай дзяржавы і не данясуць на сябе, чакаюць сюрпрызы. Ужо ў 2024 годзе МУС ініцыюе прыняцце нарматыўнага акту, які абавяжа грамадзян паведамляць у «органы» аб наяўнасці замежнага грамадзянства або ВНЖ, у адваротным выпадку пагражаюць штрафы.

Начальнік Дэпартамента грамадзянства і міграцыі МУС Аляксей Бягун заявіў, што «карта паляка» наносіць шкоду нацыянальнай бяспецы Беларусі, бо, атрымліваючы гэты дакумент, чалавек «дае адпаведныя абавязанні, у тым ліку на вернасць народу і Рэспубліцы Польшча».

Бягун распавёў аб планах увесці адказнасць для грамадзян, якія «ў сілу пэўных абставінаў, непамятлівасці або нежадання» не паведамляюць кампетэнтным органам аб наяўнасці ў іх замежнага грамадзянства: «Ёсць абавязак — павінна быць і адказнасць за невыкананне».

Якую пагрозу «карты паляка» ўяўляюць для нацыянальнай бяспекі? Як спецслужбы збіраюцца вылічаць грамадзян з падвойным грамадзянствам? Пра гэта выданне bgmedia.site пагаварыла з гісторыкам, палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.

— Якую пагрозу «нацыянальнай бяспецы» прадстаўляюць «карты паляка»?

— Начальнік Дэпартамента грамадзянства і міграцыі МУС Аляксей Бягун, які зрабіў гэтую заяву, і аргументаваў яе. Прычым аргументаваў вельмі вольна: Польшча — гэта варожая дзяржава, людзі, якія атрымліваюць «карту паляка», дэманструюць лаяльнасць да Польшчы, гэта значыць, да ворага. Пры гэтым беларускія дзяржаўныя чыноўнікі супярэчаць самі сабе: адзін называе Польшчу ворагам, а ў той жа дзень Хрэнін заяўляе, што ў Беларусі няма ворагаў.

Беларускі рэжым успрымае Польшчу як ворага. Такім чынам, уладальнік «карты паляка» — патэнцыйна нелаяльны рэжыму грамадзянін. Цяпер спецслужбы заняліся ўладальнікамі «карты паляка», таму што гэта з'ява атрымала масавы характар, асабліва ў Заходняй Беларусі.

Іншае пытанне, як спецслужбы збіраюцца вызначаць уладальнікаў «карты паляка». Дакументы выдавалі прадстаўніцтвы Польшчы, адпаведна, гэтую інфармацыю Польшча не давала беларускім уладам. Мне не вельмі зразумела, па якіх крытэрах спецслужбы збіраюцца выяўляць уладальнікаў «карты паляка» — пойдуць па ўсіх грамадзянах з польскімі каранямі, або пачнуць татальныя праверкі ўсіх і ўся ў Гродзенскай і Брэсцкай абласцях, дзе найбольшая колькасць уладальнікаў «карты паляка»?

Чыноўнік МУС сказаў, што нібыта 100 чалавек ужо адмовіліся ад «карты паляка». «Карты паляка» выдаюць польскія органы, дык прычым тут беларускія органы? Магчыма, у Мінску разлічваюць, што пад уплывам атмасферы страху людзі самі пабягуць адмаўляцца ад «карты паляка».

Нашмат прасцей, вядома, устанавіць выпускнікоў ЕГУ: такіх людзей сапраўды можна устанавіць. А ўладальнікі «карты паляка» прыхаваюць гэты дакумент да лепшых часоў.

Генпракурор: Карта паляка — гэта элемент падрыўной працы і антыдзяржаўнай дзейнасці

Я так разумею, у Беларусі існавала архіўная бізнес-індустрыя (думаю, што яе ўжо закрылі або закрываюць): людзі зараблялі на генеалогіі. Людзі, якія адшуквалі ў архівах польскія карані (продкаў, якія раней былі запісаныя палякамі і каталікамі) і звярталіся ў польскія органы. Людзі, якія працавалі ў архівах, абслугоўвалі грамадзян, якія шукалі польскія карані, як у свой час абслугоўвалі людзей, якія шукалі яўрэйскія карані з мэтай з'ехаць у Ізраіль ці Германію. Можна ўстанавіць людзей, якія звярталіся ў архівы з адпаведнымі запытамі. Гэтую групу можна паставіць пад кантроль, спецслужбы могуць прайсціся пад ёй.

Архівы ў Беларусі заўсёды найцяснейшым чынам былі звязаныя, і дагэтуль звязаныя, з Камітэтам дзяржаўнай бяспекі. Грамадзяне, якія прыязджаюць з-за мяжы і займаюцца даследаваннямі, заўсёды знаходзіліся пад кантролем спецслужбаў; генеалогія ўжо сапраўды знаходзіцца пад кантролем уладаў. Думаю, у спецслужбаў ужо ёсць спісы людзей, якія звярталіся з адпаведнымі запытамі ў архівы: у Нацыянальны гістарычны архіў Рэспублікі Беларусь у Мінску, або ў абласныя архівы, у Гродне і Брэсце перш за ўсё, у меншай ступені — у Віцебску, Магілёве ці Гомелі.

— Беларусаў у эміграцыі ўжо пазбавілі магчымасці падаўжаць пашпарты за мяжой. У гэтым годзе МУС плануе ініцыяваць нарматыўны акт, па якім можна прыцягваць да адказнасці грамадзян за неданясенне на саміх сябе за наяўнасць ВНЖ або іншага грамадзянства. Лукашэнка выконвае сваё абяцанне дайсці да кожнага?

— Рэжым разглядае беларусаў, якія знаходзяцца на Захадзе, або якія маюць пэўныя статусы, як нелаяльных. Гэта вядомая савецкая практыка: калі чалавек апынуўся на Захадзе, значыць, яго завербавалі, ён агент.

Калі Сахашчык выйшаў на палітычную сцэну (а ён даволі працяглы час жыве ў Польшчы, як я разумею, і займаецца бізнесам), то прапаганда так і пісала свае пасквілі: Сахашчыка знайшлі і паставілі ў АПК, таму што ён жыве ў Польшчы, у яго там бізнес, таму палякі пад рознымі пагрозамі дасталі яго і прасоўваюць у апазіцыю.

Лукашысты супраць карты паляка: Пачынаюць ціснуць нават з-за сваякоў

Менавіта так і разумее сітуацыю беларускі рэжым: любы чалавек, які так ці інакш звязаны з замежжам, уяўляе праблему. Таму стаіць задача — паставіць усіх гэтых людзей пад кантроль і зрабіць іх жыццё няўтульным, ці, прынамсі, прымусіць іх дэклараваць свой замежны статус. Бо спецслужбы на самай справе не ведаюць, ёсць у чалавека іншы пашпарт ці не, але ім трэба ведаць: на падставе такой інфармацыі прымаюцца рашэнні аб допуску на тыя ці іншыя пасады.

У гэтым выпадку гаворка ідзе не столькі пра пакаранне, колькі пра імкненне паставіць усіх пад кантроль. Пад пагрозай штрафаў яны спрабуюць прымусіць людзей даносіць на саміх сябе. Прычым самую шматлікую групу, якую рэжым больш за ўсё баіцца, ніякімі штрафамі не запалохаць. Пойдуць здавацца тыя людзі, якія сапраўды ніякай палітыкай не займаюцца.

— Лукашэнка падмяніў нацыянальную бяспеку сваімі ўласнымі інтарэсамі і асабістай бяспекай. Як і калі гэта адбылося?

— Канчатковая падмена адбылася ўжо ў 2020 годзе, калі крэсла пад Лукашэнкам сапраўды захісталася. Але гэтая тэндэнцыя назіралася з самага пачатку. З самага пачатку Лукашэнка правіў паводле прынцыпу Людовіка 14-га «дзяржава — гэта я». Таму ўсё вельмі проста: дзяржаўныя інтарэсы — гэта інтарэсы рэжыму, а чалавек, які выступае за дзяржаўныя інтарэсы, абавязкова падтрымлівае Лукашэнку.

Улада ад дзяржавы сябе не аддзяляе: Лукашэнка прыйшоў да ўлады, каб сядзець да канца. Думка, што калі-небудзь Лукашэнка больш не будзе часткай дзяржавы, нават не ўзнікае.