Гісторык: «Улада губляе ўсе тыя берагі, якія і раней былі вельмі ўмоўнымі»
Улада не бачыць перад сабой ніякіх іншых апораў, акрамя як апоры на тэрор і жорсткую брутальнасць. Адбываецца запалохванне, каб ніхто не разлічваў на нейкія законы. Рэжым хоча зачысціць палітычнае поле нагэтулькі, каб ніхто нават піскнуць не здолеў, калі ўсё захістаецца.
Гісторык Аляксандр Пашкевіч рассказаў «Филину», чаму і як сённяшняя Беларусь вяртаецца да сталіншчыны.
— Святлана Ціханоўская ў сваёй прамове ў Сейме Латвіі расказала пра вяртанне сталінскага тэрору ў Беларусь. На яе думку, сённяшнія падзеі ва Украіне маглі б не адбыцца, калі б Захад больш рашуча павёў сябе з Лукашэнкам у 2020-м. Ці згодныя вы з такой думкай?
— Я згодны з тым, што калі б у 2020-м годзе нам удалося перамагчы, калі б Лукашэнка не застаўся пры ўладзе, то не было б і гэтых рэпрэсіяў, міжнароднай ізаляцыі, поўнай залежнасці ад Масквы, у тым ліку і ў ваеннай сферы.
Безумоўна, тут Ціханоўская мае рацыю, што ў той час вырашаўся ў тым ліку і лёс усяго рэгіёна, магчыма, Еўропы. Гэта магло б унесці карэктывы ў планы Пуціна, калі б беларуская рэвалюцыя здолела перамагчы.
Іншая справа, наколькі гэта было рэалістычна. Вы ведаем, што нават на падтрымку Украіны мабілізаваць Захад удалося не надта гладка. Ёсць шмат праблем, не ўсе ў Еўропе гатовыя аднолькава падтрымліваць украінцаў.
Вельмі сумнеўна, што заходні свет здолеў бы мабілізавацца супраць Лукашэнкі. Тым больш, улічваючы рашучасць Пуціна ў плане падтрымкі беларускага саюзніка, гаворка мусіла б ісці пра непасрэднае ўмяшальніцтва Захаду, бо адных санкцыяў тут наўрад ці хапіла б.
Таму я перакананы, што тыя падзеі і праўда мелі непасрэдны ўплыў на тое, што мы маем праз два гады. Але не думаю, што ў Захаду былі, калі рэалістычна глядзець, механізмы для забеспячэння перамогі беларускай рэвалюцыі.
— Тое, што адбываецца сёння ў Беларусі, прысуды за тры гадзіны, закрытыя суды, турма для хворых на анкалогію — гэта ўжо нагадвае сталінскія тройкі з папраўкай на тое, што сёння не расстрэльваюць, як у 1930-я?
— Вядома, паралелі тут напрошваюцца. Сапраўды, улада губляе ўсе тыя берагі, якія і раней былі вельмі ўмоўнымі. І прысуды робяцца ўсё больш жорсткімі, хоць усё больш праходзіць часу і, здавалася б, тэрор павінен змякчыцца, калі чынны супраціў ужо фактычна задушаны і ўсё перайшло ў падпольны рэжым.
Але мы бачым адваротнае: і прысуды ўсё больш жорсткія, і людзей пачынаюць затрымліваць за падзеі 2020 года. Больш за тое, калі б чалавека затрымалі менавіта тады, два гады таму, то гэта яму пайшло б хутчэй на карысць. Бо калі тады за ўдзел у пратэстах давалі год-паўтара калоніі, то сёння могуць даць і пяць гадоў, і шэсць.
Відавочна тое, што рэжым робіцца ўсё больш брутальным. Ён плюе на ўсе працэдуры, якіх раней хоць бы фармальна прытрымліваўся. Чаго вартая толькі гісторыя журналіста Андрэя Кузнечыка, якому далі 6 гадоў калоніі і працэс над якім доўжыўся ўсяго тры гадзіны, хоць на гэта патрэбны значна большы час. А таксама закрытыя суды.
Прычына, пэўна, у тым, што ўлада не бачыць перад сабой ніякіх іншых апораў, акрамя як апоры на тэрор і жорсткую брутальнасць. Адбываецца запалохванне, каб ніхто не разлічваў на нейкія законы. Усё будзе карацца максімальна жорстка.
І я не ўпэўнены, што магчымасць кагосьці расстрэльваць за тэрарызм не будзе ў нейкі момант уключаная ў жыццё. Бо ўсялякія абмежавальныя рысы ўлады ўжо прайшлі.
І гэта менавіта ад адчування, што гэты гвалт — адзіная апора. Таксама ёсць адчуванне таго, што ў пэўны момант, калі для Пуціна будзе кепска складвацца сітуацыя на фронце, што можа выклікаць нейкія забурэнні ў Расіі, па аб’ектыўных прычынах падтрымка Масквы будзе скарачацца. І да гэтага моманту рэжым хоча зачысціць палітычнае поле нагэтулькі, каб ніхто нават піскнуць не здолеў. У пэўны момант, калі ўсё захістаецца.
Такая таталітарызацыя краіны адбываецца, на жаль. І ў гэтым плане такія паралелі дарэчныя.
— Часам паводзіны сілавікоў, прадстаўнікоў улады наводзяць на думку, што яны адчуваюць сябе акупантамі ў сваёй краіне. Як доўга можа доўжыцца такая акупацыя?
— Цяжка рабіць нейкія прагнозы. Хоць бы таму, што ў ХХІ стагоддзі ў нашым рэгіёне такога выпадку дакладна не было. Таму і паралелі нейкія складана правесці.
Фактычна, цяпер ставіцца эксперымент, які мы праходзім першымі.
Так, улады адчуваюць малую падтрымку ўнутры краіны, адкуль і гэтыя рэпрэсіі. Але ёсць пакуль што падтрымка знешняя. Падтрымка з боку Пуціна, з боку Расіі. Фактычна, Лукашэнку ўжо няма чаго губляць, ён паставіў усе свае карты на падтрымку крамлёўскага рэжыму, ён крытычна залежыць ад хода баявых дзеянняў ва Украіне.
Ды і пуцінскаму рэжыму шляху назад асаблівага няма. Абодва рэжымы моцна звязаныя, і ад падзеяў у Расіі ды Украіне акурат залежыць і лёс беларускага рэжыму. Таму што ён можа загайдацца, калі аслабне Расія, калі там па нейкіх прычынах зменіцца рэжым.
— То-бок, калі ім стане не да нас.
— Так, калі Крэмль будзе вымушаны звярнуцца да ўласных праблем. А гэта можа здарыцца тады, калі Пуцін сутыкнецца з сур’ёзнымі ўнутранымі праблемамі. Ці калі ягоным наступнікам давядзецца думаць не пра сферы ўплыву і сатэлітаў, а пра тое, як выйсці з сітуацыi, у якую іх прывёў Пуцін, каб абысціся меншымі стратамі.