«На сённяшні дзень самая ўразлівая група — сваякі палітвязняў»
Былыя палітвязні расказваюць «Настоящему времени» пра тое, наколькі цяжка адаптавацца да звычайнага жыцця пасля зняволення, пра ціск на сваіх родных і пра тое, як жывецца з балючымі ўспамінамі.
Гродзенская турма. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Паводле звестак праваабаронцаў, у Беларусі сёння больш за паўтары тысячы палітвязняў. Хоць рэальная лічба, кажа блогер і былы палітвязень Аляксандр Кабанаў, — мінімум утрая больш. На палітвязняў у турмах і калоніях аказваюць узмоцнены ціск: іх пазбаўляюць перадач, медыцынскай дапамогі, пастаянна змяшчаюць у штрафныя ізалятары. На некаторых у турмах і калоніях заводзяць новыя крымінальныя справы, што павялічвае іх тэрмін за кратамі.
Калі былыя палітвязні выходзяць на волю, пасля вызвалення ім, акрамя маральнай падтрымкі, часта трэба аднавіць здароўе, знайсці працу і жыллё — асабліва за мяжой. Як аднаўляюцца беларускія палітвязні ў Літве?
Дзмітрый Максімчык — былы беларускі палітвязень, а цяпер выкладчык: у Вільні ён заснаваў школу маркетынгу для падлеткаў з Беларусі і Украіны. Успамінаць турэмны досвед ён лішні раз не хоча. На радзіме мужчыну затрымалі за фотаздымак у сацсетках на адным з пратэсных маршаў і прысудзілі да трох гадоў «хіміі».
З «хіміі» Дзмітрый змог збегчы: каб апынуцца на волі, ён некалькі месяцаў таму пераплыў раку на мяжы з Літвой.
«Я адчуў, што да нас, палітвязняў, больш прадузятае стаўленне. На другі дзень мяне разам з іншымі хлопцамі перавялі ў карцар, — расказвае ён. — Натуральна, там не было нічога: ні стала, ні крэсла, ні ложкаў. Мы спалі на падлозе, просты бетонная падлога. Падсцілалі майкі, кашулі, каб на іх легчы».
За ўдзел у пратэстах да «хіміі» суд у Мінску прысудзіў і псіхолага Настассю Кухараву. Сілавікі затрымалі дзяўчыну на мінскім вакзале, адвезлі ў аддзяленне і там збілі.
«Літаральна адразу схапіў мяне за валасы і пачаў галавой біць аб сцяну. У мяне на той момант была каласальная істэрыка, я ўжо пачала плакаць, — успамінае Настасся Кухарава. — Для мяне гэта было не тое што немагчымым, а проста мне здавалася, што гэта можа быць, але не са мной».
На Акрэсціна Настасся і яе сукамерніцы, па сутнасці, апынуліся ў катавальных умовах: ім не давалі спаць, не перадавалі прадметы асабістай гігіены. Сумарна ў розных ізалятарах мінчанка правяла больш за пяць месяцаў, пасля чаго ўсё-ткі змагла выехаць з Беларусі. Аднавіцца пасля зняволення цалкам, кажа Настасся, у яе пакуль не атрымалася.
«Мне было важна не гаварыць пра СІЗА. Калі я гаварыла пра СІЗА, я як быццам вярталася туды флэшбэкамі. І я ўвесь час плакала, — тлумачыць Настасся Кухарава. — Таму што я разумела, што людзі, з якімі я сядзела, — усё яшчэ там. Яны там сядзяць: адна дзяўчынка, другая, трэцяя. Усе, з кім я была, — яны там. І мне было вельмі балюча, што я, атрымліваецца, тут, а яны — там».
Псіхолаг Наталля Скібская пацвярджае, што, апынуўшыся на волі, былыя палітвязні нярэдка сутыкаюцца з пачуццём віны перад тымі, хто застаецца ў турмах. Яна называе такое пачуццё «віной таго, хто выжыў».
«Чалавеку мала проста разумець, што гэта не ён пасадзіў тых, іншых людзей, не ён там кагосьці збівае, не ён творыць дзічыну і несправядлівасць, — кажа Наталля Скібская. — Але яму трэба яшчэ сабе дараваць тое, што ён змог выйсці, паклапаціцца пра сябе, сысці ад небяспечнай сітуацыі і здолець знайсці сваёй крыўдзе, сваёй празе справядлівасці нейкае канструктыўнае рашэнне, нейкае выйсце, неяк іх трансфармаваць. Гэтыя эмоцыі трэба накіраваць менавіта на тых, з кім ты хочаш змагацца».
Дзмітрый Максімчык, які таксама асвойваецца ў Вільні, кажа, што яму псіхалагічная рэабілітацыя далася адносна лёгка. Але так шанцуе далёка не ўсім.
«У маім выпадку гэта адбылося лёгка за кошт таго, што кола зносін, камунікацыі мне дазволілі па мінімуму капацца, успамінаць вось гэта ўсё нанова, — тлумачыць ён. — Хоць, вядома, у любой кампаніі ў мяне тут вельмі шмат знаёмых, якія збеглі (з Беларусі), якія прайшлі катаванні. І зразумела, што, калі мы збіраемся з імі на нейкае чаяванне, мы заўсёды закранаем гэтыя пытанні».
«На сённяшні момант, на мой погляд, самая ўразлівая група — гэта ў першую чаргу сваякі палітвязняў, — кажа былы палітвязень Аляксандр Кабанаў, які цяпер жыве ў Варшаве. — Таму што пакуль ты сам знаходзішся ў турме, у калоніі, ты там апрануты, абуты, неяк там спіш. Табе дапамагаюць неяк у лагеры іншыя людзі і г. д. А на тваіх сваякоў з боку ўладаў у Беларусі ў гэты час ідзе пастаянны ціск: іх звальняюць з працы, часта сям'я застаецца без карміцеля».
Многія былыя беларускія палітвязні падкрэсліваюць, што пасля вызвалення чалавеку, акрамя маральнай падтрымкі, трэба дапамагчы аднавіць здароўе, знайсці працу і жыллё. Асабліва тым, хто быў вымушаны з'ехаць за мяжу. Падтрымка сваякоў арыштаваных у гэтых умовах, кажа Настасся Кухарава, таксама вельмі важная.
«Адзін з фондаў дапамогі палітвязням прыйшоў да маёй бабулі раптоўна: ніхто гэтага не планаваў. Яны проста сказалі: сёння 8 сакавіка, ваша дачка — палітзняволеная, гэта вам прадуктовы кошык, — расказвае Настасся Кухарава. — Калі я пра гэта даведалася... Дзякуй богу, што ёсць увага да сваякоў палітвязняў!»
Наталля Скібская тлумачыць, што ў першую чаргу тым, хто выйшаў на волю, неабходна аднавіць здароўе і працаздольнасць. Для гэтага не варта замыкацца ў сабе і спадзявацца толькі на сябе: варта звяртацца па дапамогу да іншых людзей.
«Не штурхаем сябе, не піхаем, не кажам сабе: збярыся, ануча, давай хутчэй, вяртайся ў гэтую рэальнасць. Ідзём так, як ідзецца, — падкрэслівае псіхолаг. — Калі трэба — ляжым, калі нам цяжка, калі нам дрэнна. Калі хочаш ляжаць — ляжы. Калі хочаш плакаць — плач. Знаходзь тых людзей, якія будуць для цябе падтрымкай і апорай».