«Лукашэнка прывозіў Пуціну праект Канстытуцыі». Валерый Карбалевіч — пра перамовы ў Маскве

Адносна паспяховыя перамовы ў Маскве натхнілі Лукашэнку на ўзмацненне жорсткасці антызаходняй і антыўкраінскай рыторыкі, піша Валерый Карбалевіч.

— Асаблівасць цяперашняй, пятай у гэтым годзе, сустрэчы Лукашэнкі і Пуціна палягала ў тым, што загадзя была прызначаная прэс-канферэнцыя па заканчэнні перамоў двух лідараў.

Гэта азначала, што варыянт, пры якім бакі не дамовяцца, проста не прадугледжваўся. Гэта значыць, у гэты раз у Лукашэнкі не было магчымасці саскочыць, ухіліцца ад зацвярджэння 28 саюзных праграм. Што сведчыць пра большую зацікаўленасць абодвух бакоў у падпісанні гэтых дакументаў у параўнанні з 2019 годам, калі яны не змаглі дамовіцца.

Патрэбнага выніку дасягнулі дастаткова проста: тыя пытанні, па якіх бакі не прыйшлі да згоды, былі выкінутыя.

Але застаецца пытанне: што так доўга абмяркоўвалі Лукашэнка і Пуцін? Па чым ішоў гандаль?

Наўрад ці яны ўважліва вывяралі гэтыя «дарожныя карты». Гэта прэрагатыва урадаў. Да таго ж, Пуцін не любіць займацца эканамічнымі дробязямі. Не царская гэта справа. Ён лічыць сябе занадта вялікім геапалітыкам, каб паблажыць да такіх прыватнасцей.

Таксама малаверагодна, што крызісу вакол Афганістана надавалася шмат увагі, як гэта напярэдадні анансаваў Лукашэнка. Бо Беларусь мала чым можа дапамагчы Расіі ў яе рэакцыі на выклік з боку талібаў. У гэтым дачыненні Мінск застаецца ўбаку, нягледзячы на актыўную рыторыку Лукашэнкі.

Падобна да таго, што галоўным пытаннем парадку дня была іншая тэма. Успомнім, з чаго пачынаўся ўвесь гэты праект «дарожных карт». У снежні 2018 года тагачасны прэм'ер-міністр Расіі Дзмітрый Мядзведзеў прад'явіў ультыматум: Масква гатовая працягваць субсідаваць Беларусь толькі ў абмен на больш цесную інтэграцыю. На працягу 2019 года ішлі няпростыя перамовы па 31-й «дарожнай карце», але ў выніку бакі не прыйшлі да згоды.

Прайшло два гады, многае змянілася. Зараз бакі дасягнулі фінішу ў доўгім перагаворным марафоне. І цалкам лагічна, што Лукашэнка прыехаў у Крэмль з адным пытаннем: колькі?! Згода Мінска на эканамічную інтэграцыю каштуе дорага. Колькі за гэта заплаціць Масква? У 2018 годзе Мядзведзеў паабяцаў вярнуць поўнамаштабныя субсідыі ў абмен на цесную інтэграцыю. Пара стрымліваць абяцанні.

У СМІ з'явілася інфармацыя, што Мінск просіць крэдыт у памеры 3 млрд. долараў. Дасягнута дамоўленасць, што Расія прадаставіць Беларусі крэдытную падтрымку на суму 630-640 млн. долараў да канца 2022 года. Не вельмі вялікая плата за здачу нейкай часткі эканамічнага суверэнітэту. Пра кампенсацыю за падатковы манеўр нічога не гаварылася.

Другое магчымае пытанне для абмеркавання з крыху іншай вобласці. Думаю, Лукашэнка прывёз Пуціну праект Канстытуцыі — не тое каб для сцвярджэння, а для таго, каб выслухаць ацэнку расійскага лідара. Гэтая версія навеяная дзіўнай паўзай у так званай «канстытуцыйнай рэформе». Праект Канстытуцыі быў гатовы летам, і да 1 жніўня Канстытуцыйная камісія збіралася прадставіць яго Лукашэнку. Затым з'явіўся новы тэрмін — 1 верасня. Цяпер ужо сярэдзіна верасня, а пра лёс гэтага дакумента нічога не чуваць. Усё завісла.

А тут раптам Лукашэнка ляціць у Маскву на нейкія пазапланавыя, спантанна ўзніклыя перамовы з Пуціным. Калі вылучыць гіпотэзу, што ён вырашыў спачатку паказаць прэзідэнту Расіі праект Канстытуцыі, то ўсё становіцца на свае месцы. Бо праводзіць канстытуцыйную рэформу ў піку Пуціну Мінску цяпер не з рукі. Калі гэтая гіпотэза дакладная, то яна тлумачыць паўзу ў працэсе рэалізацыі гэтай рэформы, а таксама тэрміновасць, пазачарговасць сустрэчы з Пуціным.

Што тычыцца публічных заяў Лукашэнкі і Пуціна ў пачатку сустрэчы і на прэс-канферэнцыі па выніках перамоў, то там было мала чагосьці змястоўнага.

Саюзныя праграмы

10 верасня ў Мінску Савет Міністраў Саюзнай дзяржавы зацвердзіў 28 саюзных праграм. Лукашэнка і Пуцін падпішуць іх на пасяджэнні Вышэйшага Дзяржсавета 4 лістапада. Дзяржаўныя СМІ Беларусі і Расіі паўтараюць, што зроблены гістарычны крок на шляху да інтэграцыі. Дарэчы, самі гэтыя саюзныя праграмы не апублікаваныя. Быў паказаны толькі іх спіс.

Якія наступствы гэтай падзеі для суверэнітэту Беларусі? У незалежных СМІ і сацыяльных сетках даюцца дыяметральна супрацьлеглыя ацэнкі. Адны кажуць пра канец беларускай дзяржаўнасці, іншыя ацэньваюць гэтыя дакументы як пустыя паперы.

Вядома, пытанне пра пагрозы суверэнітэту цалкам актуальнае. Любыя міжнародныя саюзы яго абмяжоўваюць. І чым цясней саюз, тым больш палітыка дзяржавы праводзіцца з аглядкай на партнёра. Інтэграцыя Беларусі з Расіяй настолькі цесная, што любыя новыя крокі ў гэтым кірунку азначаюць дадатковыя абмежаванні суверэннай палітыкі.

Прыняцце саюзных праграм, безумоўна, узмацняе ўплыў Расіі на Беларусь, узрасце залежнасць малодшага партнёра ад моцнага саюзніка. Гэтыя праграмы ствараюць інстытуцыйную прывязку да Расіі ў эканамічнай сферы. Хоць апублікаваныя матэрыялы паказваюць, што не плануецца стварэнне якіх-небудзь наднацыянальных органаў, рэгулятараў, але фармуюцца перамоўныя пляцоўкі, адпаведныя кансультацыйныя структуры дзвюх краін па 28 кірунках.

Замест таго, каб праводзіць рэформы ўнутры краіны, будаваць рынкавыя інстытуты, беларускія ўрадавыя чыноўнікі будуць выдаткоўваць свае сілы на бясконцыя, большай часткай пустыя перамовы, спадзеючыся на дапамогу Расіі, на расійскую «халяву».

Аднак я не магу пагадзіцца з тымі, хто прадказвае канец суверэнітэту Беларусі. У згаданых праграмах шмат дэкларатыўнага, там гаворыцца пра «гарманізацыі», «уніфікацыі», «каардынацыі» і г. д.

Гэтыя саюзныя праграмы ўзгадняліся тры гады. Думаю, на іх рэалізацыю сыдзе значна больш часу.

Асноўны сумнеў у практычнай рэалізацыі гэтых «дарожных карт» палягае ў тым, што ў аснове беларускай сацыяльнай мадэлі ляжыць прынцып ручнога кіравання эканомікай. І гэты стыль адхіляе любыя знешнія абмежаванні. Чаму Беларусь дагэтуль не ўступіла ў Сусветную гандлёвую арганізацыю? Таму што не хоча падпарадкоўвацца яе правілам, якія ўсталёўваюць вызначаныя межы валюнтарызму ў эканамічнай палітыцы.

Такую ж ролю абмежавальніка будуць выконваць прадугледжаныя саюзнымі праграмамі, адзіныя з Расіяй правілы і нормы. Гэта значыць неабходна будзе ўзгадняць з Масквой, напрыклад, узровень інфляцыі, памер бюджэтнага дэфіцыту, аб'ём бюджэтных субсідый айчынным вытворцам, стаўку рэфінансавання і многія іншыя параметры, якія ляжаць у аснове макраэканамічнай палітыкі любой суверэннай дзяржавы. І навошта гэта Лукашэнку?

Беларуская сацыяльная мадэль з ручным кіраваннем несумяшчальная з уніфікацыяй макраэканамічнай палітыкі і заканадаўства з Расіяй. Парадокс сітуацыі ў тым, што менавіта яна можа стаць шчытом на шляху абмежавання суверэнітэту краіны.

Ваяўнічая антызаходняя рыторыка

Па сваіх параметрах, сцэнары, легендзе сумесныя беларуска-расійскія вучэнні «Захад-2021» у Беларусі, па вялікім рахунку, мала чым адрозніваюцца ад папярэдніх — напрыклад, ад вучэнняў «Захад-2017». Але з тых часоў унутрыпалітычная сітуацыя ў нашай краіне кардынальна змянілася, што істотна паўплывала на геапалітычны кантэкст вучэнняў. Асабліва гэта прыкметна ў рыторыцы, якую Аляксандр Лукашэнка выкарыстаў падчас назіранняў за ходам вучэнняў. Цяпер яна стала больш ваяўнічай.

У заявах Лукашэнкі 12 верасня на палігоне пад Баранавічамі з'явілася шмат новых акцэнтаў. Важнай часткай меседжа, які ён паслаў розным адрасатам, быў сюжэт, які можна ўмоўна назваць «Мы з Пуціным». Гэта павінна было надаць дадатковай вагі яго ваяўнічым пагрозам у адрас Захаду. «Мы з Пуціным» абмеркавалі пытанні сумеснай абароны, паставак новай зброі ў Беларусь. «Мы з прэзідэнтам Расіі не адзін раз яшчэ сустрэнемся! Перад Вышэйшым дзяржсаветам ён прыляціць (у Мінск), 15 кастрычніка будзе саміт СНД, мы абмяркуем канкрэтыку», — радасна паведаміў Лукашэнка (паводле версіі телеграм-канала «Пул першага»).

Падобна да таго, яго моцна натхнілі нядаўнія перамовы ў Маскве. Ці, па меншай меры, ён так хоча прадставіць сітуацыю.

Паводле слоў Лукашэнкі, Беларусь плануе закупіць у Расіі зброю на суму больш за 1 мільярд долараў, узгоднены пералік зброі, якая будзе пастаўлена ў Беларусь да 2025 года. Гэта каля дзясятка самалётаў, некалькі дзясяткаў верталётаў «Тор-М2», ракетныя комплексы С-400.

Што тут праўда, а што — нязбытныя мары, сказаць складана. Бо сучасная зброя вельмі дарагая, а вайсковы бюджэт Беларусі невялікі. Пакуль што мы бачым, як зенітна-ракетныя комплексы і самалёты Расіі прыбываюць у Беларусь на сталае дзяжурства. Але гэта расійская зброя, а не беларуская.

Самае цікавае — як Лукашэнка абгрунтаваў неабходнасць паставак комплексаў С-400:

«Як вы ведаеце, у нас і паўднёвы кірунак дадаўся. Мы з беларускімі генераламі і расіянамі абмяркоўвалі гэтую тэму. Нас пачынаюць з поўдня падаграваць. А што яшчэ будзе... Мы павінны рыхтавацца — 1200 км мяжы з Украінай. Таму нам давядзецца зачыняць і гэты перыметр. І мы вялі якраз размову пра тое, што С-400 нам будзе да месца. І ён даў даручэнне міністру абароны, каб з нашымі прапрацавалі гэтыя пытанні для таго, каб можна было паставіць гэтыя комплексы нам». І затым дадаў: «Сумесна з праваахоўнымі органамі і спецслужбамі Расіі ў Беларусі былі затрыманыя падазроныя асобы, якія трапілі ў краіну з тэрыторыі Украіны».

З 2014 года кіраўніцтва Беларусі настойліва падкрэслівала, што мяжа з Украінай — гэта мяжа міру. Лукашэнка запэўніваў, што можа прыехаць на ўкраінскую тэрыторыю не на танку, а на трактары. Ён гарантаваў, што ваеннай пагрозы Украіне з боку Беларусі няма і не будзе.

Пасля жніўня 2020 года паміж Мінскам і Кіевам паўстаў палітыка-дыпламатычны канфлікт. А цяпер ён распаўсюджваецца і на ваенную сферу. Лукашэнка разглядае мяжу з Украінай калі не як новы фронт, то кірунак ваеннага супрацьстаяння, і сучасныя ракетныя комплексы неабходныя для нейтралізацыі новай пагрозы. І высвятляецца, што расійскія спецслужбы затрымліваюць у Беларусі падазроных людзей з Украіны. Улічваючы, што Расія і Украіна фактычна знаходзяцца ў стане вайны (прынамсі, так лічаць у Кіеве), гэта шмат што змяняе.

Такім чынам, разгортваецца сумесны беларуска-расійскі ваенны саюз супраць Украіны, што азначае даволі радыкальны паварот у знешняй палітыцы Беларусі. Мадэль абложанай крэпасці набывае скончаны выгляд. З унутрыпалітычных прычын Лукашэнка штучна стварае патэнцыйнага ваеннага праціўніка з Украіны (як ён казаў, «наш народ»). Зразумела, чаму гэта так падабаецца Маскве.

Адначасова ультыматум быў прад'яўлены Еўрасаюзу. Гаворачы пра праблемы мігрантаў на мяжы з краінамі ЕС, Лукашэнка заявіў: «Хочаце жыць бяспечна — прыязджайце. Вызначым месца, будзем сустракацца, абмяркоўваць гэтыя пытанні. Але пакуль не будуць знятыя гэтыя бязмозглыя санкцыі і прыніжэнне нашых патрыятычных людзей, з імі размаўляць ніхто не будзе».

Гэта значыць Лукашэнка прапануе вырашэнне міграцыйнага крызісу ў абмен на зняцце санкцый. Пытанне аб вызваленні палітвязняў і ўрэгуляванні ўнутрыпалітычнага крызісу здымаецца з парадку дня Мінска. Не дзіўна, што Брусель адмаўляецца.

Мяркуючы па ўсім, сам Лукашэнка не вельмі верыць у эфектыўнасць свайго ультыматуму. Бо патэнцыйных партнёраў па перамовах не абражаюць. Згадваючы старшыню Еўрапейскага савета Шарля Мішэля, ён назваў палітыкаў Захаду «пабітымі сабакамі», «гнюсамі мелкатраўчатымі, дробязнымі», а іх пазіцыю «вар'яцкай».

Вось такі дыялог.