Дзень Волі: як палітвязні дзесяцігоддзямі закладалі традыцыі адзначэння 25 Сакавіка

Шмат хто з цяперашніх палітвязняў так ці інакш спрычыняўся да святкавання 25 сакавіка: у гэты дзень яны сядзелі на «сутках» пасля затрыманняў на мірных сходах, арганізоўвалі святкаванні і чыталі на іх прамовы, назіралі за мірнымі сходамі.

Святкаванне Дня Волі ў 2018 годзе

Святкаванне Дня Волі ў 2018 годзе

Дзень Волі — не толькі гістарычная дата для беларусаў. Угодкі абвяшчэння незалежнай вольнай Беларускай Народнай Рэспублікі заўсёды былі для ўладаў чарговай нагодай для рэпрэсій.

«В*сна» распавядае пра ўдзел палітзняволеных у святкаванні Дня Волі ў розныя часы.

Два гады таму, 25 сакавіка 2020 году, старшыня «В*сны» Алесь Бяляцкі ў інтэрв'ю Беларускаму Р*дыё Р*цыя так ахарактарызаваў важнасць гэтага важнага для беларусаў дня:

«Я проста перакананы, што Свята Волі 25 Сакавіка заўсёды было той “чырвонай анучай”, на якую вельмі нервова рэагаваў нелегітымны кіраўнік дзяржавы. Калі глядзець, пачынаючы з 1994 года, то большасць святаў на 25 Сакавіка заўсёды праходзілі з затрыманнямі, з разгонамі. І мяне затрымлівалі таксама. Гэта ўсё ёсць у нашай гісторыі. Давайце ўзгадаем, што было на 25 Сакавіка ў 2017 годзе, калі цэнтр Менска быў фактычна акупаваны сіламі АМАПу, спецназу, унутраных войск. Тады былі затрыманыя некалькі соцень чалавек. Сённяшнія ўлады ўспрымаюць Дзень Волі як непасрэдную пагрозу для іх “сталінска-савецкай спадчыны”. Яны бачаць свой пачатак з Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі і ад камуністаў, якія задушылі фактычна Беларускую Народную Рэспубліку. І вельмі моцна абмежавалі нашу незалежнасць, практычна знішчылі яе, што пасля прывяло да масавых рэпрэсій. Сотні тысяч забітых беларусаў на сумленні тагачаснай камуністычнай улады. А сённяшняя ўлада ў Беларусі – гэта іх прамы нашчадак. Тым не менш, свята застаецца і яно святкуецца па-рознаму і ў розных умовах».

img_1326_1500x1000_logo_1.jpg

Сярод удзельнікаў святочных акцый ва ўсе часы было нямала цяперашніх палітвязняў: гістарычныя фотаздымкі нагадваюць, што барацьба беларусаў за незалежнасць пачалася далёка не ў 2020 годзе.

pushkin_25sakavika__1_.jpg

Алесь Пушкін: распачынаў традыцыю святкавання Дня Волі ў 1989 годзе

Публічна ў Беларусі ўпершыню адсвяткавалі Дзень Волі ў 1989 годзе. Тады студэнты Тэатральна-мастацкага інстытуту зладзілі ў Менску перформанс, і адным з удзельнікаў быў Алесь Пушкін. Ён вынес на ганак інстытуту бусла з паперы. 71 балёнік сімвалізаваў 71 год БНР. Пушкіна і яшчэ 35 чалавек тады затрымалі. Мастаку прысудзілі 15 содняў. З таго часу 25 сакавіка Беларусі адзначаецца штогод.

pushkin__25sakavika.jpg

Пасля гэтага Алесь Пушкін неаднаразова браў удзел у шэсцях на 25 сакавіка. На гэтым фота ён з жонкай Янінай у 1998 годзе.

Алесь Бяляцкі: у 1991 годзе вывесіў сцяг на музеі Багдановіча

24 сакавіка 1991 года тады дырэктар Літаратурнага музея Максіма Багдановіча Алесь Бяляцкі разам з інжынерам музея Алесем Астраўцовым вывесіў на балконе музея бел-чырвона-белы сцяг напярэдадні Дня Волі.

bialiacki_25sakavika.jpg


Павел Севярынец: у 2014 годзе нагадаў, як не дапускаць расійскага прасоўвання ў Беларусь

Сустаршыня аргкамітэту па стварэнні Партыі «Беларуская Хрысціянская дэмакратыя» Павел Севярынец падчас святкавання Дня Волі ў 2014 годзе нагадаў, што ў беларускай мове «воля – гэта свабода, але таксама воля – гэта рашучасць».

seviarynec_25sakavika__1_.jpg

Тады палітык прапанаваў, як не дапусціць расійскага прасоўвання ў Беларусь: «Мы можам праводзіць акцыі салідарнасці, мы можам рабіць інфармацыйныя акцыі, мы можам выпускаць улёткі і можам праводзіць творчыя мерапрыемствы. Мы можам наладжваць салідарнасць і з Украінай, і з агулам беларускім рухам. Гэта барацьба будзе доўгай. (...) Але ў нас з вамі ёсць надзея. Я заклікаю вас байкатаваць расійскія тэлеканалы, якія хлусяць пра Украіну і пра Беларусь. Я заклікаю вас байкатаваць беларускія афіцыёзныя тэлеканалы. Заклікаю вас байкатаваць расійскія тавары і паслугі, бо менавіта яны ёсць адной з крыніцаў агрэсіі, якую Расія ажыццяўляе ў дачыненні да суседніх народаў».


Андрусь Асмалоўскі: ратаваў сцяг у 2017 годзе

«Я не мог трываць, што наш сцяг топчуць быкі ў міліцэйскай форме», — казаў Андрэй Асмалоўскі ў інтэрв'ю СМІ ў 2017 годзе. Падчас акцыі на Дзень Волі, калі пачаўся разгон і затрыманні, бел-чырвона-белы сцяг быў адкінуты на асфальт і апынуўся побач з аўтазакам, пад нагамі амапаўцаў. Тады Андрэй падняў яго, узняў угару і крыкнуў «Уздымаем сцяг назад!» За гэта мужчыну адразу затрымалі. Праўда, у той жа вечар ён быў адпушчаны дадому нават без пратакола.

Скрыншоты з відэа

Скрыншоты з відэа


Мікола Статкевіч: ускладаў кветкі замест затрыманых у 2019 годзе

Мікола Статкевіч шмат разоў удзельнічаў у акцыях, прымеркаваных да Дня волі. Перад і падчас іх яго неаднаразова затрымлівалі. А, напрыклад, у 2017 годзе, калі ён быў лідарам Беларускага Нацыянальнага Кангрэсу, Статкевіч узяў на сябе адказнасць за правядзенне акцыі. А ў 2019 годзе, калі падчас святкавання Дня Волі былі затрыманыя шматлікія ўдзельнікі акцыі і музыканты, якія выступалі падчас мерапрыемства, Мікалай Статкевіч разам з актывам «Народнай Грамады» прыпыніў урачыстую вечарыну ў гонар Дня Волі і замест затрыманых усклаў кветкі да месца ў Менску, дзе працавалі бацькі-заснавальнікі БНР.

Фота: асабістая старонка Міколы Статкевіча Facebook

Фота: асабістая старонка Міколы Статкевіча Facebook


Кацярына Андрэева: затрыманая за стрым у 2017 годзе

Журналістка Кацярына Андрэева была затрыманая ў 2020 годзе на стрыме з Плошчы Пераменаў. Аднак гэта не першае яе затрыманне на працоўным месцы: падчас святкавання Дня Волі ў 2017 годзе затрымалі наўпрост падчас стрыму. Пасля Кацярына распавядала пра гэта ў эфіры «Белсату».

Павел Белавус: ладзіў святкаванні

Павел Белавус быў адным з арганізатараў самага масавага Дня Волі ў XXI стагоддзі — у 2018 годзе. Тады на канцэрце ў Менску адначасова прысутнічалі 11 тысяч чалавек – да шматтысячных Маршаў у 2020 годзе гэта быў небывалы маштаб мерапрыемстваў такога кшталту.

Павел Белавус на святкаванні Дня Волі ў 2019 годзе ў Гародні

Павел Белавус на святкаванні Дня Волі ў 2019 годзе ў Гародні


Зміцер Дашкевіч: атрымаў штраф за прамову ў 2019 годзе

Змітра Дашкевіча затрымалі на дазволеным мітынгу-канцэрце ў гонар Дня Волі 24 сакавіка 2019 году ў Кіеўскім скверы сталіцы. Дашкевіч выступіў з рэзкай прамовай, пасля якой яго затрымалі людзі ў цывільным на вачах у дзяцей і цяжарнай жонкі. У прамове ён казаў сярод іншага: «Гэта свята і для "шунявак", і для "іхтамнетаў", і для прапагандыстаў, бо, каб не 25 сакавіка і незалежнасць, дзе б яны зладзейнічалі?» Тады суддзя Іван Касцян аштрафаваў Дзмітрыя Дашкевіча на 45 базавых велічыняў (1147,5 рублёў).


Мікалай Казлоў: выступаў на канцэрце ў 2019 годзе

Лідар Аб'яднанай грамадзянскай партыі разам з паплечнікамі выступаў на канцэрце, прысвечаным 101-годдзю са Дня абвяшчэння БНР.


Вітольд Ашурак: пісаў ліст з калоніі ў 2021 годзе

25 сакавіка 2021 году Вітольд Ашурак напісаў з калоніі:

«Пішу табе вечарам 25 сакавіка. Увесь дзень слухалі праз вакно, як пібікаюць машыны ў Гродне. Але, зразумела, што нічога не бачылі. Тэлевізара няма. Радзіва таксама. Пра інтэрнэт увогуле маўчу. Карацей ты разумееш, у якім інфармацыйным вакууме я знаходжуся ў той самы момант, калі ў краіне адбываюцца важныя падзеі».

ashurak_25sakavika.jpg

Таксама ў сацсетках Вітольда захавалася фота, якое ён апублікаваў 26 сакавіка 2019 году з подпісам «Вывешваць беларускія сцягі над будынкамі крута! А над усім горадам – яшчэ лепш!»


Павел Юхневіч: збіраецца выходзіць на волю ў 2025 годзе

Павел Юхневіч – актывіст «Еўрапейскай Беларусі», якога асудзілі да пяці гадоў калоніі. Сёлета ён даслаў з няволі ліст, у якім распавёў, што выйдзе з калоніі 25 сакавіка 2025 году. «Хіба не сімвалічна?» – запытаў ён.

Таксама ён распавядаў, што быў «палявым камандзірам вулічнага супраціву ў Менску» і пратэставаў яшчэ калі быў школьнікам:

«25 сакавіка 2000 году нам, як і ўсім менскім школьнікам, забаранілі пакідаць школу. Але я сышоў на святкаванне Дня Волі і быў затрыманы — пачаліся "разборкі". Памятаю, калі прыйшоў з маці ў школу, у класнай кіраўніцы так трэсліся рукі, што ключы ў іх звінелі».

«Марш свабоды». На чале шэсця кіраўнік койданаўскай арганізацыі «Малады Фронт» Павал Юхневіч. 1999 год

«Марш свабоды». На чале шэсця кіраўнік койданаўскай арганізацыі «Малады Фронт» Павал Юхневіч. 1999 год


Удзел палітзняволеных вясноўцаў

Праваабаронцы «Вясны» не толькі адзначалі і адзначаюць зараз гэты дзень. За рэдкім выключэннем, штогод 25 сакавіка і напярэдадні гэтай даты ў «Вясну» сцякаецца з розных гарадоў інфармацыя пра парушэнні правоў чалавека, напружана працуюць юрысты, валанцёры, журналісты. Часта сярод затрыманых у гэты дзень былі і вясноўцы, якія займаліся маніторынгам мірных шэсцяў і мітынгаў.

Алесь Бяляцкі неаднаразова выступаў на мітынгах з нагоды святкавання Дня Волі. Вось адзін з ягоных выступаў на плошчы Якуба Коласа ў Менску ў 1997 годзе.

20 год таму праваабаронцы «Вясны» прымалі ўдзел у мітынгу ў Купалаўскім парку, прысвечаным Дню Волі. У той дзень, калі грамадзяне вырашылі прайсці да помніка Якубу Коласу, каб ускласці кветкі, яны былі жорстка разагнаныя сілавікамі. За плошчаю Перамогі супрацоўнікамі міліцыі было затрымана каля ста ўдзельнікаў мітынгу і журналістаў. Многім з арыштаваных дапамогу аказвалі праваабаронцы.

Аліна і Валянцін Cтэфановічы, Алесь Бяляцкі, Уладзімір Лабковіч, Юрый Новікаў, Юрый Чавусаў, Юрась Зянковіч

Аліна і Валянцін Cтэфановічы, Алесь Бяляцкі, Уладзімір Лабковіч, Юрый Новікаў, Юрый Чавусаў, Юрась Зянковіч

Захаваліся фотаздымкі затрымання Алеся Бяляцкага і Валянціна Стэфановіча на адным з Дзён Волі на Плошчы Свабоды.

bialiacki_25sakavika_zatrymanne.jpg

srefanovich_25sakavika_zatrymanne__1_.jpg


«Вясноўцаў» затрымлівалі і падчас ажыццяўлення назірання. Так, цяпер палітзняволеная праваабаронца Наста Лойка нават зрабіла сэлфі ў аўтазаку, калі назіральнікаў «Вясны» затрымалі падчас Дня Волі ў 2018 годзе.

Назіральніцы Наста Лойка і Таццяна Мастыкіна

Назіральніцы Наста Лойка і Таццяна Мастыкіна

Але, нягледзячы на пастаянны ціск, праваабаронцы выпусцілі некалькі справаздачаў па маніторынгу мірных сходаў 25 сакавіка ў розныя часы. З імі можна азнаёміцца па спасылках.