«Называлі Іудам». Святар Аляксандр Кухта — пра пераход з Маскоўскага ў Сусветны патрыярхат
Трыццацігадовы іерэй Аляксандр Кухта, ён жа аўтар YouTube-канала «Batushka ответит» — адзін з самых вядомых святароў Беларусі. Паўтара года таму ён з’ехаў з краіны, а на мінулым тыдні з’явілася навіна, што ён і протаіерэй Георгій Рой перайшлі з Маскоўскага ў Сусветны патрыярхат.
Тут і далей фота «Л*стэрка»
Над гэтым рашэннем Аляксандр думаў каля
года. Калі інфармацыя пра яго выбар стала публічнай, у адрас бацюшкі пасыпаліся
каментары ў стылі «Іуда» і прапановы павесіцца. «З нагоды ўсіх гэтых водгукаў я
не перажываю», — кажа іерэй і дапаўняе, што за яго пераходам стаіць вялікая
мара. Якая? Пра гэта «Л*стэрка» з ім і пагаварыла.
«Год думаў, каб
прыняць такое рашэнне»
— У аўторак стала вядома, што па ўказе мітрапаліта Веніяміна вас бестэрмінова забаранілі ў святарстве. Як вы на гэта адрэагавалі?
— Гэта чакана.
Мітрапаліт Веніямін не мог зрабіць інакш. У яго не было выбару. Але ўсё роўна
гэта вельмі балюча, калі з людзьмі, з якімі ты дзяліў вялікі кавалак свайго
жыцця, даводзіцца вось так разыходзіцца. Спадзяюся, калі скончыцца вайна і
крызіс у Беларусі, мы з імі зможам нармальна пагаварыць — і шчыра скажам адно
аднаму: «Хрыстос пасярод нас».
— Вы ўжо год жывяце ў Вільнюсе, як увогуле маецеся?
— Усё складана.
Пасля нашай размовы пайду на прыём да тэрапеўта, пытаць, як я маюся.
— Што з вамі?
— Звычайная
эмігранцкая гісторыя, калі людзі не вытрымліваюць грузу адказнасці за сваё
жыццё. Думаю, амаль усе, хто з’язджаў з Беларусі, з’язджалі несур’ёзна. Так,
паспрабаваць або пераседзець год-паўтара. Калі здарылася вайна, стала
зразумела: эміграцыя зацягнецца на шмат гадоў, і трэба з нуля будаваць жыццё ў
іншай краіне. Я не быў гатовы да такой задачы. А яшчэ зверху наклалася
асабістая гісторыя, якую я б не хацеў выносіць у паблік. Адсюль з’явіліся
праблемы з панічнымі атакамі.
— Раскажаце?
— Яны здараюцца
раз на паўтара-два месяцы. Адзін раз мяне накрыла ў Варшаве падчас сямейнай
сустрэчы. Былі вялікія выходныя, якія я спецыяльна вылучыў, каб прабавіць час з
блізкімі. Усё ж бачымся мы даволі рэдка. Мы доўга гулялі па гандлёвым цэнтры, і
ў нейкі момант мая свядомасць звузілася да адной-адзінай праблемы, якую трэба
было тэрмінова вырашыць. Усё вакол страціла сэнс. Мне хацелася толькі дастаць
ноўтбук і працаваць. Здавалася, я страчваю час, а мой час — гэта мае грошы,
якія мне патрэбны, каб выжыць. Я кудысьці сышоў, сеў на лавачку і на ўсе
спробы родных са мной пагаварыць адказваў: «Не падыходзьце да мяне, проста не
чапайце мяне». Добра, што ў мяне бацька доктар. Ён даволі хутка зразумеў, што
адбываецца, і дапамог мне выбрацца з гэтага стану.
— Як здарылася
так, што вы з айцом Георгіем вырашылі перайсці пад юрысдыкцыю Канстанцінопаля?
— Калі ва Украіне
пачалася вайна, некалькі літоўскіх святароў, якія служылі ў мясцовай
праваслаўнай царкве Маскоўскага патрыярхату, выступілі рэзка супраць уварвання.
Сярод іх быў і мой блізкі сябар — айцец Віталь Моцкус. Ён на той момант займаў
пасаду канцлера епархіі (то-бок быў другім чалавекам у епархіі).
Праз антываенную пазіцыю айца Віталя і іншых святароў пазбавілі сану і па
сутнасці выкінулі на вуліцу. Мабыць, каб іншым непанадна было. Тады гэтыя
святары ў пошуках справядлівасці звярнуліся па дапамогу ў іншую праваслаўную
царкву — Канстанцінопальскую — і перайшлі ў яе.
Я бачыў айца
Віталя ў той дзень, калі над ім чынілі несправядлівы суд. Як і ўсе літоўцы,
эмацыйна ён вельмі стрыманы, але за спакоем я заўважаў у яго вачах боль. Яго
эмоцыі перадаваліся мне, і я разумеў, што не хачу быць часткай арганізацыі,
якая дазваляе сабе вось так цынічна абыходзіцца з блізкім мне чалавекам і
знішчаць яго. Гэта і стала адпраўным пунктам маіх сур’ёзных разважанняў.
Потым дадаліся і
іншыя абставіны. Доўгі час я знаходзіўся ў Літве ў вельмі дзіўным становішчы. Я
быў дзеючым святаром, але калі звярнуўся да мясцовага біскупа з просьбай
дазволіць мне служыць, атрымаў адмову. Як разумею, праз тое, што сябраваў з
айцом Віталём і астатнімі пазбаўленымі сану святарамі, якія выступілі супраць
вайны.
Да таго ж,
здымаючы ролікі для свайго YouTube-канала, я амаль не мог наўпрост сказаць, што
вайна — гэта дрэнна, а біць людзей — нядобра. Мне ўвесь час трэба было азірацца
на сваё царкоўнае начальства ў Мінску, якое, у сваю чаргу, азіралася на сваё
начальства ў Маскве. І я быў вымушаны ўсё больш і больш падміргваць гледачам і
выкарыстоўваць эзопаву мову. Урэшце я зразумеў: уседзець на двух крэслах не
атрымаецца. Час вызначацца: альбо я вяртаюся ў Мінск, змаўкаю і завязваю з
ролікамі, альбо застаюся ў Вільнюсе і вырашаю праблему з кляпам у сябе ў роце.
Выбраць другое
было вельмі балюча і складана. Калі ў 17 гадоў ты паступаеш у семінарыю, у цябе
закладваюць ідэю, што ты святар Рускай Царквы і самае страшнае, што
можа з табой здарыцца, гэта калі ты страціш свой статус. Адмова ад яго — нібы
здрада найвышэйшага ўзроўню. Гэта адчуванне ўва мне сядзела і ўтрымлівала ад
прыняцця рашэння.
Вызначыцца
канчаткова мне, хутчэй за ўсё, дапамог пераезд у Вільнюс айца Георгія Роя. Мы
стэлефаноўваліся, дзяліліся адзін з адным перажываннямі. І ў нейкі момант я
зразумеў: ён таксама сур’ёзна разглядае варыянт пераходу. А ўдвух дзяліць
адказнасць прасцей. У нас агульная мара.
— Якая?
— У Літве вельмі
вялікая беларуская дыяспара. Асноўная яе частка сканцэнтравана ў Вільнюсе.
Увесь год, што я знаходжуся тут, атрымліваю запыты: «Мы хочам прыходзіць на
службы, але ў кантэксце ўсіх абставін не можам наведваць цэрквы Маскоўскага
патрыярхату». Зразумела, што святары на месцах рэдка выказваюцца за агрэсію,
але ўсё ж патрыярх, якому яны падпарадкоўваюцца, на баку вайны ва Украіне. І
словы пра тое, што царква як арганізацыя і Хрыстос — гэта розныя гісторыі, тут
ужо не дапамагаюць. Людзям усё роўна складана хадзіць у храмы РПЦ.
У Вільнюсе сярод
беларусаў ёсць гіганцкі запыт на альтэрнатыву. Таму мы з айцом Георгіем хочам
зрабіць беларускі праваслаўны прыход, які будзе працаваць з дыяспарай у Літве і
па ўсім свеце, і, прыходзячы ў які, людзям не трэба будзе ісці на здзелку з
сумленнем і закрываць вочы на пазіцыю царкоўнага кіраўніцтва па вайне і
сітуацыі ў Беларусі. Тут можна будзе проста маліцца Богу.
— Вы хочаце
пабудаваць храм?
— Ёсць народная
мудрасць: раскажы свету пра свае планы — і ў выніку яны разбурацца. Будаваць
храм цяпер няма сэнсу. Гэта вельмі дарагое мерапрыемства. І мы не ўпэўнены,
што ў гэтым ёсць тэрміновая неабходнасць, бо храм — гэта ўсяго толькі сцены, а
ў нас ёсць значна больш задач, якія трэба вырашаць. Першая з іх — дапамагчы
людзям быць хрысціянамі.
Як варыянт, хочам
арандаваць у Вільнюсе памяшканне, якое стане нашым часовым храмам. Мы ўжо
нагледзелі некалькі лакацый.
— У навіне пра
ваш пераход была інфармацыя, што вы з айцом Георгіем збіраецеся правесці
велікодную службу. Да свята застаецца пара дзён, як гэта ўсё пройдзе?
— Мы цяпер
праходзім суперцікавы квэст, які гучыць так: арганізуй службу, не маючы на
руках нічога — ні храма, ні неабходных прадметаў, ні хору, ні грошай.
— І як гэта ўсё
будзе? Анлайн?
— Не, мы ўжо
дамовіліся з лютэранамі пра арэнду іх храма ў велікодную ноч. Ён знаходзіцца па
адрасе Vokiečiu g. 20. Там вельмі прыгожа. Літургія пачнецца ў 00.00, у ноч з
суботы на нядзелю. Прыходзьце ўсе, хто жыве ў Вільнюсе. Мы будзем вельмі вам
рады!
«Некаторыя
святары-блогеры з Расіі вырашылі, што найлепшы хрысціянскі метад у такой
сітуацыі — сказаць сваёй аўдыторыі «фас» і паказаць на мяне»
— У сакавіку вы
перайшлі пад юрысдыкцыю Канстанцінопаля. Што адчувалі ў той момант? Ці
з’явілася адчуванне «я — здраднік», якое вас так палохала?
— Няма сэнсу
гаварыць пра здраду, бо я проста змяніў царкоўнае грамадзянства. Але ўсё гэтак
жа застаўся праваслаўным хрысціянінам і святаром.
— А што ўнутры
рабілася?
— Я ведаў, што
большая частка маіх калег-святароў мяне не зразумее. Так і здарылася.
Напрыклад, некаторыя святары-блогеры з Расіі вырашылі, што найлепшы хрысціянскі
метад у такой сітуацыі — сказаць сваёй аўдыторыі «фас» і паказаць на мяне
пальцам. У выніку пад допісам у тэлеграме, дзе я расказаў пра свой пераход у
іншую юрысдыкцыю, набегла шмат заклапочаных ахавальнікаў, якія ў самых розных
формах праклялі мяне, сказалі, што я Іуда, і прапанавалі павесіцца. А гомельскі
архімандрыт Сава (Мажука) нават верш з гэтай нагоды прачытаў. Другая Сусветная
вайна, і маці адпраўляе сына на фронт. Праз нейкі час сын вяртаецца, і мама
пытае: «Чаму ты прыйшоў?» А сын адказвае: «Сышоў». Далей аўтар апісвае цяжкі
мацярынскі позірк і яе словы: «Будзь пракляты!» Гэтую фразу айцец Сава,
наколькі я разумею, кідае мне ў спіну.
Уся гэта гісторыя паказвае, наколькі моцнай можа быць прапаганда. Як яна зараджае людзей
на барацьбу за якія заўгодна каштоўнасці, акрамя хрысціянскіх. Адзін святар
кідаецца праклёнамі ў іншага. Я спецыяльна нічога з тых каментароў пад сваім
допісам не выдаляў. Дазволіў дурэць усім, каб захаваўся дакумент эпохі.
З нагоды гэтых
водгукаў я не перажываю. Як сказана ў Евангеллі, трэба пакінуць мёртвым хаваць
сваіх мерцвякоў. Але ўсё роўна ўнутры я пражываю трагедыю, бо хацелася б жыць у
іншым свеце, дзе няма ўсяго гэтага болю. І дзе можна служыць у той царкве, якая
мяне выгадавала, не адчуваючы ўнутранага канфлікту. Але калі я застануся, то
хутчэй за ўсё гэта скончыцца дрэнна: альбо я скажу нешта такое, праз што мяне
выганяць, альбо я далей буду маўчаць і згару ў барацьбе з самім сабой. Так што
мой пераход у Канстанцінопальскую царкву — гэта не нейкі геапалітычны выбар, а
спроба захаваць сябе ў тых складаных умовах, у якіх мы ўсе аказаліся.
— Не думалі, што
ваш пераход пад Канстанцінопаль і арганізацыя царквы можа прывесці да нейкага
рэлігійнага расколу сярод праваслаўных беларусаў?
— Якраз
наадварот. Мы ратуем беларусаў ад царкоўнага расколу, бо прапануем ім легальную
альтэрнатыву. Наколькі я бачу сітуацыю ўнутры Беларусі, большая частка людзей
перастала хадзіць у царкву, а тыя, хто застаўся, пачалі групавацца па прынцыпе
«тут мая пясочніца і людзі блізкіх мне поглядаў, у тым ліку палітычных, а ў
іншыя пясочніцы я не хаджу, бо там ворагі».
Паколькі тэхнічна
ў людзей няма альтэрнатывы (пайсці ў праваслаўны храм не пад РПЦ), яны
вымушаны рабіць выгляд, што адзіныя. І як доўга гэта сітуацыя можа
цягнуцца, нікому не вядома. Але рана ці позна дах сарве, і будуць спробы
арганізаваць чарговую незалежную царкву. Таму тое, што робім мы з айцом
Георгіем — дапамагаем зняць напружанне і ўтрымліваем людзей у здаровым
праваслаўі. То-бок паўтаруся, ратуем Беларусь ад царкоўнага расколу.
— Вы сказалі, што
пасля пачатку вайны значная частка людзей перастала хадзіць у храмы. Адкуль у
вас такая інфармацыя?
— У мяне няма
статыстыкі. Усё, на што я магу абапірацца, — гэта адчуванні святароў, з якімі
камунікую. І тут водгукі даволі супярэчлівыя. Частка бацюшкаў кажа, што ў іх
парафіях нічога асабліва не змянілася. У асноўным гэта датычыць гарадскіх
цэркваў, якія арыентуюцца на захаджанаў. Так мы называем людзей, якія ходзяць у
царкву два разы на год — на Вялікдзень і паставіць свечку.
Але святары, якія
арыентуюцца на сістэмную працу з людзьмі, кажуць, што праблема ёсць. І
заключаецца яна ў тым, што агульнае стаўленне людзей да царквы хутчэй
негатыўнае, хоць тры гады таму, да ўсіх крызісаў, яно было
нейтральна-станоўчае. Таму сёння, перш чым пачаць людзям нешта казаць пра Бога,
іх трэба «дастаць» з ямы гэтага не вельмі добрага стаўлення да царквы.
«Стратэгію
заткнуцца і не адсвечваць я лічу нармальнай»
— Як вы паставіліся да пазіцыі патрыярха Кірыла, якую ён заняў у пачатку вайны?
— Вайна — гэта
страшнае выпрабаванне, у якім кожны выбірае сваю стратэгію выжывання. Стратэгію
заткнуцца і не адсвечваць я лічу нармальнай. Чаму? Таму што быць героем дадзена
не ўсім. І мы не можам патрабаваць ад людзей ісці на подзвіг, калі яны самі
гэтага не хочуць.
Дык вось, калі б
на ўзроўні афіцыйнай рыторыкі нашы біскупы, у тым ліку патрыярх Кірыл, проста
маўчалі, я б іх зразумеў. Ісці грудзьмі на амбразуру — гэта выключна добраахвотны
выбар. Але калі, спрабуючы захаваць сябе, свой камфорт у жыцці і свае прывілеі,
вы топіце іншых у крыві, мне не хочацца мець з вамі нічога агульнага.
— Ёсць адчуванне,
што большасць беларускіх праваслаўных святароў альбо не заўважае вайны, альбо
нават падтрымлівае расійскую агрэсію.
— Я ні разу не
сацыёлаг, але ў мяне ёсць тэорыя. Паколькі БПЦ досыць вялікая і святароў у нас
шмат, то, напэўна, іх стаўленне да вайны такое ж, як і ў сярэднім па бальніцы
сярод беларусаў. Усё ж такі святары — яны не з Марса прыляцелі. Яны частка
грамадства, у якім жывуць. Таму мне не здаецца, што ваша адчуванне слушнае.
І яшчэ: многія
беларусы ведаюць тэлеграм-канал «Хрысціянская візія». Ён адзін з самых
аўтарытэтных навінавых рэсурсаў пра рэлігію ў Беларусі. «Л*стэрка» таксама
часта спасылаецца на яго матэрыялы. А большая частка яго аўтараў — гэта святары
розных канфесій.
Проста цяпер такі
час, калі галасы па-мілітарысцку настроенай меншасці легальныя і іх добра чуваць.
А галасы людзей, якія ўсё гэтае крывавае бязладдзе не падтрымліваюць, альбо
заткнутыя кляпам, альбо гучаць вельмі ціха. Бо цана антываеннай пазіцыі
высокая.
— Магчыма, гэта
занадта маральнае пытанне, але чаму тады беларускія святары, якія супраць, не
аб’яднаюцца і не выступяць з нейкай заявай з асуджэннем вайны?
— А чаму беларусы
не аб’яднаюцца і не выступяць супраць? Гэта прыкладна такое ж пытанне. Калі
казаць пра ўвесь час з пачатку вялікага крызісу — з 2020 года, то я лічу, што праваслаўная
царква паказала сябе дастаткова нядрэнна. Добра памятаю, як святары
выказваліся, масава хадзілі па турмах, хавалі людзей у храмах, пісалі петыцыі.
Яны сапраўды былі актыўнай часткай грамадства, якая змагалася з гвалтам і
несправядлівасцю.
Але потым, калі ў
пратэсным руху наступіў крызіс, цана слова стала вельмі высокай. Прастора для
свабоды, у тым ліку ў святароў, пачала ўсё больш звужацца, а выходзіць за яе
межы стала дорага і страшна.
Успомнім, што
праваслаўныя святары ў большасці сваёй жанатыя, у іх ёсць дзеці, яны, як і
іншыя людзі, звязаны абавязацельствамі. Да таго ж стратэгія дзяржавы разбураць
гарызантальныя сувязі ва ўсіх сферах закранула і царкву.
— Ваша меркаванне — у 2020-м праваслаўная царква паказала сябе «дастаткова
нядрэнна». Складана прыняць гэтыя словы, калі ўспамінаеш, што побач з
Аляксандрам Лукашэнкам у той перыяд быў мітрапаліт Веніямін.
— У момант
пачатку крызісу ў нас быў іншы мітрапаліт, мітрапаліт Павел. Ён, нагадаю,
хадзіў у бальніцу да збітых пратэстоўцаў. Да таго ж успомніце гродзенскага
архіепіскапа Арцемія, справу ўсяго жыцця якога знішчылі праз ягоную пазіцыю.
— У 2020-м вы
дзяжурылі ў валанцёрскім лагеры на Акрэсціна, у якім дапамагалі тым, хто выйшаў
з ЦІП і ІЧУ. Пагаворвалі, вас нават усярэдзіну ізалятара пускалі.
— Не, я не быў па
той бок. І, наколькі ведаю, ніхто са святароў таксама там не аказваўся. Затое
ёсць іншая гісторыя. У першыя дні пасля выбараў у хаосе стыхійнага лагера за
рагом ізалятара я тармазіў хуткія, што праязджалі міма, і спрабаваў угаварыць
медыкаў перавезці затрыманым ваду, сродкі гігіены. Не ўсе згаджаліся, але мой
падраснік моцна спрашчаў камунікацыю.
— Як вы
пераконвалі медыкаў?
— Многіх і
пераконваць было не трэба. Людзі самі хапалі пакеты з неабходным і распіхвалі
іх па зацішных кутах у машыне. Некаторыя бянтэжыліся і баяліся, але не
наважваліся мне адмовіць. З жорсткім «не» я сутыкнуўся ўсяго адзін ці два разы.
Людзям было страшна. Яны не хацелі рызыкаваць. І я іх выдатна разумею, бо, як
мы абмяркоўвалі вышэй, нельга прымушаць кагосьці быць героем.
— Праз вашу актыўнасць ля ізалятара да вас былі нейкія прэтэнзіі ад кіраўніцтва БПЦ?
— На наступны
дзень пасля таго, як я аказаўся на Акрэсціна, звязаўся з мітрапалітам Паўлам
і папрасіў пра сустрэчу. Калі мы пабачыліся, я апісаў яму тое, з чым
сутыкнуўся. Памятаю, ён мне спачатку не паверыў. Позірк у яго быў «За каго ты
мяне трымаеш». І я яго разумею: за суткі да гэтага, калі чалавек, які выйшаў з
ізалятара, расказваў мне, што з ім рабілі, я рэагаваў гэтак жа. Тым не менш
мітрапаліт даў мне дазвол знаходзіцца ў лагеры і дапамагаць людзям. Але з
умовай не ўмешвацца ў палітыку.
— Вы вось так
лёгка маглі патэлефанаваць мітрапаліту на мабільны і папрасіць сустрэцца?
— Першы раз я
звязваўся з ім праз пасрэднікаў, а потым ужо тэлефанаваў асабіста, калі была
неабходнасць.
— А што гэта за
неабходнасць?
— Памятаеце, калі
святары прасілі людзей не падыходзіць блізка да сцен Акрэсціна, каб не
правакаваць АМАП, і былі гатовы стаць жывым шчытом, калі б сутыкненне
здарылася? Тады я таксама тэлефанаваў мітрапаліту.
— А з
мітрапалітам Веніямінам вы перасякаліся? Што ён за чалавек?
— Так, мы
перасякаліся. Магу сказаць толькі за сябе: мне ён нічога дрэннага не зрабіў.
«Мне было вельмі
страшна, але я не мог адмовіцца, бо атрымаў запыт: чалавек памірае ад голаду,
і ў цябе ёсць магчымасць выратаваць яго жыццё»
— Як выйшла так, што вы служылі паніхіду па Рамане Бандарэнку?
— Калі стала
вядома пра смерць Ромы, я сам знайшоў яго родных і прапанаваў ім сваю дапамогу.
Мне гэта было важна, бо я шчыра суперажываў іх болю і хацеў дапамагчы тымі
рэсурсамі, што ў мяне былі. Акрамя таго, я баяўся, што родныя могуць зайсці,
скажам, не ў тую царкву і сутыкнуцца са святаром, які іх адштурхне. І я хацеў
адгарадзіць іх ад гэтага.
— Падчас інтэрв'ю
T*T.BY родныя Рамана расказвалі, што перад пахаваннем за імі сачылі, іх
тэлефоны праслухоўвалі. Вы вакол сябе нешта падобнае назіралі?
— Я такога не
заўважаў. Скажу так: наўпрост кантактаў з КДБ у мяне пасля гэтай гісторыі не
было.
— А пасля іншых?
— Не. Органы
наўпрост ніколі са мной не звязваліся. Аднак званочкі таго, што вакол мяне
гойсаюць, былі. Хоць, магчыма, гэта проста разыгралася мая фантазія.
— У студзені
2021-га, калі Ігар Лосік ужо каля месяца галадаў, вы звярнуліся ў Следчы
камітэт з просьбай вызваліць яго да суда пад ваша паручыцельства. Чаму вы на гэта
пайшлі? Ігар — ваш знаёмы?
— Не, мы не былі
знаёмыя. Са мной звязаўся адвакат Ігара… Разумееце, у сучаснай Беларусі праца
адваката не толькі і не столькі палягае ў тым, каб прадстаўляць інтарэсы сваіх
падапечных у судзе, колькі ў тым, каб змагацца за іх жыццё і здароўе.
Дык вось, адвакат
расказаў, што ў беларускім заканадаўстве ёсць цікавы пункт: калі чалавек
затрыманы, то да суда яго могуць адпусціць пад паручыцельства двух і больш
паважаных чальцоў грамадства. Не памятаю, як гэта дакладна называецца ў законе.
Сябры і калегі Ігара, да якіх звяртаўся абаронца, не захацелі ўпісвацца. Яно і
зразумела, бо ўсім было страшна. Тады адвакат падумаў, што самыя паважаныя
чальцы грамадства — гэта праваслаўныя бацюшкі! (Смяецца) І мы з айцом Георгіем
Роем на гэта пагадзіліся.
Мне было вельмі
страшна, але я не мог адмовіцца, бо атрымаў запыт: чалавек памірае ад голаду,
і ў цябе ёсць магчымасць выратаваць яго жыццё. Мы склалі зварот у Следчы
камітэт і, паколькі гэта былі ўжо нейкія крытычныя дні галадоўкі, выйшлі ў
публічнае поле. Мне здаецца, мы тады прапанавалі вельмі прыгожы выхад з тупіка,
які дазваляў захаваць твар як Ігару, так і дзяржаве. Пра што я? Глядзіце, у нас
было два бакі. Адзін казаў: «Я есці не буду, я памру. Ахвярую сабой у імя
праўды». Пазіцыя іншага: «Калі ласка, памірай. Адной сакральнай ахвярай больш,
адной менш — нам усё роўна». А мы выклікалі агонь на сябе і прапанавалі дзяржаве задаволіць патрабаванні Ігара, але не таму, што ён галадае, а таму,
што мы папрасілі. Але нас не зразумелі.
— Чаму?
— Не ведаю.
Магчыма, не хацелі зразумець. Ігар у выніку пачаў есці і выжыў, але
падрабязнасцей яго выхаду з галадоўкі не ведае ніхто. Падазраю, там магла быць
вельмі балючая гісторыя.
Я ж пасля ўсёй
гэтай сітуацыі маральна выгараў. Бо кожны такі ўчынак — гэта вялікая рызыка,
цаной якой могуць стаць твая свабода і свабода тваёй сям'і. А ў мяне такіх
гісторый да таго часу назбіралася прыстойна. І я проста згарэў. Гэта было
звычайнае эмацыйнае выгаранне. Ты разумееш: у цябе няма сіл, жадання і ніякіх
рэсурсаў рабіць нешта, акрамя звыклых, бытавых спраў. Ты проста хочаш забіцца
ў кут, дзе цябе не знойдуць, і залізваць раны. Таму я і знік з публічнага поля
на цэлы год. Аж да самай вайны.
— Што здарылася
пасля вайны?
— Я валанцёрыў у
лагеры на польска-ўкраінскай мяжы. Сутыкнуўшыся з чужым моцным болем, я
зразумеў, што вылечыўся. Гэта цікавы эфект.
— Калі і чаму вам
давялося з’ехаць з Беларусі?
— Я працаваў у
адной з IT-кампаній, і ў мяне з’явілася магчымасць рэлакавацца. Па-першае, гэта
было цікава само па сабе. Па-другое, і гэта галоўнае, у той момант я ўжо жыў з
пастаянным задушлівым адчуваннем, што па мяне прыйдуць. А яшчэ перажываў, што,
магчыма, гэта ўсё (гаворка пра палітычны крызіс) вельмі надоўга.
Можна пацярпець год, два ці нават пяць. Але што, калі гэта на ўсё жыццё? Таму
дзесьці месяца за паўтара да пачатку вайны я з’ехаў у Львоў. Стараўся неяк
уладкаваць там сваё жыццё. Зняў кватэру каля дзіцячага садка, завёў сабе
сім-карту. Спрабаваў зразумець мясцовы менталітэт. Аказалася, львавяне — наогул
ні разу не беларусы. Яны думаюць зусім па-іншаму. Мабыць, Бог паставіў у іх
іншую прашыўку (Смяецца).
— Што вы маеце на
ўвазе?
— Я ўтрырую, але
вось, напрыклад, чарга па хлеб. У нас гэта проста чарга. А ў іх нейкі
міні-базар. Усе з усімі пачынаюць размаўляць. Незнаёмыя людзі раптам знаходзяць
агульных знаёмых ці абмяркоўваюць геапалітычныя падзеі. І ты стаіш пасярод
гэтага балагана і думаеш: «Навошта мне ведаць, што ў маёй суседкі справа ёсць
стрыечная цётка, якая нядаўна паляцела адпачываць у Афіны?» Але позна. Галава
ўжо забітая (Смяецца).
А потым да чаргі
прыходзіць новы чалавек, і ён абавязкова паспрабуе стаць перад усімі. Не таму,
што ён дрэнны або нахабны, а таму што «А чаму б і не? А раптам пракоціць?». Чарга яму кажа: «Паважаны, вас тут не стаяла». І чалавек абсалютна спакойна
адказвае: «Ну, не пракаціла дык не пракаціла», — і сыходзіць у канец.
«Калі пераехаў у
Вільнюс, то звольніўся з IT — і цяпер я свабодны мастак»
— Як вы аказаліся ў Вільнюсе?
— Калі пачалася
вайна, я асабліва не выбіраў, куды ехаць. Побач была польская мяжа, у мяне ў
Польшчы брат, і я падаўся да яго, каб перадыхнуць. У той момант мая сям’я яшчэ
была ў Мінску. Я не паспеў вывезці іх у Львоў да вайны, а пасля паўстала
пытанне: куды іх забіраць? Літва аказалася краінай, дзе мы змаглі вельмі хутка
атрымаць гуманітарныя візы. Але галоўнае, Літва ментальна блізкая беларусам і з
ёй у нас шмат агульнай гісторыі. Памятаю ўражанне, калі мы з жонкай пайшлі ў
мясцовы Нацыянальны музей. Блукаючы яго заламі, я лавіў сябе на думцы, што
знаходжуся ў падручніку гісторыі. Вось легендарныя князі Гедымін, Міндоўг,
Вітаўт, вось Грунвальдская бітва, слуцкія паясы. Я ішоў па музеі і разумеў: я
дома. Плюс сам Вільнюс. Ты гуляеш па праспекце Гедыміна, па вуліцы Ягайлы. Гэты
горад вельмі падобны да Гродна, толькі ў некалькі разоў большы за яго.
А яшчэ Літва —
маленькая краіна, якая не імкнецца нікому нічога даказваць. Літоўцы проста
займаюцца сваім жыццём. І ў гэтым сэнсе Літва падобная да Беларусі, якая
таксама хоча, каб яе пакінулі ў спакоі.
— Як тут
уладкавана ваша жыццё?
— Калі пераехаў у
Вільнюс, то звольніўся з IT — і цяпер я свабодны мастак. Займаюся відэа, часта
гэта камерцыйныя замовы. Адзін час быў у камандзе, якая здымала перадачу для
літоўскага тэлебачання. Зразумела, у цяперашняй працы грошай не так шмат, як я
б хацеў, але ў мяне з’явілася дастаткова часу і рэсурсаў, каб займацца блогам і
казаць простыя і патрэбныя словы пра недапушчэнне гвалту, якія мусіць казаць
святар.
— Дарэчы, у
пачатку гутаркі, расказваючы пра тое, як здымаеце ролікі, вы абмовіліся, што,
застаючыся пад юрысдыкцыяй Маскоўскага патрыярхату, былі вымушаны ўсё менш і менш гаварыць з падпісантамі адкрыта, падміргваць ім. Чаму вы не маглі
казаць наўпрост, вы ж даўно не ў Беларусі?
— Я выдатна
разумеў, што чарговы мой ролік можа ўзвярэдзіць кагосьці з улады. Яны прыйдуць да
майго кіраўнічага біскупа, і ён, магчыма, не жадаючы зла мне асабіста, але не
маючы іншага выйсця, адправіць мяне пад забарону. У выніку падрыхтоўка кожнага
выпуску ператварылася ў гандаль з сабой: наколькі я гатовы рызыкаваць і казаць
наўпрост. На коне стаяла магчымасць быць святаром. А я вельмі цаню гэта.
— Як так
атрымалася, што вы сталі і святаром, і айцішнікам?
— Я сталічны
хлопец з беспраблемнай сям'і, якога бацькі заўсёды падштурхоўвалі і ўладкоўвалі
ў найлепшыя школы. Таму спачатку я вучыўся ў фізіка-матэматычнай гімназіі № 50.
Матэматыку ў мяне, дарэчы, выкладала Юлія Раманаўна Лівянт, якая цяпер у СІЗА.
Памятаю яе мэсэдж, калі мы заканчвалі дзявяты клас: «Хлопцы і дзяўчаты,
паспрабуйце паступіць куды-небудзь. Не таму, што вам так трэба паступіць, а
таму што ў вас з’явіцца ўнікальны досвед здачы экзамену, і пасля 11-га класа
будзе прасцей». І вось я дзеля прыколу пайшоў здаваць экзамены ў Ліцэй БДУ, дзе
быў дзікі конкурс, чалавек 12 на месца — і паступіў.
Пасля выпуску ўсе
мае сябры-аднакласнікі пайшлі на мехмат або ФПМ БДУ (факультэт прыкладной
матэматыкі) і ў выніку сталі крутымі праграмістамі. А я глядзеў
на іх і думаў, што іх гісторыя — гэта мой альтэрнатыўны лёс. Калі б я не стаў
святаром, то быў бы кімсьці, як яны. І мне заўсёды было вельмі цікава
паспрабаваць пражыць яшчэ і гэтае сваё альтэрнатыўнае жыццё.
А яшчэ я хацеў
быць, як гэта прынята на Захадзе, фінансава незалежным святаром, то-бок тым,
хто жыве не за кошт ахвяраванняў, а за кошт уласнага заробку. Таму я шукаў
выхады і апошні год перад вайной працаваў у IT.
— Як вы сумяшчалі
працу ў IT і святарства?
— Я пачынаў як
другі святар у пасёлку Міханавічы. Там маленькі храм, і няма неабходнасці ў
двух святарах. Але я свядома пайшоў туды, каб мець час займацца чымсьці яшчэ:
рабіць YouTube-канал, працаваць. Потым, калі я стаў клірыкам мінскай парафіі,
мы з пробашчам дамовіліся: я служу ў пятніцу ўвечары, суботу раніцай, а ў
астатнія дні — працую.
— А як наогул вы
сталі святаром?
— Сам не ведаю, як
так атрымалася. Проста гадоў у 15−16 я зразумеў, што хачу паступіць у
семінарыю. У мяне не было моманту, каб я прачнуўся раніцай і вырашыў: трэба
кідаць усё і ісці ў святары. Не, гэта быў нейкі натуральны рух, натуральная
эвалюцыя, якая ў выніку прывяла мяне туды, дзе я цяпер. Для мяне самога гэта
загадка, бо асяроддзе не асабліва штурхала да такога выбару. Мае бацькі
вернікі, але прыкладна як усе. Мама — настаўніца, тата — ваенны доктар. На
нейкі асаблівы рэлігійны фанатызм яны ніколі не пакутавалі.
«Важна разумець,
што жадаць камусьці смерці — гэта, па сутнасці, быць гатовым узяць пісталет і
застрэліць чалавека»
— На выходных Вялікдзень. Многія пойдуць у царкву. Што б вы сказалі беларусам, якія хочуць хадзіць у храм, але ім непрыемна маліцца за патрыярха Кірыла, якога заўсёды згадваюць падчас службаў?
— Важна разумець,
што такое згадванне ў царкве. Напрыклад, мы молімся пра ахаваную Богам краіну
нашую Беларусь, улады, войска і яе народ. Побач могуць стаяць два чалавекі.
Адзін будзе ўспрымаць гэта як «Госпадзе, дзякуй табе за нашага цудоўнага
прэзідэнта, за тое, што ён жалезнай рукой трымае нашую краіну». Другі — «Госпадзе, ды колькі ўжо можна?! Дай ты ім мазгі, мужнасць — і ўсё што
заўгодна, чаго ім не хапае, толькі каб яны сышлі». Кожная з гэтых малітваў
шчырая, і кожная мае права на існаванне, бо царква толькі прапануе тэмы для
малітвы, але яна не навязвае тон, у якім мы павінны гаварыць з Богам.
А яшчэ імя
патрыярха Кірыла згадваюць усе іншыя праваслаўныя патрыярхі. У тым ліку і
Канстанцінопальскі патрыярх Варфаламей. Які ён пры гэтым выбірае тон, мне
невядома. Але калі я малюся за сваіх братоў-святароў, якія падтрымліваюць
вайну, я прашу Бога, каб ён раскрыў ім вочы на тое, што адбываецца.
— Днямі глядзела
«Ж*ццё-маліну» з Інгай Хрушчовай. У інтэрв'ю Мікіта Мелказёраў пытаў
суразмоўніцу: «Смерць Пуціна ці смерць Лукашэнкі?» Як быць, калі так злуешся на
кагосьці, што жадаеш яму смерці?
— Я супраць
смяротнага пакарання. Важна разумець, што жадаць камусьці смерці — гэта, па
сутнасці, быць гатовым узяць пісталет і застрэліць чалавека сваімі рукамі. Вы
гатовыя на гэта?
Ёсць добры
прыклад ва «Уладару пярсцёнкаў»: калі Брацтва ідзе праз Морыю, Фрода раптам
заўважае, што за імі сочыць Горлум, і прапануе Гэндальфу забіць гэтую гідкую
істоту. А Гэндальф спыняе яго руку і кажа: «Многія з тых, хто жыве, вартыя
смерці, а многія з памерлых — жыцця. Ты можаш вяртаць да жыцця? У тым і справа.
Тады і не спяшайся асуджаць на смерць».
— І апошняе: як
працягваць верыць у Бога, калі вакол столькі зла і несправядлівасці?
— Скажу пра сябе:
крызіс веры — гэта нармальна. Гэта магчымасць пераасэнсаваць свае адносіны з
Богам, нават калі ў працэсе трэба будзе адысці ад яго. Бо кожны такі цыкл
збліжэння і аддалення дае новае веданне пра сябе, пра Творцу і пра гэты свет.
Проста адпусціце сітуацыю і скажыце Богу: «Госпадзе, усё складана. Выведзі як-небудзь». Калі гэта сказаць з чыстым сэрцам, то жыць стане прасцей.