«Нейкая тэорыя змовы». Фігуранты «справы 20 аналітыкаў Ціханоўскай» — пра руплівасць СК

Следчы камітэт пачаў самую маштабную ў сваёй практыцы спецыяльную вытворчасць. Абвінавачванні паводле шасці артыкулаў Крымінальнага кодэкса выстаўлены адразу 20 грамадзянам. Гэта вядомыя журналісты, палітыкі і даследчыкі. «Люстэрка» пагаварыла з некаторымі з іх і даведалася, што аб'ядноўвае ўсіх фігурантаў спісу, якіх СК назваў «аналітыкамі Ціханоўскай».

Следчы камітэт заяўляе, што «20 так званых аналітыкаў Ціханоўскай далучыліся да змовы з мэтай захопу дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь неканстытуцыйным шляхам, увайшлі ў экстрэмісцкія фарміраванні, створаныя для забеспячэння эфектыўнасці злачыннай дзейнасці».

У спісе тых, каму прапануюць з'явіцца ў якасці «абвінавачаных» у Следчы камітэт у Мінску: аналітык Рыгор Астапеня, сацыёлаг Філіп Біканаў, дарадцы Святланы Ціханоўскай Аляксандр Дабравольскі і Дзяніс Кучынскі, аглядальнік Юрый Дракахруст, аналітык Андрэй Казакевіч, прэс-сакратар Святланы Ціханоўскай Ганна Красуліна, а таксама Яўген Крыжаноўскі, Вераніка Лапуцька, Аляксандр Лагвінец, Ганна Любакова, Васіль Навумаў, Марыя Рогава, Пётр Рудкоўскі, Алеся Руднік, Наталля Рабава, Павел Усаў, Таццяна Чуліцкая, Аляксандр Шлык і Кацярына Шмаціна.

Дзяніс Кучынскі, дыпламатычны саветнік Святланы Ціханоўскай

— Раніцай адкрыў працоўны чат і ўбачыў там сваё пашпартнае фота і подпісы калег: «Не разумею, як гэты анёл на фота мог столькі нарабіць?»

Калі сур'ёзна, то гэта, вядома, абсалютна недапушчальна, што экспертаў пераследуюць за прафесійную дзейнасць. Асабліва цынічна гучыць артыкул пра «дзеянні, учыненыя з мэтай захопу або ўтрымання дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам». Бо якраз гэта і робяць цяпер Лукашэнка і яго рэжым пасля прайграных у 2020 годзе выбараў.

Кіраўнік INeedHelpBY: Запэўніваем, што з нашага боку ніякіх узломаў сістэмы і ўцечак інфармацыі не было

Андрэй Казакевіч, інстытут «Палітычная сфера»

— Я думаю, гэта стандартная працэдура, якая ўжываецца цяпер у дачыненні да шырокага кола асоб, якія так ці інакш каментуюць і аналізуюць палітычныя падзеі. З 2020 года каментаванне палітыкі і нават проста палітычныя даследаванні — гэта група рызыкі.

Склад спісу вельмі разнастайны. Гэтыя людзі асабліва нічым не аб'яднаны — ні палітычнымі поглядамі, ні стаўленнем да такіх рэчаў, як санкцыі, ні падтрымкай пэўных палітычных сіл. Больш за тое, там ёсць людзі, якія не з'яўляюцца аналітыкамі і даследчыкамі, але цалкам адкрыта выступаюць як палітыкі.

Тут можа быць два тлумачэнні. Альбо гэта выпадковы спіс людзей, складзены на падставе слабага ўяўлення аб працы экспертнай супольнасці, альбо за аснову ўзяты фармальны прынцып: удзел у нейкай канферэнцыі, серыі дыскусій або анлайн-супольнасці (накшталт ТГ-чата). Прычым усё роўна, што чалавек казаў і за што выступаў, а можа, проста назіраў.

Улічваючы тое, што ў спісе ёсць людзі, вельмі даўно неактыўныя ў публічным полі, яго складанне адносіцца да пачатку палітычнага крызісу ў 2020 годзе. Тады такіх дыскусій, чатаў і семінараў былі сотні, калі не тысячы. Частку з іх сілавікі адпрацоўваюць дагэтуль.

Павел Усаў, палітолаг, рух «Вольная Беларусь»

— Нічога дзіўнага ў гэтым спісе няма. Кампанія вельмі прыстойная — людзі добрыя і сумленныя. Чаму паўстаў менавіта такі спіс? Упэўнены, што гэта вынік маёй дзейнасці ў перыяд палітычнага крызісу 2020 года, калі я ўваходзіў у закрытую аналітычную групу, створаную ў жніўні таго года пры штабе Святланы Ціханоўскай.

Ініцыятарамі яе стварэння былі Франак Вячорка і Аляксандр Дабравольскі. Спачатку гэтая група складалася з некалькіх вядомых асоб. Гэтая каманда, у тым ліку і я, прапанавала пэўныя кірункі дзеяння для штаба Ціханоўскай у перыяд уздыму і сур'ёзнага палітычнага крызісу. У прыватнасці, я прапанаваў, каб Ціханоўская правяла інаўгурацыю, фармальна ўступіла на пасаду прэзідэнта, стварыла ўрад у выгнанні і аднавіла дзеянне Канстытуцыі 1994 года.

Я знаходзіўся ў гэтай групе прыкладна да кастрычніка 2020 года. Ужо ў той момант у яе склад уваходзіла шмат даволі розных людзей, і група ператварылася ў клуб абмену думкамі, а не ў цэнтр планавання сур'ёзных палітычных аперацый.

Мне стала ясна, што нічога асэнсаванага з такой дзейнасці не атрымаецца, і я сышоў. Апошняй кропкай было валюнтарысцкае абвяшчэнне ўльтыматуму ад імя Ціханоўскай насуперак парадам. Гэта скончылася тым, чым скончылася.

Аляксей Лявончык: Я б хацеў, каб Лукашэнка здох. Але пакуль гэтага не адбылося, то…

Кацярына Шмаціна, палітолаг, даследчыца Вірджынскага палітэхнічнага ўніверсітэта

— Я супрацоўнічала з камандай Святланы Ціханоўскай і кансультавала яе яшчэ ў 2020 годзе. Спісы людзей, якія супрацоўнічалі са штабам да таго, як ён пераехаў у Вільню, публікаваліся і раней у прапагандысцкіх каналах.

Я і мае калегі-палітолагі ведалі, што Следчы камітэт яшчэ 2-3 гады таму збіраў на нас інфармацыю і звесткі ў Беларусі. Я здзіўлена, што яны толькі сёння наважыліся завесці гэтую справу.

Таксама я ведаю, што калі год таму праходзіў працэс над палітолагамі Валерыяй Касцюговай і Таццянай Кузінай, пракурор называў нашы імёны яшчэ тады. Таму дзіўна, што чарга дайшла толькі цяпер.

Ганна Красуліна, прэс-сакратар Святланы Ціханоўскай

— Стараюцца, яны вельмі стараюцца. Днямі прайшлі масавыя рэйды і ператрусы ў 143 чалавек, было шмат затрыманняў. Прыкметна, што яны хочуць атрымаць эфект — выскокваюць са штаноў і хочуць, каб гэта выглядала як паказчык іх сілы. Але гэта выглядае так, што акрамя магчымасці запалохвання ў іх больш нічога няма.

Яны не прытрымліваюцца нейкай асаблівай логікі. У гэтым спісе яны сабралі людзей з розных абласцей. Ім здаецца, што ўсе яны маюць дачыненне да аналітыкі: усіх згрузілі ў адно месца, дадалі тых, супраць каго ім трэба яшчэ запусціць спецвытворчасць, і тых, хто ім асабліва перашкаджае. Думаю, яны спрабуюць як мага шырэй захапіць людзей з розных слаёў для таго, каб атрымаць як мага большы эфект. Каб мы з вамі гэта абмяркоўвалі.

Аляксандр Класкоўскі: Сам рэжым лядашчы і патроху ўпадае ў брэжнеўскі маразм

Аляксандр Дабравольскі, дарадца Святланы Ціханоўскай

— Я разумею логіку тых чыноўнікаў, якія цяпер кіруюцца прыватнымі інтарэсамі Лукашэнкі, а не дзяржаўнымі. Яны дзейнічаюць супраць беларускай дзяржавы, раз пераследуюць грамадзян краіны за крытыку і праўду. У спісе, які апублікаваў Следчы камітэт, знаходзяцца людзі, якія так ці інакш крытыкавалі Лукашэнку і даказвалі, што ён прайграў выбары. З большасцю я знаёмы, але не з усімі.

У Офісе Святланы Ціханоўскай гэтую навіну абмяркоўваюць. Але ў ёй няма нічога нечаканага. Ціханоўская — пад крымінальнымі справамі, яе муж — у турме. Пераслед яе дарадцаў нікога не здзіўляе.

Ганна Любакова, журналістка, эксперт Atlantic Council

— Аб спецыяльнай вытворчасці супраць мяне Следчы камітэт абвясціў у мой дзень нараджэння. Не ведаю, ці падабаецца мне гэты падарунак. Я б яго з задавальненнем вярнула дарыльшчыку. Але відавочна, што СК робіць усё, каб людзі не забывалі, калі ў мяне дзень нараджэння.

Пра справу аб спробе захопу ўлады ведала яшчэ ў 2021 годзе. Тое, што спецвытворчасць пачалі толькі цяпер, сведчыць пра ўзровень рэпрэсій — ім трэба вельмі шмат часу, каб усё аформіць.

Калі казаць пра кампанію, у якой я аказалася, то не думаю, што паміж намі ёсць нейкая сувязь. Спіс складзены з вядомых аналітыкаў, і СК займаецца нейкай тэорыяй змовы. Гэтыя людзі гадамі працуюць на карысць Беларусі, робяць аналітыку сусветнага ўзроўню і з'яўляюцца выдатнымі прафесіяналамі.

Я ўжо некалькі гадоў працую ў амерыканскім аналітычным цэнтры Atlantic Council і часта выступаю ў медыя і на канферэнцыях. Мабыць, гэта не падабаецца рэжыму. Таму што распавядаю пра Беларусь і спрабую раіць замежнікам, што трэба зрабіць, каб дапамагчы нашай краіне.