Шчытцова: Якасць адукацыі будзе няўхільна зніжацца
У беларускай улады ў прыярытэце — не таленты, не інтэлектуальныя здольнасці, а лаяльнасць да дзеючага рэжыму. Такі цяпер асноўны крытэрый, распавяла «Філіну» прафесарка Таццяна Шчытцова.
Пра новыя правілы прыёму ў беларускія ВНУ і перспектывы айчыннай адукацыі. Якая яна, «новая эліта» для беларускай дзяржавы?
У Беларусі сёлета змяніліся правілы прыёму ў вышэйшыя навучальныя ўстановы — адпаведны ўказ падпісаў 3 студзеня Аляксандр Лукашэнка. Як паведаміла прэс-служба кіраўніка, абноўленыя правілы прадугледжваюць «удасканаленне адбору найбольш падрыхтаваных і матываваных абітурыентаў для атрымання запатрабаваных эканомікай краіны спецыяльнасцей».
Сярод іншага, дакумент прадугледжвае льготы пры паступленні не толькі для пераможцаў міжнародных і рэспубліканскіх алімпіяд, але і для дзяцей сілавікоў, выхаванцаў ваенна-патрыятычных клубаў. Прасцей стане паступаць мэтавікам — але і адпрацоўку для іх павялічаць да 5 гадоў. Уводзяцца асаблівыя ўмовы пры паступленні на шэраг ваенных спецяльнасцей.
Пры гэтым ад усіх абітурыентаў патрабуецца не толькі здача адзінага экзамену (па мове) і ЦТ, але і характарыстыка са школы альбо каледжа.
Ці былі чаканымі захады ўлады па далейшай мілітарызацыі адукацыі і да чаго гэта ў рэшце рэшт прывядзе, «Філін» абмеркаваў з прафесаркай ЕГУ, прадстаўніцай Святланы Ціханоўскай у галіне адукацыі і навукі Таццянай Шчытцовай.
На думку Таццяны Шчытцовай, цяперашнія навацыі, што датычацца правіл паступлення ў ВНУ — «абсалютна паслядоўны і прадказальны крок».
— Згадайце, як нядаўна, у снежні, Лукашэнка падпісваў указ датычна падтрымкі таленавітай моладзі — там ішла размова пра тое, што падтрымліваць будуць толькі тых, хто не ўдзельнічаў ні ў якіх пратэсных акцыях, не выказваў публічна сваёй нязгоды і іншадумства, інакш могуць пазбавіць грантаў ці ўвогуле запатрабаваць вярнуць іх.
Ужо тады стала відавочна, што прыярытэтам з’яўляюцца не таленты, не інтэлектуальныя здольнасці, а адпаведнасць поглядаў дзеючаму рэжыму, лаяльнасць да яго. Вось гэта зараз асноўны крытэрый.
Роўна тое ж самае, зазначае экспертка, адбываецца і ў галіне адукацыі — цяпер афіцыйна замацавана патрабаванне характарыстыкі, дзе пазначаецца, у прыватнасці, удзел у патрыятычных мерапрыемствах, звесткі, ці ўваходзіць юнак ці дзяўчына ў маладзёжныя аб’яднанні, то-бок ці з’яўляецца ён ці яна членам БРСМ, ці былі канфлікты з законам.
— Навошта патрэбна гэтая характарыстыка пры паступленні? Для таго, каб у ВНУ маглі «адфільтроўваць» маладых людзей, у якіх яшчэ на ўзроўні школы выявілася крытычнае стаўленне да гэтага рэжыму і стану грамадства, наогул свабоднае мысленне.
Улады не жадаюць, каб моладзь, якая паказвае здольнасці да самастойнага мыслення, уласнага меркавання, наогул мела доступ да вышэйшай адукацыі, — канстатуе прафесарка. — Калі раней у ВНУ праводзілі ўнутраныя чысткі, звальняючы і адлічваючы нелаяльных выкладчыкаў і студэнтаў, то зараз улады ўводзяць інструмент, каб забяспечыць «чысціню радоў» ужо на старце, на этапе набору.
Адначасова мы бачым і другую лінію: ільготы для дзяцей сілавікоў, якія атрымалі інваліднасць падчас службы, асаблівыя ўмовы для тых, хто ідзе на ваенныя спецыяльнасці, і пазаконкурснае паступленне для выхаванцаў ваенна-патрыятычных клубаў.
— Гэтыя некалькі аспектаў паказваюць агульную тэндэнцыю да стварэння спецыфічнай ваеннай дыктатуры. І гэта таксама цалкам прадказальна, бо рэжым Лукашэнкі паслядоўна рухаецца ў гэтым кірунку, пачынаючы з таго моманту, калі ён падтрымаў расійскую маштабную вайну ва Украіне.
Таму ўсе прыярытэты і прывілеі аддаюцца сёння людзям у пагонах альбо, у дадзеным выпадку, іх дзецям. Для Лукашэнкі гэта яшчэ адзін спосаб паказаць сілавікам, што ён іх вельмі цэніць, каб забяспечыць сабе такім чынам падтрымку з боку розных сілавых органаў.
— Многія з практык, якія прымяняюцца ў апошнія некалькі гадоў у адукацыі, родам з мінулага — узяць хоць вяртанне школьнай формы, хоць гэтыя «партыйныя» характарыстыкі, хоць імкненне замацаваць «мэтавікоў» як мага даўжэй на адпрацоўцы. Ці можна меркаваць, што і ўся сфера адукацыі дэградуе, адкатваецца ў мінулае?
— Перадусім хачу зазначыць: усе гэтыя рашэнні вядуць да таго, што якасць адукацыі будзе зніжацца. Гэта звязана з тым, як расстаўляюцца прыярытэты. Калі вярнуцца зноў да сілавікоў: іх дзецям улады спрыяюць на самым высокім узроўні, г.зн. яны прыйдуць у ВНУ на льготных умовах і, зразумела, будуць адчуваць сябе, як такая «новая эліта» для беларускай дзяржавы.
А калі эліта фарміруецца не на падставе інтэлектуальных здольнасцей, а на падставе датычнасці да пэўных сілавых структур і адпаведнай лаяльнасці, гэта ўжо задае такую сістэму прыярытэтаў, у межах якой якасць адукацыі адступае на другі план.
Сістэма вышэйшай адукацыі і адукацыі наогул павінна развівацца ў звязцы з эканамічнымі рэформамі, а таксама з развіццём інстытутаў грамадзянскай супольнасці. Калі, напрыклад, у грамадзянскай супольнасці ствараюцца фундацыі для падтрымкі дзяцей, чые бацькі не маюць магчымасці заплаціць за неабходныя для атрымання добрай адукацыі рэчы, — працягвае экспертка. — Падыход да вырашэння любых праблем у адукацыі павінен быць сістэмна іншым, не такім, што ажыццяўляецца зараз у Беларусі.
Але ў нашых умовах рэжым імкнецца, па-першае, забяспечыць сабе падтрымку і лаяльнасць з боку моладзі і таму плануе дапускаць да вышэйшай адукацыі толькі згодных з яго панаваннем у краіне, а па-другое, сутаргава робіць захады, каб закрыць самы гарачы кадравы дэфіцыт па пэўных спецыяльнасцях.
— Яўген Лівянт прыёмную кампанію ў ВНУ апошніх двух гадоў характарызаваў як правальную, прадказваючы змрочныя перспектывы (і, як мы бачым, рэжым адрэагаваў на крытыку звыклым для яго рэпрэсіўным чынам).
Як вы і ваша каманда ацэньваеце тое, што наогул адбываецца ў галіне, ці можна вярнуць прэстыж, які некалі мела ў нас вышэйшая адукацыя?
— Каб сістэма адукацыі магла развівацца і адпавядаць сучаснаму свету, патрэбна дэмакратызацыя краіны. Пакуль улада будзе заставацца ў руках рэжыму Лукашэнкі, які вымушаны падпарадкоўвацца Пуціну, ніякіх перспектыў для развіцця нашай адукацыі няма.
Сёння адбываецца мілітарызацыя і сек’юрызацыя сістэмы адукацыі. Пад сек’юрызацыяй маецца на ўвазе, што ўсе галоўныя рашэнні, звязаныя і з кадравымі пытаннямі, і з навучальнымі праграмамі, перадусім у галіне сацыяльных і гуманітарных навук — усё гэта падпарадкавана інтарэсам бяспекі, то-бок інтарэсам захавання рэжыму.
Вядома, гэтыя інтарэсы рэжым тлумачыць у спецыфічным геапалітычным рэчышчы, гаворачы пра супрацьстаянне знешнім ворагам з Захаду і, адпаведна, пра неабходнасць будавання ваенна-палітычнага саюзу з Расіяй.
Наступствы гэтых працэсаў, зазначае Таццяна Шчытцова, відавочныя і згубныя: ізаляцыя ад міжнароднага супрацоўніцтва (узгадаем тут прыпыненне членства Беларусі ў Балонскім працэсе) і разам з тым збліжэнне сістэм адукацыі Беларусі і Расіі. Яшчэ адным, вельмі трагічным, вынікам, адзначае экспертка, стала паслядоўнае вынішчэнне беларускага культурнага вымярэння, усяго, што звязана з мовай, культурай.
— Рэжым і раней не надта аб ім клапаціўся, хіба касметычна, каб час ад часу стварыць добрую карцінку. Але пасля 2020 года была ўзята ўстаноўка на скарачэнне магчымасцей атрымання адукацыі на беларускай мове. А што тычыцца беларускай гісторыі і літаратуры, то мы ведаем, што выкладанне гэтых прадметаў адбываецца з істотнымі наўмыснымі скажэннямі.
І натуральна, якая можа быць якасць адукацыі ў такіх умовах — ізаляцыі ад цывілiзаванага свету і шырокай міжнароднай супрацы? Пра якасць не выпадае казаць, калі рэжыму патрэбна лаяльнасць, а не крытычнае мысленне і рацыянальная аргументацыя — усё тое, што так істотна для вышэйшай адукацыі і навукі.
У цяперашніх умовах ніякая навуковая дыскусія, прынамсі ў галіне сацыяльных і гуманітарных навук, у прынцыпе немагчымая.