Эксперт: Ціск на рэжым — ці не адзіны інструмент рэагавання на сітуацыю ў Беларусі
Святлана Ціханоўская на форуме грамадзянскіх сіл «Яднайся», які прайшоў у Польшчы, эмацыйна выказалася пра тое, што міжнародныя арганізацыі аказаліся «імпатэнтнымі ў пытанні дапамогі палітзняволеным». У прыватнасці, яна раскрытыкавала Чырвоны Крыж, які не здолеў дапамагчы нават тым беларускім вязням, хто мае цяжкія захворванні.
Таму, на думку Ціханоўскай, ціск на афіцыйны Мінск і дапамога палітвязням застаецца адзінай дзейснай стратэгіяй. Бо інстытуцыянальная падтрымка — недастатковая.
Былы дыпламат, аналітык Еўрапейскага савета па міжнародных адносінах Павел Слюнькін у каментары «Салідарнасці» ў нечым пагадзіўся з Ціханоўскай. А з іншага боку, улады абмежавалі магчымасці і ўплывовых міжнародных арганізацый.
— Ці сапраўды бездапаможнымі аказаліся міжнародныя арганізацыі? Калі мы бачым, колькі палітвязняў сёння ёсць у Беларусі і колькі іх было ў 2020 годзе — дынаміка ідзе да таго, што іх становіцца ўсё больш і больш.
Не раз гучалі заклікі да Чырвонага Крыжа і іншых міжнародных арганізацый на ўзроўні ААН, камісараў па правах чалавека, каб далучыліся да сітуацыі нейкія структуры, якія займаюцца медыяцыяй канфліктаў і гуманітарнымі пытаннямі. Але ці паказалі яны нейкі вынік? Відавочна, што не.
І прычына палягае не ў тым, што міжнародныя арганізацыі бездапаможныя, а ў тым, што немагчыма размаўляць пра нешта, калі з іншага боку глухая сцяна, табе не даюць ніякага доступу, ігнаруюць міжнародныя нормы і законы, нават тыя, пад якімі самі ж падпісаліся.
У такім разе, мяркуе аналітык, можна вінаваціць і ўсіх астатніх, гаворачы пра імпатэнтнасць беларускага грамадства, якое не можа само сябе абараніць, суседніх краін і нават вялікіх дзяржаў.
— То-бок міжнародная супольнасць таксама паказала бездапаможнасць перад гэтым кейсам. Як мы бачым, перад выклікамі, якія беларускі рэжым кінуў ёй (і яшчэ вялікае пытанне, ці ёсць фокус зацікаўленасці ў тым, каб вырашыць пытанне вызвалення беларускіх палітвязняў), па выніку бездапаможнымі так ці інакш аказаліся ўсе.
Акрамя, быць можа, асобных краін, якія вызвалілі сваіх грамадзян з-за кратаў, як было гэта са спадаром Шкляравым, з Наталляй Хершэ, з некаторымі грамадзянамі Польшчы — гэтыя краіны пайшлі на нейкія перамовы і дамагліся, каб хаця аднаго чалавека выпусцілі.
На гэтым тле, зазначае Павел Слюнькін, пытанне ўзмацнення ці адмены ціску на рэжым выглядае штучным. Бо ўсе магчымыя санкцыі накладзены на беларускі рэжым не толькі і не столькі за палітвязняў, за парушэнне правоў чалавека ўнутры краіны, колькі за парушэнні міжнароднага права і пагрозу міжнароднай бяспецы — прымусовую пасадку самалёта «Ryanair», міграцыйны крызіс, саўдзел у расійскай агрэсіі.
— Няма ніводнай прыкметы, якая паказвала б, што беларускія ўлады збіраюцца змяніць падобныя паводзіны, — зазначае аналітык. — І калі ставіць пытанне так: маўляў, ціск не спрацаваў, таму трэба ад яго адмовіцца — то не зразумела, якія іншыя захады рабіць, і ці дасць нам адмена санкцый гарантыю, што беларускі рэжым пачне дзейнічаць інакш.
Да таго ж, сённяшні ціск на рэжым — гэта частка пакарання за ўжо створаныя пагрозы і здзейсненыя злачынствы. Ці можна гэта неяк «адматаць»? На мой погляд, не. Прынамсі, пакуль не будзе кампенсацыі нанесенай шкоды і крокаў па выпраўленні сітуацыі, каб была матывацыя зменшыць ці ўвогуле зняць санкцыі.
Называць гэта ўздзеянне безвыніковым не выпадае, кажа аналітык. Санкцыі дакладна зрабілі балюча беларускай эканоміцы, а Лукашэнка зрабіў яе цалкам залежнай ад Расіі — хаця гэтая залежнасць для ўлад, безумоўна, непрыемная. А вось палітычных змен не адбылося, бо гэта частка стратэгіі Лукашэнкі: ён паслядоўна дэманструе сваю «нязломнасць».
— Але гэта не значыць, што ціск трэба спыніць, — падкрэслівае аналітык. — Інакш што мусяць рабіць заходнія краіны: прапанаваць Лукашэнку грошы, прасіць перастаць яго парушаць міжнароднае права?
Хочацца, каб людзі, якія крытыкуюць падыходы ЕС і ЗША, прапанавалі іншы варыянт: на якія саступкі мусяць пайсці гэтыя краіны, якія беларускі рэжым шантажыруе сваімі дзеяннямі — і будзе працягваць, бо можа гэта рабіць?
Таму тут сітуацыя і захрасла. Лукашэнка не хоча ні ў чым саступаць, нічога змяняць. А заходнія краіны караюць яго за тое, што ён робіць, ціснуць да той меры, пакуль могуць знайсці кампраміс па агульнай стратэгіі — і чакаюць, калі яго паводзіны зменяцца.