Эксперт: Беларусь для Расіі стане апошняй мяжой абароны постсавецкіх калоній

У выніку крытычнага стану Лукашэнкі ўсе разглядалі больш аптымістычныя сцэнары, якія адкрываюць «акно магчымасцей» для Беларусі. Аднак старшы аналітык BISS Андрэй Лаўрухін лічыць, што трэба мець на ўвазе і песімістычны сцэнар — сцэнар усталявання ваеннай дыктатуры пад вонкавым кіраваннем Расіі.

«СН плюс» задала аналітыку пытанні, зыходзячы з таго, што Лукашэнка стварыў умовы для такога развіцця падзей, падпісаўшы дэкрэт аб пераходзе ўлады да Рады бяспекі ў выпадку яго гвалтоўнай смерці. Схема надуманая або жыццяздольная?

— У 2020 годзе легітымнасць «першага» была пастаўлена пад сумнеў не толькі ў вачах простых грамадзян, але і людзей у пагонах. Некалькі дзён — не гадзін, а дзён! — ён не мог адказаць на масавыя пратэсты. Ён не змог аднавіць легітымнасць ва ўспрыманні простых грамадзян, але рэанімаваў яе ў вачах сілавікоў. І дапамог тут Пуцін, які наблізіў войскі Расгвардыі да беларускай мяжы. Мяркуючы па ўсім, гэтага аказалася дастаткова, каб вайскоўцы зразумелі: «сітуацыя пад кантролем, у нас ёсць военачальнік».

Мне здаецца, легітымацыя кіраўніка ў якасці галоўнакамандуючага ў вачах сілавікоў з'яўляецца вытворнай: у Крамлі — рэальны галоўнакамандуючы, ён аддае загады, а галоўны мінскі іх усяго толькі рэтранслюе (у невялікім дыяпазоне адносна свабодных варыяцый). Гэта значыць, нягледзячы на фармальны статус Лукашэнкі як кіраўніка Беларусі дэ факта Вярхоўны галоўнакамандуючы РФ аддае такія загады, якія слухае ўся сілавая вертыкаль Саюзнай дзяржавы

Вядома, можна спрачацца пра нюансы, але на фоне ўсяго таго, што адбываецца, гэта ўжо дробязі.

«Сілавікі» (зразумела, што гэта слова зборнае для азначэння ўсіх грамадзян у пагонах) — гэта людзі, якія выконваюць загады; яны застаюцца «сілавікамі» да таго часу, пакуль ёсць ваенная субардынацыя і іерархія, на вяршыні якой той, хто аддае загады і валодае вызначальнай легітымнасцю.

— Вы лічыце, у іх найбольшыя шанцы ўзяць уладу ў выпадку натуральнага або ненатуральнага сыходу цяперашняга кіраўніка дзяржавы?

— Створаны ўсе ўмовы для зацвярджэння паўнавартаснай ваеннай дыктатуры. Яшчэ ў чэрвені 2020 года, падчас адной дыскусіі я выказваў «крамольную думку», што «наступны прыпынак» Беларусі — ваенная дыктатура. Тады з мяне пасмяяліся, маўляў, зноў перабольшвае і панікуе, маўляў, як толькі з'явіцца пагроза такога роду, усе грамадзяне разбягуцца, раз'едуцца і менавіта таму ўлады не пойдуць на мой сцэнар развіцця падзей.

Але менавіта так і здарылася: сёння шэраг палітолагаў прызнае, што ў краіне фактычна ўжо ёсць прыкметы ваеннай дыктатуры, вельмі многія разбегліся і раз'ехаліся. Аднак маса засталася, і ёй, мабыць, давядзецца сустрэцца твар у твар з паўнавартаснай дыктатурай ва ўвесь рост (якой менавіта яна будзе, пакажа час).

Кажуць, контрнаступленне Украіны можа нанесці сур'ёзны ўдар па праціўніку і прывядзе да разладу ўнутры РФ, а ваўкадавы стануць пажыраць адзін аднаго пад крамлёўскім дываном, магчыма, пачнецца распад Федэрацыі на рэгіёны і іншае... Усё гэта, разважаюць аптымісты, прывядзе да таго, што Расіі будзе ўжо не да Беларусі, а ў нас, беларусак і беларусаў, з'явіцца «акно магчымасцей».

Усё так, аднак не варта забываць: гэта і «акно магчымасцей» для сілавікоў — каб абараніць свае жыцці і жыцці сваіх блізкіх, паколькі яны заплямлены. Менавіта для такога «акна магчымасцей» «першы» метадычна і паслядоўна залучаў іх у здзяйсненне некараемых злачынстваў супраць грамадзян і грамадзянак Беларусі. Тое ж самае тычыцца супрацоўнікаў судоў, пенітэнцыярнай сістэмы, вышэйшай адміністрацыі, якая аддае адпаведныя загады, і да іх падобных.

Гаворка пра дзясяткі, калі не сотні тысяч датычных. Ілюзія — меркаваць, быццам усе гэтыя людзі пачнуць «здаваць сваіх», таму што адрозненне ў віне і адказнасці паміж імі вельмі хісткае і нявызначанае, асабліва ў іх уласным успрыманні.

Таму стаўка ўсіх гэтых прадстаўнікоў «сістэмы» будзе зроблена на тое, каб беларускія сілавікі ў момант «акна магчымасцей» змаглі згрупавацца і ўзяць уладу ў свае рукі — альбо ў выглядзе калектыўнага кіраўніка, альбо персаналізаванага. Вядома, калектыўныя ваенныя дыктатуры менш жыццяздольныя, чым персаналізаваныя, але яны таксама могуць трымацца даволі доўга. Мабыць, самы яскравы прыклад таму — серыя ваенных хунт у Аргенціне, калі на працягу так званага «працэсу нацыянальнай рэарганізацыі» з 1976 па 1983 гады краінай паслядоўна кіравалі чатыры ваенныя хунты, кожная з якіх складалася з кіраўнікоў трох галін аргенцінскіх Узброеных сіл.

Але на чале сілавікоў можа стаць і адна асоба, напрыклад, так бы сказаць, «па факце нараджэння» і «першародства». Бо асноўны электарат кіраўніка прызнае не выбары, а датычнасць да «цела правадыра» як найвышэйшую легітымізавальную сілу.

І хай размова зусім не пра рэальную палітыку, не пра харызматычную фігуру, якая, падобна, зусім не сябруе са словамі, што, безумоўна, рэзка кантрастуе з гаварлівасцю, харызматычнасцю і дзіўнай палітычнай чуйкай «першага». Але ў надзвычайнай (ваеннай) сітуацыі ўсё гэта адступіць на другі ці нават трэці план — галоўнае, каб быў здольны аддаваць загады, і калі яго будуць слухацца людзі ў пагонах, то за імі ўжо падцягнуцца супрацоўнікі пенітэнцыярнай сістэмы, суддзі, медыкі, выкладчыкі і ўсе астатнія простыя законапаслухмяныя грамадзяне.

Беларусь будзе вызваляць полк Каліноўскага? Далёка не факт

— Як ваенныя поспехі Украіны могуць паўплываць на сітуацыю ў Беларусі?

— Нават калі Украіна перамагае з максімальным поспехам (вызваляе Крым), гэта не азначае, што з Крамля адразу ўсе разбягуцца або пазабіваюць адзін аднаго, што пасля гэтага адразу пачнецца распад РФ на рэгіёны, і тады Маскве нібыта ўжо не да Беларусі. Гэта зусім фантастычны сцэнар, прыдатны хіба для Галівуда. Вядома, хутчэй за ўсё, пачнецца больш радыкальная праблематызацыя легітымнасці прэзідэнта, але ў такой велізарнай і «шматгаловай» краіне, як РФ, гэты працэс зойме час, на працягу якога ў яе хопіць сіл і магчымасцей «дапамагчы» мясцовым сілавікам «аднавіць законнасць і парадак» у Беларусі.

У цяперашні момант няма ні эканамічных фактараў (практычна ўсе рэгіёны эканамічна залежныя ад Масквы), ні палітычных падстаў (за выключэннем Татарстана і, магчыма, Чачні), не відаць ніякіх дамаганняў на самакіраванне. Але нават калі здарыцца нешта фантастычнае і гэты працэс такі будзе запушчаны, ён пачне працякаць дакладна не так хутка, як падзеі ў РБ — гэта значыць, як ні круці, у расійскіх палітычных эліт хопіць часу для развязвання «беларускага пытання».

Тым больш яго павінна хапіць у выпадку ўражлівага паражэння ў вайне з Украінай: Беларусь, будучы ўзорным прыкладам таго, як можна і трэба прышпільваць былыя савецкія калоніі, хутчэй за ўсё, для палітычных эліт РФ стане апошняй мяжой абароны постсавецкіх калоній.

У гэтай сітуацыі ўзнікае слушнае пытанне: ці ёсць у Беларусі і беларусаў што супрацьпаставіць такому крызіснаму сцэнару? На мой погляд, не. Апроч іншага, я раблю такую выснову на падставе нядаўна апублікаванага інтэрв'ю на «Радыё Свабода» ключавых палітычных актараў, якія дэкларуюць дамаганне на палітычнае лідарства: Усава, Латушкі, Цапкалы і Офіса Святланы Ціханоўскай — усе контрмеры перад тварам такога кшталту крызіснага сцэнара выглядаюць, мякка кажучы, непераканаўча. Развагі Цапкалы і зусім смяхотныя — гэта палітычнае фіяска. Толькі ў выпадку Латушкі і вакол Офіса Ціханоўскай захоўваецца нейкая інтрыга: адзін кажа пра нейкі наяўны таемны план, а другія — пра нейкія пратаколы дзеянняў па «6 сцэнарах», распрацаваных яшчэ ў 2021 годзе.

Святлана Ціханоўская: «Я гатова браць на сябе адказнасць і быць вашым голасам, каб правесці сумленныя выбары»

Але давайце задамося простым і прамым пытаннем: ці ёсць у Ціханоўскай рэальная сіла, якая будзе змагацца не толькі з кансалідаванымі сілавікамі, але і з расійскім войскам? Ці гатовая Ціханоўская ўзяць на сябе ўсю паўнату адказнасці і стаць вярхоўным галоўнакамандуючым — як гэта зрабіў Зяленскі? Бо мы жывём у ваенны час і маем справу з вайскоўцамі: яны не разумеюць ні белых бранзалетаў, ні кветак, ні босых ног на лавачках — яны чакаюць загаду і падпарадкоўваюцца сіле.

Але надзея памірае апошняй — чыста тэарэтычна ёсць шанец, што гісторыя паверне ў іншым кірунку…