Новае вынаходніцтва рэжыму: «электаральны суверэнітэт». Хоць дзесьці незалежныя?

Медыяэксперт Паўлюк Быкоўскі на партале «Наше мнение» расказвае пра асаблівасці сёлетняй электаральнай кампаніі, якую праводзіць рэжым.

Электаральная кампанія 2024 года ў мэсэджах дзяржпрапаганды вырашае традыцыйныя задачы па ўмацаванні лаяльнасці сярод прыхільнікаў, зніжэнні сумневаў сярод неангажаванай аўдыторыі, а таксама па дыскрэдытацыі апанентаў. Упершыню выкрышталізаваны тэзіс пра «электаральны суверэнітэт» — у папярэднія гады ўлады імкнуліся хоць нешта зрабіць для знешняй легітымнасці выбараў, цяпер ад гэтага яны адмаўляюцца прамым тэкстам.

Прызначаны на месца Лідзіі Ярмошынай новы кіраўнік Цэнтрвыбаркама Ігар Карпенка 26 лістапада ў эфіры тэлеканала АНТ расказваў пра асаблівасці новай электаральнай кампаніі, выкліканыя ўвядзеннем у Канстытуцыю нормы пра адзіны дзень галасавання:

«У розных рэгіёнах будзе выдавацца розная колькасць бюлетэняў. Напрыклад, у сельскай мясцовасці будуць выдавацца чатыры бюлетэні, калі грамадзяне будуць галасаваць адначасова за дэпутатаў сельскага або пасялковага савета, за абранне дэпутатаў раённага савета дэпутатаў, абласнога савета дэпутатаў і дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў. У Мінску крыху прасцей: будзе выдавацца два бюлетэні па выбарах дэпутатаў Мінскага гарадскога Савета дэпутатаў і па выбарах дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў. Мы крыху скарацілі выбарчы цыкл. Раней у 4 гады мы праводзілі трое выбараў і фактычна знаходзіліся ў стане перманентнага выбарчага працэсу. Канешне, гэта стварала пэўныя складанасці і для дзяржавы, і для грамадства. Цяпер мы будзем праводзіць двое выбараў фактычна раз на 5 гадоў. Адпаведна, павялічыліся паўнамоцтвы дэпутатаў да 5 гадоў, змяніліся патрабаванні да патэнцыйных кандыдатаў як у прэзідэнты, так і ў дэпутаты Палаты прадстаўнікоў, члены Савета Рэспублікі, дэпутаты мясцовых саветаў. У чым яшчэ асаблівасці? Пасля завяршэння адзінага дня галасавання нам патрэбны яшчэ працягнуты выбарчы цыкл: спачатку абраць членаў Савета Рэспублікі, таксама трэба будзе абраць дэлегатаў Усебеларускага народнага сходу ад новавыбраных дэпутатаў мясцовых саветаў (законам вызначана, што такіх павінна быць 350), і дэлегатаў выбраць ад структур грамадзянскай супольнасці, якіх будзе 400 чалавек» (цытата па газеце «Звязда»).

Персаналісцкая аўтакратыя Лукашэнкі размываецца да калектыўнай?

Апісаныя навацыі найбольш цікавыя арганізатарам выбараў у сітуацыі, калі ў выбаршчыка фактычна няма выбару: конкурс на дэпутацкі мандат рэдка дзе перавышае аднаго чалавека (прывітанне савецкім безальтэрнатыўным выбарам з непарушным блокам камуністаў і беспартыйных), а апазіцыі ці проста іншадумцаў няма нават на этапе збору подпісаў за вылучэнне кандыдатаў. Святлана Ціханоўская прапанавала назваць гэтую кампанію «бязвыбарамі», што гучыць прыгожа, але не ўтварае альтэрнатывы кампаніі кіруючага рэжыму.

Там, дзе ў выбарчым бюлетэні ўтварылі конкурс, ён выглядае вельмі штучным. Напрыклад, як піша «Точка», «и даже лидеру партии <«Белая Русь»> Олегу Романову в Гродненском-Северном избирательном округе намерена оппонировать однопартийка Елена Шутикова. Она заведует детским садиком».

ДзяржСМІ нават і не імкнуцца зрабіць выгляд, што электаральная кампанія з’яўляецца яркай і канкурэнтнай, але робяць акцэнт на тым, што ўдзел у галасаванні вельмі важны.

А вось старшыня ЦВК Ігар Карпенка знайшоў лозунг моманту — «электаральны суверэнітэт»: «Пры разглядзе Канцэпцыі нацыянальнай бяспекі мы паспрабавалі ўключыць такое паняцце, як электаральны суверэнітэт — як неад’емнае, выключнае права суверэннай дзяржавы самастойна, без якіх-небудзь умяшанняў праводзіць выбары. Мы для сябе ўжо вызначылі напрамкі, якія павінны паставіць заслону спробам уплыву на выбарчую сістэму, у першую чаргу звонку».

Маніторынг «Media IQ» паказвае, што словаспалучэнне «электаральны суверэнітэт» у беларускай медыяпрасторы амаль не фіксавалася да лютага 2023 года, калі дзяржсакратар Саўбеза Беларусі Аляксандр Вальфовіч паведаміў пра ўнясенне яго ў праект канцэпцыі нацыянальнай бяспекі (Карпенка тады стаў адным з евангелістаў наратыву пра «электаральны суверэнітэт»). Канцэпцыю мусіць зацвердзіць Усебеларускі народны сход, які павінен утварыцца па выніках гэтай электаральнай кампаніі, а прапаганда ўжо ўзяла яе на ўзбраенне.

І жук, і жаба. Хто збіраецца заняць дэпутацкае крэсла пасля выбараў?

Часам словаспалучэнне ўспрымаецца літаральна, як у справаздачы з круглага стала ў «СБ. Беларусь сегодня» пра ўдасканаленне сістэмы нацыянальнай бяспекі (цікава, што тут эксперт Аляксандр Цішчанка растлумачыў сэнс канцэпцыі: «Мы больше не дадим использовать наше право на выбор в качестве антигосударственных демаршей»), але часцей прапагандысты фармулююць гэты наратыў больш агульнымі словамі: «мы самі будзем вызначаць свой лёс».

Праўладны палітолаг Вадзім Баравік канстытуцыйную норму пра зменлівасць улады ў выніку выбараў падае як падкінутую знешнімі ворагамі ідэю, а такія выбары — каляровай рэвалюцыяй: «Почему белорусы и россияне на данном этапе не приемлют навязываемые Западом идеи смены законно избранной власти путём проведения цветных революций, которые часто сопровождаются дестабилизацией и гражданскими войнами». Яго калега Пётр Пятроўскі працягвае думку пра знешнія пагрозы: «Беларуси необходимо максимально обезопасить себя от внешнего вмешательства в предстоящие выборы».

Такім чынам, тэмы «электаральнага суверэнітэту» і абароны ад знешняга ўплыву цесна пераплецены і адлюстроўваюць антызаходні настрой.

Поўнай паслядоўнасці з электаральным суверэнітэтам няма, бо для лаяльнай і неангажаванай аўдыторыі хтосьці мусіць сведчыць, што з пункту гледжання легітымізацыі органаў дзяржаўнага кіравання шляхам зацверджанай працэдуры выбараў усё адбылося правільна. Гэтую ролю, як і падчас ранейшых кампаній, будзе рабіць ад СНД місія назіральнікаў за выбарамі дэпутатаў у Адзіны дзень галасавання. Акрамя місіі СНД былі запрошаны прадстаўнікі ШАС, Парламенцкай асамблеі АДКБ, Саюзнай дзяржавы і індывідуальныя эксперты.

У дзяржСМІ тлумачыцца адсутнасць у гэтай кампаніі звыклага назірання ад Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ (генсек СНД Сяргей Лебедзез заявіў: «Назіранне з боку БДІПЧ АБСЕ і некаторых іншых заходніх структур выкарыстоўвалася толькі для ўмяшальніцтва ва ўнутраныя справы Беларусі»), ну, а цяпер не разам, а замест іх будуць «назіральнікі ад СНД — незалежныя і аб’ектыўныя эксперты».

Такім чынам падтрымліваецца ўражанне, што сябры Беларусі ёсць толькі ў Расіі і краінах СНД, а Захад варожы і імкнецца да дэстабілізацыі Беларусі. Людзі ж, якія трымаюць уладу ў Беларусі, вядома, імкнуцца да стабільнасці, якая ў іх інтэрпрэтацыі значыць захаванне ўлады ў адных і тых жа руках. Збольшага кандовыя і нецікавыя паведамленні пра маштабнасць і досвед працы місіі назіральнікаў СНД, пэўна, не будуць цікавымі масавай аўдыторыі, але ў любым выпадку будуць успрымацца хаця б фонава як нешта, што з’яўляецца аксіёмай і ў такой якасці будуць працаваць на ўмацаванне ўспрымання Адзінага дня галасавання як легітымных і празрыстых выбараў.

Рэжым рыхтуецца да выбараў

Як і ў папярэдніх электаральных кампаніях у Беларусі, тут асноўны аб’ём кантэнту тычыцца тэхнічных працэдур, а не асвятлення праграм кандыдатаў, парадку дня ці нават знаёмства з іх біяграфіямі. У СМІ публікуюцца каментарыі да вынікаў апытання, якое «Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў» (БІСД) замаўляў у Інстытуце сацыялогіі НАН Беларусі ў кастрычніку 2023 года. З агучанага вынікае, што палітычныя аспекты выбараў грамадзян не турбуюць, у адрозненне ад якасці вады, стану дарог, падвышэння асартыменту тавараў.

Мясцовыя і парламенцкія выбары адбываюцца на ўзроўні акругі, дзе боль жыхароў акругі менавіта так звычайна і фармулюецца. Аднак палітычныя апаненты звычайна дадаюць у парадак дня не толькі пытанні ўзроўню выжывання, але і спрачаюцца за рознае бачанне будучыні — хаця б на мінімальным узроўні. Цяпер намёкаў на штосьці большае за выжыванне не адзначана.

У апытанні БІСД фігуруюць чаканні рэспандэнтаў адносна будучых дэпутатаў: мабільнасць, прафесійнасць, цесны кантакт з выбаршчыкамі і нацэленасць на хуткае вырашэнне паўсядзённых праблем. Падобна, што гэта адзін з прыкладаў сацыяльнаўхвальных адказаў на пытанні, бо, напрыклад, рэспандэнты (а можа, і сацыёлагі), хутчэй за ўсё, не ведалі, што дэпутаты мясцовага ўзроўню працуюць на грамадскіх пачатках, а значыць пра прафесійнасць можна будзе гаварыць толькі на парламенцкім узроўні.

ДзяржСМІ ствараюць уражанне інклюзіўнасці і клопату пра грамадзян і ўразлівыя групы з боку арганізатараў кампаніі. Прайшла хваля публікацый пра стварэнне добрых умоў для людзей з абмежаванымі магчымасцямі, каб яны маглі ажыццявіць галасаванне, і пры гэтым замоўчваецца пазбаўленне выбаршчыка магчымасці сам-насам пабыць з бюлетэнем для галасавання.

Спіс наратываў:

• Удзел у галасаванні вельмі важны;
• «Электаральны суверэнітэт» («мы самі будзем вызначаць свой лёс»);
• Захад варожы і імкнецца да дэстабілізацыі Беларусі («назіранне з боку БДІПЧ АБСЕ і некаторых іншых заходніх структур выкарыстоўвалася толькі для ўмяшальніцтва ва ўнутраныя справы Беларусі»);
• Сябры Беларусі ёсць толькі ў Расіі і краінах СНД («назіральнікі ад СНД — незалежныя і аб’ектыўныя эксперты»);
• Інклюзіўнасць і клопат пра грамадзян і ўразлівыя групы.

Падсумаванне

Цэнтральнае месца займае канцэпцыя «электаральнага суверэнітэту», якая стала важным элементам у падмацаванні ідэі выключэння знешняй ацэнкі электаральнага працэсу ў Беларусі. Пры гэтым ухвальныя ацэнкі прымаюцца ад хаўруснікаў кіруючага рэжыму Аляксандра Лукашэнкі і выкарыстоўваюцца для сведчання легітымізацыі органаў дзяржаўнага кіравання шляхам зацверджанай працэдуры. Тэмы электаральнага суверэнітэту і абароны ад знешняга ўплыву цесна пераплецены і адлюстроўваюць антызаходні настрой.

Такі падыход дазваляе беларускім уладам умацоўваць сваю пазіцыю ўнутры краіны і вонкава, узводзячы абарончы мур ад знешніх уплываў і крытыкі, асабліва з боку Захаду.