«Сацыяльна арыентаваная дзяржава». І гэтая дзяржава — Польшча
У апошнія дні снежня 2023 года быў падпісаны ўказ аб рэспубліканскім бюджэце. Эканаміст Алесь Гудзія ў «Позірку» паглядзеў на наш асноўны фінансавы дакумент і на бюджэты суседніх з намі краін. Выявілася, што самая «сацыяльна арыентаваная дзяржава» — зусім не Беларусь.
Дакументам плануецца, што беларуская казна ў 2024-м расходуе 44,7 млрд рублёў пры чаканых даходах у 39,9 млрд. Для пакрыцця адсутнай сумы ў 4,8 млрд рублёў плануецца прыцягваць пазыкі як унутры краіны, так і за яе межамі.
Хоць фармальна прынцыпы расходавання сродкаў у нашай краіне і дэмакратычных дзяржавах падобныя, рэспубліканскі бюджэт Беларусі ўяўляе сабой вельмі бюракратызаваны дакумент. Яго прыняцце не прадугледжвае сур'ёзных дыскусій. Парламент, які, па ідэі, павінен быў бы адказваць за размеркаванне дзяржаўных сродкаў у адпаведнасці з меркаваннем выбаршчыкаў, фактычна пазбаўлены магчымасці ўносіць сур'ёзныя змены ў бюджэтны працэс, абмяжоўваецца роляй Ціхага выканаўцы.
Тым не менш, нягледзячы на сваю фармальнасць, беларускі бюджэт уяўляе цікавасць для даследчыкаў, паколькі дэманструе магчымасці і прыярытэты дзяржаўнай фінансавай сістэмы.
Беларусь: найбольшая прыбаўка — сілавікам
Міністэрства фінансаў Беларусі імкнецца атрымаць у бюджэт-2024 даходы ў аб'ёме 39,9 млрд рублёў, аднак плануемыя выдаткі перавысяць гэтую суму на 4,8 млрд і складуць 44,7 млрд рублёў. Дэфіцыт дзяржбюджэту не з'яўляецца нечаканым. Хутчэй, гэта стандартная сітуацыя для эканомікі, якая знаходзіцца ў крызісе. У такіх абставінах павелічэнне дзяржаўных выдаткаў, як правіла, суправаджаецца павелічэннем доўгу і ў тэорыі павінна стымуляваць жаданы эканамічны рост.
Асноўную долю дзяржаўных выдаткаў сёлета ў Беларусі складуць выплаты ў сацыяльнай сферы. На адукацыю, ахову здароўя і сацыяльнае абслугоўванне выдзелена 18% рэспубліканскага бюджэту. Аднак паколькі асноўная фінансавая нагрузка ў сацсферы кладзецца на мясцовыя бюджэты, сумарныя выдаткі на сацыяльныя патрэбы ў кансалідаваным бюджэце складуць каля паловы ўсіх дзяржаўных выдаткаў.
Неабходна, аднак, аналізаваць не толькі аб'ём сродкаў, якія выдзяляюцца, але і якасныя паказчыкі, такія як рост выдаткаў у розных сектарах. Гэтыя паказчыкі больш яскрава адлюстроўваюць прыярытэты дзяржаўнай палітыкі. У 2024 годзе выдаткі на сацыяльную сферу павялічваюцца ў межах 6-18%, а вось на абарону — на траціну.
Такім чынам, рост выдаткаў на бяспеку і абарону ў рэальным выражэнні перавысіць нават песімістычныя прагнозы па інфляцыі, у той час як бюджэтнікі, верагодна, не адчуюць, што моцна разбагацелі.
Глядзіце таксама
Расія ўкладваецца ў вайну
У адрозненне ад Беларусі, дзе парламент не з'яўляецца пляцоўкай для бюджэтных дыскусій, Расійская Федэрацыя захоўвае свой Федэральны сход у якасці месца фінансавых дэбатаў. Хоць бюджэт-2024 быў прыняты большасцю парламентарыяў, многія дэпутаты выступілі супраць.
Федэральны бюджэт Расіі на гэты год заснаваны на здагадцы, што эканоміка вырасце на 2%. Само па сабе гэта няшмат, але дазволіць значна павялічыць ваенныя выдаткі. Прычым упершыню за доўгі час выдаткі на абарону перавысяць сацыяльныя выдаткі бюджэту. У федэральным бюджэце-2024 плануецца павялічыць выдаткі на абарону амаль на 70% у параўнанні з 2023 годам. Яны складуць каля 10,8 трлн расійскіх рублёў (378 млрд беларускіх). У той жа час на сацыяльную палітыку выдзелена толькі 7,7 трлн расійскіх рублёў (269 млрд беларускіх).
Новая структура выдаткаў мае на ўвазе зацягванне паясоў у сферах нацыянальнай эканомікі, фізкультуры, спорту і сродках масавай інфармацыі. Рэгіянальную падтрымку з федэральнага цэнтра скароцяць.
У Міністэрстве фінансаў Расіі запэўніваюць, што ў бюджэце дастаткова сродкаў для рэзкага росту выдаткаў. Тым не менш многія, уключаючы дзяржаўных экспертаў, падкрэсліваюць, што для забеспячэння павялічаных выдаткаў неабходныя дадатковыя даходы. Узнікаюць сумневы адносна магчымасці павялічыць даходную частку бюджэту без дэвальвацыі расійскага рубля, павелічэння падатковага цяжару для бізнесу і насельніцтва, а таксама скарачэння Фонду нацыянальнага дабрабыту.
Глядзіце таксама
Польшча: «бабуліна дапамога» і іншыя пернікі
Выбары 2023 года ў Польшчы змянілі тамтэйшую палітычную карціну, паўплывалі і на фармаванне бюджэту-2024. Ён стаў вынікам новых палітычных дамоўленасцяў, якія вызначылі характар фінансавых прыярытэтаў. Новы ўрад вырашыў захаваць сацыяльную падтрымку, закладзеную папярэднім кабінетам, аднак значна скараціў фінансаванне дзяржаўных СМІ.
Агульныя выдаткі дзяржавы на 2024 год ацэньваюцца ў 866 млрд злотых (705 млрд беларускіх рублёў), у той час як даходы прагназуюцца на ўзроўні 682 млрд злотых (556 млрд рублёў). Гэтыя лічбы пераўзыходзяць планы папярэдняга ўрада, што запатрабавала павялічыць дэфіцыт бюджэту.
У прыярытэтах польскага бюджэту на 2024 год важнае месца займае павышэнне зарплаты для настаўнікаў і іншых дзяржаўных служачых. Сярэдняя заработная плата настаўнікаў павялічыцца на 30%, настаўнікаў пачатковага ўзроўню — на 33%. Таксама плануецца павысіць даходы іншых работнікаў дзяржаўнага сектара, уключаючы салдат і афіцэраў, у тым ліку мытнікаў — на 20%.
Грамадзяне Польшчы могуць разлічваць на павелічэнне розных сацыяльных выплат, такіх як падтрымка з дзяржаўных сродкаў у рамках праграмы «актыўныя бацькі». Гаворка ідзе аб выплаце так званага «babciowe» («бабуліна дапамога») у памеры 1500 злотых (1222 рублі). Важнымі аспектамі бюджэту-2024 таксама з'яўляюцца рост пенсійнага забеспячэння і выплаты 13-й і 14-й пенсій. Цікава адзначыць, што бюджэт прадугледжвае сродкі на вывучэнне сілезскай мовы.
Глядзіце таксама
Літва: падтрымаць настаўнікаў
Бюджэт на 2024 год выклікаў гарачыя спрэчкі ў літоўскім Сейме. 73 дэпутаты падтрымалі праект, 52 выказаліся супраць, а адзін пры галасаванні ўстрымаўся. Гэты бюджэт адказвае дэкларуемым прыярытэтам літоўскага ўрада, уключаючы адукацыю, павелічэнне асабістых даходаў, умацаванне бяспекі і інвестыцыі.
Акцыі пратэсту з патрабаваннем павысіць заработную плату ў сферы адукацыі паўплывалі на фарміраванне бюджэту Літвы на 2024 год. На адукацыю выдзелена дадаткова 390,7 млн еўра (1382 млн рублёў), з якіх 219 млн еўра (774 млн рублёў) пойдзе на павышэнне заробкаў настаўнікаў і педагагічнага персаналу, а больш за 84 млн еўра (297 млн рублёў) — на аплату працы выкладчыкаў, навуковых работнікаў і непедагагічнага персаналу.
Плануемы рост мінімальнага ўзроўню аплаты працы да 924 еўра (3268 рублёў) запатрабуе 1,7 млрд еўра (6 млрд рублёў) з бюджэту. Таксама прадугледжаны выдаткі на 12-працэнтны рост пенсійнага забеспячэння, што дадасць пенсіянерам з патрабаваным стажам у сярэднім каля 70 еўра (248 рублёў) у месяц.
Ва ўмовах росту напружанасці ў рэгіёне абаронныя выдаткі таксама павялічваюцца. Фінансаванне Міністэрства нацыянальнай абароны Літвы ў 2024 годзе вырасце ўдвая і складзе больш за 2 млрд еўра (7 млрд рублёў), што складае 2,75% ВУП Літвы.
І яшчэ: больш за 30 млн еўра (106 млн рублёў) выдзяляецца на падрыхтоўку да магчымай аварыі на Астравецкай АЭС, што падкрэслівае ўвагу да пытанняў трансгранічнай бяспекі.
Глядзіце таксама
Латвія: даходы павысяць за кошт курцоў і аматараў азартных гульняў
У Латвіі даходы бюджэту-2024, як мяркуецца, складуць 14,5 млрд еўра (51 млрд рублёў), выдаткі запланаваныя на ўзроўні 16,2 млрд еўра (57 млрд рублёў). У параўнанні з папярэднім годам даходы павялічацца на 1,76 млрд еўра (6,2 млрд рублёў), а выдаткі — на 1,54 млрд еўра (5,4 млрд рублёў). Дэфіцыт бюджэту плануецца ў памеры 1,3 млрд еўра (4,6 млрд рублёў), што складае 2,8% ад ВУП.
З улікам геапалітычнай абстаноўкі, пагроз гібрыднай вайны і эканамічных цяжкасцяў латвійскі бюджэт на 2024 год сфакусаваны на ўмацаванні нацыянальнай бяспекі і ўстойлівасці. Дадатковыя сродкі будуць накіраваныя на абарону, развіццё адукацыі і ахову здароўя. У 2024 годзе фінансаванне нацыянальнай абароны складзе 2,4% ад ВУП і будзе паступова павялічвацца да 3% ВУП да 2027 года.
Як і ў Літве, у Латвіі засяродзяцца на павышэнні заробкаў у адукацыйнай сферы. Дадатковыя сродкі накіраваны на рост заробкаў настаўнікаў. Таксама атрымаюць дадатковае фінансаванне вышэйшая адукацыя, навука і пераход на дзяржаўную мову як адзіную мову навучання.
Неабходнасць павялічваць даходы бюджэту, абумоўленая ростам выдаткаў, змушае Латвію шукаць новыя крыніцы даходаў. Для гэтага павышаюцца падатковыя стаўкі на тытунёвыя вырабы, вадкасці для электронных цыгарэт, прадукты — заменнікі тытуню, алкаголь, сферу азартных гульняў і паліва, якое выкарыстоўваецца ў спецыяльных эканамічных зонах і свабодных партах.
Глядзіце таксама
Усім цяжка, але змагаюцца з цяжкасцямі па-рознаму
Усе разгледжаныя бюджэты на 2024 год характарызуюцца перавышэннем выдаткаў над даходамі. Гэты трэнд лёгка растлумачыць высокай ступенню нявызначанасці ў эканоміцы і вастрынёй праблем бяспекі.
Акрамя таго, рост выдаткаў звязаны з электаральным цыклам. У гэтым годзе чакаюцца выбары ў Еўрапарламент, а таксама прэзідэнцкія выбары ў Літве і Расіі. У сваю чаргу, выбары, якія прайшлі ў Польшчы і Латвіі, запатрабуюць выканання палітычных абавязацельстваў, прынятых на сябе новымі лідарамі і партыямі-пераможцамі.
У кантэксце нашых параўнанняў бюджэт Беларусі на 2024 год уяўляецца, мякка кажучы, бедным і нежывым. У ім няма нават намёкаў на эканамічны рост, уліку розных пунктаў гледжання і балансу інтарэсаў.
З пазіцыі чыноўнікаў гэта ўсё таму, што мы ў коле ворагаў, «нас спрабавалі паставіць на калені, задушыць эканамічна», як падкрэсліў у навагоднім віншаванні Лукашэнка.
Але лічбы — рэч упартая. Мы бачым, што складанасці цяпер адчуваюць усе эканомікі рэгіёна, аднак розніца заключаецца ў механізмах іх пераадолення. 2024-ты ў Беларусі вырашылі абвясціць Годам якасці. Але вось якасць бюджэту нашай краіны, на жаль, пакідае жадаць лепшага.