Амерыканскі расследавальнік: «Для абвінавачанняў супраць Лукашэнкі дастаткова доказаў»

Амерыканец Эдвард Снайдэр, які расследуе вываз дзяцей з Украіны ў Беларусь, патлумачыў «Свабодзе», чаму ён лічыць дзеянні рэжыму Лукашэнкі спрыяннем генацыду і хто панясе за гэта адказнасць.

Украіна расследуе ролю Беларусі ў «гвалтоўным перамяшчэнні» дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый, паведамляла днямі агенцтва «Reuters» са спасылкай на ўкраінскага генеральнага пракурора Андрэя Косціна. На пачатку траўня «Народнае антыкрызіснае ўпраўленне» (НАУ) на сустрэчах з кіраўніцтвам Рады Еўропы і Еўрапарламента ў Страсбургу прадставіла справаздачу аб незаконным перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей у Беларусь. Паводле слоў кіраўніка НАУ, намесніка старшыні Аб’яднанага пераходнага кабінета Паўла Латушкі, дакумент змяшчае «больш за 150 старонак фактычных абставін учыненых злачынстваў, прававога абгрунтавання і доказаў».

Сярод тых, хто працаваў над дакументам па запрашэнні НАУ, — амерыканскі расследавальнік Эдвард Снайдэр. Снайдэр патлумачыў, чаму ён лічыць дзеянні рэжыму Лукашэнкі спрыяннем генацыду і хто панясе за гэта адказнасць. Прыводзім гутарку з захаваннем правапісу арыгінала.

— Што ня так з заявамі ўладаў Беларусі пра тое, што гэта гуманітарныя праграмы, якія дапамагаюць аздараўляць дзяцей?

— Дзяцей з акупаванай Расеяй Данецкай вобласьці прывозяць у лягеры адпачынку ў Беларусь, і рэжым называе гэта «аздараўленьнем» і «рэабілітацыяй». На тых фота і відэа, якія ўлады даюць у дзяржаўныя мэдыя, шмат шоу талентаў, спорту і падобных рэчаў.

Але мы ведаем, што ў такіх таталітарных рэжымах, як у Лукашэнкі і Пуціна, усё заўсёды падманліва. У самой Данецкай вобласьці дзецям прамываюць мазгі і вучаць, што яны расейцы, а Ўкраіна — гэта зло. Маё расьсьледаваньне паказала, што дзяцей, якіх прывозяць з Данецкай вобласьці ў Беларусь, працягваюць русыфікаваць.

Гэта ваеннае злачынства. Бо дзеці, якіх вывозяць, яшчэ ня ў тым узросьце, калі яны могуць самі прымаць рашэньні. У асноўным у Беларусь прывозяць дзяцей ва ўзросьце ад 12 да 15 гадоў. Гэтым займаецца фонд Аляксея Талая, прадстаўнікі якога заяўлялі, што некаторыя з гэтых дзяцей — сіроты.

На старонках салігорскага дзіцячага лягера «Дубрава» публікаваліся фота і відэа з подпісамі, што лягер наведвалі прадстаўнікі 3-й брыгады спэцназу ўнутраных войскаў МУС Беларусі. Яны паказвалі дзецям розныя практыкаваньні, у тым ліку элемэнты рукапашнага бою. Імаверна, што гэта не адзінкавы выпадак.

Сярод тых, хто апякуецца гэтай праграмай вывазу дзяцей у Беларусь, настаўніца кадэцкага корпусу ў Данецку Алёна Лявіцкая. Інтэрвію зь ёй рабілі беларускія і расейскія дзяржаўныя мэдыя. Некаторыя зь дзяцей, якіх прывозілі з Данецку ў «Дубраву», вучацца ў кадэцкім корпусе.

Прывід Гаагі ўжо блукае па Палацы Незалежнасці ў Мінску

— Ці застаюцца дзеці ў Беларусі? Ці вывозяць іх празь Беларусь у Расею?

— Большасьць дзяцей, пра якіх я даведаўся, прывозілі ў Беларусь з Данецкай і Луганскай вобласьці, а потым везьлі назад.

Тут важна разумець, што фактычна існуе дзьве праграмы. Першая — гэта гвалтоўны вываз дзяцей, якіх перадаюць у расейскія сем’і. У асноўным гэта робіцца з малымі дзецьмі ўзростам да 5 гадоў. А другая — гэта праграмы русыфікацыі і прамываньня мазгоў для старэйшых дзяцей, у асноўным для падлеткаў.

З гэтых дзяцей рыхтуюць новае пакаленьне «салдатаў ДНР», а таксама шпіёнаў і сабатажнікаў. Маё расьсьледаваньне паказала, што гэтых непаўналетніх ужо выкарыстоўваюць у зоне ваенных дзеяньняў для розных мэтаў — для дапамогі ў лягістыцы, у тым ліку для працы на вайсковых складах, для збору выведнай інфармацыі. Усё гэта наўпрост парушае Жэнэўскія канвэнцыі, якія забараняюць выкарыстоўваць дзяцей у зоне вайны. І ўлады Беларусі актыўна спрыяюць гэтым парушэньням.

— Хто адказны за вываз дзяцей?

— Галоўныя адказныя за вываз украінскіх дзяцей — гэта фактычныя кіраўнікі Расеі і Беларусі. Бо гэта не чыясьці ініцыятыва на ніжэйшым узроўні, а сыстэматычная праграма ператварэньня наступнага пакаленьня ўкраінцаў у этнічных расейцаў. І гэтую праграму праводзяць паводле загадаў Уладзімера Пуціна, але таксама і Аляксандра Лукашэнкі.

Лінія адказнасьці ідзе ад кадэцкага корпусу і лягера праз абʼяднаньне «Беларуськалій» да самога Аляксандра Лукашэнкі. Людзі зь ягонага атачэньня актыўна ўдзельнічаюць у гэтай праграме. Дзецям кажуць запісваць відэа, на якіх яны дзякуюць «шчодраму прэзыдэнту Лукашэнку за цудоўныя вакацыі ў прыгожай Беларусі».

Лукашэнка можа ўсё адмаўляць, але я знайшоў доказы, якія наўпрост зьвязваюць яго з гэтай праграмай. Ёсьць фатаздымкі, відэа, дакумэнты — пашпарты і дакумэнты на транзыт. Для абвінавачаньняў супраць самаабвешчанага прэзыдэнта Беларусі дастаткова доказаў.

Акрамя Лукашэнкі і ягоных ключавых міністраў саўдзельнікамі зьяўляецца кіраўніцтва кампаніі «Беларуськалій». Бо асноўны дзіцячы лягер, які выкарыстоўваецца ў праграме, належыць «Беларуськалію».

Фрыдман: Міжнародны крымінальны суд можа выдаць ордар і на Лукашэнку

— Чаму НАУ запрасіў менавіта вас і як вы зьбіраеце інфармацыю?

— Я атрымаў адукацыю ў ЗША — маю ступень магістра ў абарончых і стратэгічных дасьледаваньнях з акцэнтам на вайсковую выведку. Калі ў 2022 годзе пачалася вайна, я з Вашынгтону прыехаў спачатку ў Польшчу, дзе працаваў у гуманітарнай праграме, дзе займаўся ацэнкай рызыкаў і лягістыкай, а потым на некалькі месяцаў далучыўся да Інтэрнацыянальнага легіёну тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны як выведнік. У легіёне ў асноўным добраахвотнікі з заходніх краінаў, якія адгукнуліся на заклік змагацца за свабоду Ўкраіны і ўсёй Эўропы.

Калі ўзімку мінулага году была вызваленая Харкаўская вобласьць, я вырашыў, што мой досьвед можа быць патрэбны іншым людзям, у тым ліку беларусам. Бо я лічу, што вынік вайны ўжо вызначаны. Украіна пераможа Расею — гэта толькі пытаньне часу. Я атрымаў кантакты офісу Паўла Латушкі і далучыўся да ягонай каманды як незалежны расьсьледнік.

Калі зьвесткі пра гэтае расьсьледаваньне дайшлі да адміністрацыі Лукашэнкі, ягоныя прапагандысты памянялі асноўную гісторыю, зрабіўшы выгляд, што гэта міжнародная, інклюзіўная праграма.

— Ці могуць шараговыя ўдзельнікі праграмы лічыць, што сапраўды ўдзельнічаюць у добрай справе дапамогі дзецям?

— У любым генацыдзе заўсёды ёсьць людзі, якія сьвядома хочуць застацца неінфармаванымі. Падчас Нюрнбэрскага працэсу шмат хто з нацыстаў казаў, што проста выконваў загады альбо ня ведаў, што адбываецца.