Год гістарычнай памяці: затрыманні, экстрэмісцкія кнігі, зруйнаваныя помнікі і пахаванні
Закрылі Чырвоны касцёл, прыбралі барэльеф Каліноўскага і прыраўнялі «Жыве Беларусь» да нацызму. Чым займаліся беларускія ўлады ў год гістарычнай памяці?
Заканчваецца 2022 год, які быў абвешчаны ў Беларусі годам гістарычнай памяці. За гэты час беларускія ўлады зрабілі шмат: знеслі пару будынкаў, прыбралі барэльефы Геніюш і Каліноўскага, забаранілі кнігі па гісторыі Беларусі і ўнеслі фразу «Жыве Беларусь» у спіс нацысцкай сімволікі. Яшчэ былі сустрэчы, лекцыі і помнік Аляксандру Неўскаму. «М*дыязона» падводзіць вынікі 2022-га: як прайшоў год, што было знішчана, што з’явілася.
Прыраўнялі «Жыве Беларусь» да нацысцкага вітання
Фразу ўнеслі ў пералік нацысцкай сімволікі, які абнавілі сёлета і павялічылі ў пяць разоў. «Жыве Беларусь» прыраўнялі да вітання Гітлера: у тэксце пастановы сказана, што вокліч «Жыве Беларусь» выконваецца разам з падняццем правай рукі з выпрастанай далонню.
Упершыню фраза прагучала ў вершы Янкі Купалы, напісаным у 1905-1907 гадах:
«А вот як не любіць гэта поле, і бор,
І зялёны садок, і крыклівую гусь!..
А што часам тут страшна заенча віхор, —
Гэта енк, гэта крык, што жыве Беларусь!»
Прызналі кнігі па гісторыі Беларусі экстрэмісцкімі
У спісе экстрэмісцкіх матэрыялаў у год гістарычнай памяці апынуліся адразу некалькі кніг па беларускай гісторыі. Сярод іх — кніга геральдыста Віктара Ляхара «Военная история Беларуси. Герои. Символы. Цвета», прысвечаная ваеннай сімволіцы ў Беларусі ў розныя гістарычныя перыяды.
Экстрэмісцкай таксама стала кніга «Айчына: Маляўнiчая гісторыя» Уладзіміра Арлова — кніга па гісторыі Беларусі для дзяцей і падлеткаў. Книга пісьменніка Анатоля Тараса «Беларусь на распутье» таксама трапіла ў гэты спіс.
Замыкаюць спіс папаўненняў ў экстрэмісцкіх матэрыялах антыўтопія Альгерда Бахарэвіча «Сабакі Эўропы» і «Беларуская нацыянальная ідэя» аўтарства Змітра Лукашука і Максіма Гарунова.
Вымусілі незалежныя выдавецтвы спыніць працу
У кнігарню «Кнігаўка» выдавецтва «Янушкевіч» у дзень адкрыцця прыйшлі прапагандысты Людміла Гладкая і Рыгор Азаронак, пасля чаго ў краме прайшоў ператрус. Некаторыя кнігі канфіскавалі, а выдаўца Андрэя Янушкевіча і супрацоўніцу крамы і аўтара падкаста «Белліт» Насту Карнацкую затрымалі. Яны адбылі некалькі адміністрацыйных арыштаў, пасля чаго Андрэй Янушкевіч з’ехаў з Беларусі.
Акрамя таго, зачынілася незалежнае беларускае выдавецтва «Галіяфы» — яго дзейнасць спыніў Мінінфарм. «Галіяфы» было заснавана ў 2007 годзе паэтам і мастаком Змітром Вішнёвым і пісьменнікам Міхаілам Башурам.
Таксама ў год гістарычнай памяці пачаўся працэс ліквідацыі выдавецтва «Лімарыус», заснаванага ў 1996 годзе палітолагам і літаратуразнаўцам Аляксандрам Фядутам. Фядуту асудзілі да 10 гадоў калоніі, абвінаваціўшы ў змове з мэтай захопу ўлады.
Пералічаныя выдавецтвы друкавалі кнігі беларускіх класікаў і сучасных аўтараў, гістарычную, мастацкую і навуковую літаратуру.
Прыбралі барэльефы Геніюш, Каліноўскаму і іншым беларускім дзеячам
З ініцыятывы праўладнай і прарасійскай актывісткі Вольгі Бондаравай у музеі Анатоля Белага ў Старых Дарогах прыбралі бюсты і памятныя дошкі беларускіх паэтак і пісьменніц Ларысы Геніюш і Наталлі Арсенневай, заснавальнікаў «Нашай Н*вы» братоў Луцкевічаў, Кастуся Каліноўскага і дзеячаў БНР.
Акрамя партрэтаў, з фасада музея прыбралі шыльду з цытатай Францішка Багушэвіча: «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмерлі».
Пра «зачыстку» Бондарава напісала ў сваім тэлеграм-канале: «Мы ж дзякуем сябрам ваенна-гістарычнага таварыства, падпалкоўніку КДБ у адстаўцы Емяльяну Мікалаевічу Ляпешку, Аляксандру Стэфанавічу Плавінскаму, а таксама неабыякавым жыхарам Старых Дарог і чыноўнікам, якія па сціпласці сваёй пажадалі застацца не названымі, за актыўную грамадзянскую пазіцыю і непрымірэнчую барацьбу з неанацызмам».
Закрылі доступ у Чырвоны касцёл, маліцца там цяпер нельга
У пачатку кастрычніка КУП «Мінская спадчына» скасавала дамову бязвыплатнага карыстання з суполкай Рымска-каталіцкай парафіі Святога Сымона і святой Алены.
Вернікаў абавязалі цягам некалькіх дзён забраць з храма сваю маёмасць. Доступ у касцёл зачынілі з-за пажару напярэдадні, які адбыўся, паводле версіі МНС, праз узгаранне праводкі. Тэлеграм-канал Матолькі са спасылкай на ўласныя крыніцы пісаў, што пасля пажару ў будынку былі выбітыя дзве шыбы, а акрамя следчых да касцёла прыязджалі супрацоўнікі АМАП, якія перакрылі падыходы да плошчы нават супрацоўнікам МНС. Таксама, паводле інфармацыі канала, з храма пасля пажару канфіскавалі камп’ютары і сістэму відэаназірання.
Мінгарвыканкам забараніў вернікам маліцца ў крытай галерэі храма, ва ўнутраным дворыку і нават ля самога будынка касцёла (на думку ўладаў, малітва ля будынка касцёла — гэта ўжо масавае мерапрыемства).
Разбурылі пахаванні салдат польскай Арміі Краёвай
У Гродзенскай вобласці за некалькі месяцаў знішчылі пахаванні салдат польскай Арміі Краёвай. Пра такія выпадкі вядома ў Ёдкавічах, Багданах, Бабровічах, Іўі, Дындылішках, Ашмянах і Мікулішках. Недзе магілы зраўнялі з зямлёй будаўнічай тэхнікай, у Ёдкавічах магільныя пліты былі выкрадзеныя, а парэшткі пахаваных жаўнераў дасталі з-пад зямлі.
Знішчэнне пахаванняў суправаджалася падтрымкай і ўхваленнем прапагандыстаў. Праўладны палітолаг Пётр Пятроўскі, напрыклад, прапанаваў лічыць Армію Краёву экстрэмісцкай арганізацыяй.
Гісторык, запрошаны лектар Еўрапейскага ўніверсітэта Віядрына ў Франкфурце-на-Одэры Аляксей Братачкін тлумачыў «М*дыязоне», чаму разважаць такім чынам няправільна.
«Стаўленне [да Арміі Краёвай] фармуецца зыходзячы з таго, што рабілі яе прадстаўнікі ў дачыненні да грамадзянскага насельніцтва, да нацыстаў, да пытання пра межы Беларусі, да савецкага ўплыву і гэтак далей. …Армія Краёва ваявала і з нацыстамі, і — у залежнасці ад палітычнай сітуацыі — з Саветамі. У гэтым часта была трагедыя. Гісторык Яўген Мірановіч апісваў сітуацыю ў Заходняй Беларусі ў перыяд Другой сусветнай вайны як "вайну ўсіх супраць усіх". Уявім у гэтай сітуацыі грамадзянскае насельніцтва, яго лёс», — разважае гісторык.
Знішчылі некалькі старадаўніх будынкаў і брукаванку
Будынак вінзавода ў Бабруйску, напрыклад, быў пабудаваны ў канцы XIX стагоддзя і быў гарадской славутасцю. Ён не атрымаў статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці, хоць жыхары горада некалькі разоў звярталіся з такой просьбай да мясцовых уладаў і ў Міністэрства культуры. У выніку будынак прызналі аварыйным і ўзарвалі.
Падобным чынам развіваліся падзеі і вакол старадаўняй сінагогі ў Мсціславе. Будынак быў пабудаваны ў пачатку XX стагоддзя, служыў мясцовай славутасцю і нагадваў пра габрэйскую спадчыну рэгіёну. Сінагогу прадалі за адну базавую велічыню, а потым знеслі — у год гістарычнай памяці.
Пад Стоўбцамі знішчылі ўчастак дарогі з брукам. На гэта звярнуў увагу мясцовы жыхар Валерый Дранчук, які раней дамогся надання статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці адрэзку з брукаванкай, але ў іншым месцы.
Затрымалі супрацоўнікаў арганізацыі, якая аднаўляла сядзібу
Кіраўніцтва арганізацыі «Маёнтак Падароск» — Юрыя Меляшкевіча і дырэктара Дзмітрыя Карабача — затрымалі па крымінальнай справе. Іх абвінавацілі ў нявыплаце падаткаў і страхавых узносаў з зарплаты работнікаў на амаль 400 тысяч рублёў. Арганізацыя займалася аднаўленнем сядзібы Чачотаў-Бохвіцаў у аграгарадку Падароск Ваўкавыскага раёна.
У арганізацыі абвінавачванні не прызналі і назвалі «поўнай хлуснёй». Юрый Меляшкевіч быў таксама намеснікам старшыні аб’яднання «БНФ "Адраджэнне"» і актывістам ініцыятывы «За Свабоду». Абедзве гэтыя арганізацыі зараз ліквідаваныя.
Правялі лекцыі і выбралі найлепшага паштальёна
У год гістарычнай памяці беларускія ўлады правялі цэлы комплекс мерапрыемстваў для таго, каб гэтую памяць захаваць. На сайце «Белта», напрыклад, больш за тысячу матэрыялаў па тэме «Год гістарычнай памяці». Большая частка з іх прысвечана перыяду пасля 1941 года.
Улады абнаўлялі метадычныя дапаможнікі для школьнікаў, праводзілі лекцыі і сустрэчы, адкрывалі помнікі і мемарыяльныя дошкі героям Вялікай Айчыннай вайны.
Рэспубліканскі конкурс прафесійнага майстэрства работнікаў аб’ектаў паштовай сувязі таксама прысвяцілі году гістарычнай памяці. У верасні «Белта» пісала пра Ганну Пабедную — дзяўчына стала найлепшым паштальёнам Беларусі.
У Пінску да года гістарычнай памяці прымеркавалі лёгкаатлетычны забег па старым горадзе, а ў Мінску — велапрабег. Яго адначасова прысвяцілі і Году гістарычнай памяці, і Дню без аўтамабіля.
У Віцебску «цяжкія» падлеткі бегалі і збіралі аўтамат Калашнікава на хуткасць таксама з нагоды Года гістарычнай памяці.
Дазволілі адкрыць помнік чалавеку, які не мае дачынення да Беларусі
У Мінску насупраць амбасады Расіі ўсталююць помнік князю Аляксандру Неўскаму. Пасол РФ у Беларусі Барыс Грызлоў заявіў, што ад РФ у праекце будзе браць удзел Расійскае ваенна-гістарычнае таварыства, а таксама дыпламаты. Помнік абяцаюць адкрыць у лістападзе наступнага года. Дарэчы, помнік Аляксандру Неўскаму ўжо ёсць у Беларусі, ён усталяваны ў Віцебску.
Выпусцілі кнігу пра генацыд
Салідную частку павесткі дзяржмедыяў сёлета займала тэма генацыду беларускага народа. Генпракурор Беларусі Швед выпусціў па тэме кнігу, у школах увялі факультатыў па ёй, а па краіне прайшлі прэзентацыі.
У кнізе праводзяцца паралелі паміж пратэстамі ў Беларусі і дзеяннямі нацыстаў падчас Другой сусветнай вайны. На вокладцы размешчаныя два здымкі — фота з вайны побач з фота пратэстаў 2020 года. Другое фота належыць выданню «Наша Н*ва», і, акрамя парушэння аўтарскіх правоў, гэта яшчэ і распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў, з пункту гледжання беларускага заканадаўства.