Пуцінская «гібель багоў»: удар адплаты і ядзерная зіма
Маючы справу з вар'ятамі, свет мусіць разглядаць усе магчымыя, нават самыя дзікія сцэнарыі развіцця падзей, піша партал «Наше мнение». У тым ліку і помсту Пуціна за паразу.
У выпадку паразы Пуціна свет можа чакаць ядзерная зіма. Ілюстрацыйная выява: «Midjourney»
Няўдалы чэрвеньскі мяцеж ПВК «Вагнера» разам з зацяжной вайной ва Украіне аднавілі асцярогі сусветнай супольнасці адносна бяспекі расійскага ядзернага арсенала.
Гісторыя сведчыць, што параза Расіі ў войнах, уключаючы руска-японскую вайну 1904-1905 гадоў, Першую сусветную вайну і ўварванне ў Афганістан у 1979-1989 гадах, прыводзіла да ўнутраных узрушэнняў, якія завяршаліся ў рэшце рэшт зменай рэжыму. Напад прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна на Украіну выклікае страхі з нагоды верагоднага паўтарэння гісторыі, на гэты раз ужо з элементамі ядзернай пагрозы, якая нашмат пераўзыходзіць пагрозу, што ўзнікла пасля развалу СССР.
Перспектывы палохаюць. Калі фіяска Расіі ва Украіне падарве легітымнасць Пуціна, то якім чынам ЗША (і свет у цэлым) павінны будуць рэагаваць на рызыку «непадкантрольных ядзерных боепрыпасаў» («loose nukes») або на пагрозу помсты кіраўніка, які вырашыў перад падзеннем націснуць на ядзерную кнопку?
Глядзіце таксама
Яснасці няма, але можна знайсці патэнцыйны адказ нечаканай крыніцы — у выніковым дакладзе Дзярждэпартамента ЗША пра ўрокі Афганістана. У рассакрэчанай версіі гэтага даклада, апублікаванай у чэрвені, утрымліваюцца развагі над урокамі няўдалага завяршэння ваеннай місіі ЗША ў гэтай краіне і прапануюцца рэкамендацыі па паляпшэнні антыкрызіснага планавання.
Падчас унутраных звад заўсёды з'яўляецца прывід пагрозы, што ядзерная зброя можа трапіць не ў тыя рукі. Падчас дэзінтэграцыі Савецкага Саюза тагачасны дзяржсакратар ЗША Джэймс Бэйкер, памятаючы пра пагрозу міжрэспубліканскіх канфліктаў, выказваў асцярогу, што СССР можа ператварыцца ў «Югаславію з ядзернымі ракетамі».
На самой справе ў 1990 годзе дысідэнты паспрабавалі захапіць ядзерную зброю ў ваколіцах Баку. А праз год, калі няўдалы дзяржпераварот з мэтай звяржэння Міхаіла Гарбачова выключыў савецкага кіраўніка з ланцужка ядзернага камандавання, кантроль над ЯЗ перайшоў да ваеннага персаналу, звязанага з «путчыстамі». Зрэшты, падобныя рызыкі не з'яўляюцца ўнікальна расійскімі: у перыяды ўнутраных беспарадкаў спробы захапіць кантроль над ядзернай зброяй прадпрымаліся ў французскім Алжыры, у Кітаі і Пакістане.
Усе спробы аказаліся беспаспяховымі праз спалучэнне цэлага шэрагу фактараў (ад эфектыўнай абароны да стрыманасці розных праціўнікаў). І таму можна зрабіць выснову, што будучы палітычны хаос у Расіі неабавязкова паставіць пад пагрозу бяспеку найбуйнейшага ў свеце ядзернага арсенала. Больш за тое, у апошнім «Аглядзе ядзернай палітыкі», апублікаваным Міністэрствам абароны ЗША ў 2022 годзе, гэтая тэма наогул не згадваецца, роўна як і ў «Штогадовай ацэнцы пагроз выведвальнай супольнасцю ЗША», апублікаванай у лютым 2023 года.
Між тым мяцеж ПВК «Вагнера», які праваліўся ў чэрвені, адрадзіў асцярогі адносна ўразлівасці расійскіх арсеналаў. Як мяркуецца, найміты Яўгена Прыгожына наблізіліся да ядзернага аб'екта «Варонеж-45». Калі неўзабаве пасля гэтага дзяржсакратара ЗША Энтані Блінкена спыталі, ці гатовыя ЗША да падзення пуцінскага ўрада і наколькі надзейная ахова ядзерных арсеналаў Расіі, той адказаў: «Мы заўсёды рыхтуемся да ўсіх непрадбачаных сітуацый. Што тычыцца таго, што адбываецца ў Расіі, то гэта ўнутраная справа расійцаў, якую ім самім вырашаць».
Глядзіце таксама
Пакідаючы ў баку няпэўнасць выразу «ўсе непрадбачаныя сітуацыі», давайце разгледзім тры сцэнарыі, якія могуць прывесці да ядзернага канфлікту: палацавы пераварот, узброены захоп базы з ядзернай зброяй, ядзерны суіцыд. Першы сцэнарый выклікае найменшую заклапочанасць. Калі вышэйшыя вайсковыя афіцэры або службы бяспекі Расіі пазбавяць Пуціна ўлады і атрымаюць кантроль над стратэгічнай і тактычнай зброяй, ядзерны статус-кво, хутчэй за ўсё, захаваецца. Зрэшты, любы ўнутраны разлад можа павялічыць страхі адносна магчымых намераў, а таксама адносна камандавання і кантролю.
Шанцы, што нейкія дзеячы без належных паўнамоцтваў (будзь гэта вайскоўцы, якія выйшлі з-пад кантролю, прыватныя арміі або незадаволеныя прадстаўнікі этнічных меншасцей) захопяць непашкоджаныя ядзерныя бомбы і дэтануюць іх, надзвычай малыя, але не роўныя нулю. Для гэтага ім давядзецца прарваць шмат узроўняў бяспекі, пачынаючы з сіл абароны на ядзерных аб'ектах.
Акрамя таго, большасць відаў тактычнай ЯЗ (важным выключэннем з'яўляюцца гравітацыйныя бомбы) знаходзяцца ў разабраным стане, і ў іх ёсць лічбавыя замкі, якія прадухіляюць дэтанацыю. Нарэшце, хоць такую зброю можна дастаўляць самалётамі, грузавікамі або караблямі, іх мантаж для дастаўкі ракетамі магчымы толькі пры ўдзеле дэпартамента расійскага Мінабароны, кіраўніка ядзерным арсеналам краіны. Аднак у выпадку, калі гэтыя праблемы з каардынацыяй будуць пераадолены, наступствы могуць быць катастрафічнымі.
Найбольшую трывогу выклікае сцэнар пуцінскай «гібелі багоў» («Götterdämmerung»). Ужо шмат гадоў Пуцін увесь час шкадуе пра развал СССР і нават назваў гэтую падзею «найвялікшай геапалітычнай катастрофай стагоддзя». Ён настойвае, што Украіна — гэта частка расійскай «Радзімы». Калі Крэмль сутыкнецца з паразай ва Украіне ці з сур'ёзнымі беспарадкамі ўнутры краіны, то ці будуць Пуцін і яго асяроддзе проста сядзець, змірыўшыся з правалам, ці ж яны наважаць адпомсціць Захаду, у тым ліку шляхам ядзернай адплаты?
Глядзіце таксама
Хтосьці можа запярэчыць, што падобныя сцэнары больш пасуюць для кіно, чым для палітыкі. Але ў ХХІ стагоддзі ўжо здарыўся цэлы шэраг крызісаў, якія раней немагчыма было ўявіць: тэракты 11 верасня, «Арабская вясна», пад'ём «ІДІЛ», вяртанне ў Еўропу траншэйных войнаў у стылі Першай сусветнай вайны, а зусім нядаўна — напад ХАМАСа на Ізраіль. На гэтым фоне патэнцыйная ядзерная пагроза з боку Расіі ўжо не выглядае чымсьці зусім неверагодным.
Галоўная праблема заключаецца ў адсутнасці палітычных інструментаў для змякчэння ядзерных рызык, якія ўзнікаюць праз унутраныя ўзрушэнні ў іншай краіне. На гэтым кірунку ў Амерыкі быў адзін поспех, хоць гаворка ішла пра зброю масавага паражэння ў больш шырокім сэнсе: ліквідацыя — з дапамогай ваеннага запалохвання — амаль усёй хімічнай зброі ў Сірыі ў 2013 годзе. Гэты падыход спрацаваў, таму што ва ўрада Сірыі не было магчымасці нанесці «ўдар адплаты», а Крэмль не хацеў кідаць выклік Амерыцы ў інтарэсах свайго хаўрусніка. Аднак сёння цалкам можна сабе ўявіць, як параненая Расія націскае на ядзерны курок у сітуацыі, калі Амерыка выступае з ваеннай пагрозай.
Менавіта таму амерыканскім уладам трэба пачынаць з нуля. І вельмі ўдала, што даклад Дзярждэпартамента пра хаатычны вывад войскаў з Афганістана змяшчае рэкамендацыі па паляпшэнні антыкрызіснага планавання. Даклад заклікае стварыць «абсталяваную каманду патэнцыйнага праціўніка ("чырвоная каманда"), якая будзе кідаць выклік прынятым палітычным дапушчэнням, асабліва тым, якія ўплываюць на антыкрызіснае планаванне».
Глядзіце таксама
Акрамя таго, ён заклікае гарантаваць, што «высокапастаўленыя афіцыйныя асобы чуюць максімальна шырокі спектр меркаванняў, уключаючы тыя, якія супярэчаць прынятым дапушчэнням або ставяць пад сумнеў мудрасць ключавых палітычных рашэнняў». Для развіцця мышачнай памяці становіцца імператывам удзел прэзідэнта ў падрыхтоўчай дзейнасці (напрыклад, сімуляцыйных вучэннях). Акрамя таго, каб прадухіліць панаванне групавога мыслення, вопытныя знешнія эксперты, уключаючы прадстаўнікоў NATO, абавязкова павінны ўдзельнічаць у падрыхтоўцы да горшых сцэнарыяў будучыні.
Было б наіўна спадзявацца, што расійскі ўрад або амерыканская дыпламатыя змогуць прадухіліць ядзерную вайну ў выпадку сур'ёзнай пагрозы для палітычнага выжывання Пуціна. Рызыка, што кульмінацыяй непрыемнасцей Расіі ва Украіне можа стаць ядзерны нігілізм, патрабуе правядзення Амерыкай не меншага, чым сістэмная рэвізія варыянтаў дзеянняў.