Журналісты выйгралі справу супраць Беларусі
Камітэт ААН па правах чалавека разгледзеў звароты чатырох беларускіх журналістаў і прызнаў Беларусь вінаватай у парушэнні іх правоў на законнае права збіраць і распаўсюджваць інфармацыю, замацаванае артыкулам 19 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах.
У Камітэт ААН па правах чалавека праз сваіх прававых адвакатаў колькі часу таму звярталіся Таццяна Смоткіна, Зміцер Лупач (праваабаронца Павел Левінаў), Тамара Шчапёткіна і Ларыса Шчыракова (праваабаронца Леанід Судаленка), паведамляе прэс-служба Беларускай ас*цыяцыі журналістаў.
Сутнасць іх скаргі палягала ў тым, што Беларусь парушыла правы журналістаў на свабоду выказвання думкі. Краіна прыцягнула гэтых журналістаў да адказнасці і наклала на ўсіх адміністрацыйныя штрафы быццам за распаўсюджванне прадукцыі СМІ без адпаведнай акрэдытацыі.
14 сакавіка 2023 года Камітэт разгледзеў іх скаргі па сутнасці.
У Камітэце адзначылі, што частка трэцяя артыкула 19 Пакта дазваляе абмежаванне свабоды выказвання меркаванняў, у тым ліку свабоды выказвання і распаўсюджвання інфармацыі і ідэі толькі ў той ступені, у якой гэта прадугледжана законам, і толькі калі яны неабходныя для павагі правоў і рэпутацыі іншых асоб; для абароны нацыянальнай бяспекі або грамадскага парадку, або здароўя і маральнасці насельніцтва.
Любое абмежаванне свабоды выказвання меркаванняў не павінна насіць празмерны характар, гэта значыць павінна быць найменш навязлівым сярод мер, якія могуць дасягнуць адпаведнай абарончай функцыі і быць прапарцыянальнымі інтарэсам, якія трэба абараняць.
Камітэт прапанаваў Беларусі прадэманстраваць, што абмежаванні правоў журналістаў у адпаведнасці з артыкулам 19 Пакта былі неабходнымі і прапарцыянальнымі. На што атрымаў адказ ад улад Беларусі, што ўсе журналісты быццам бы парушылі ўнутрыбеларускі «Закон аб СМІ» і працавалі без акрэдытацыі.
Камітэт звярнуў увагу на тое, што ў дадзеным выпадку да аўтараў былі прыменены адміністрацыйныя пакаранні: буйныя штрафы на падставе «Закона аб СМІ», які цягне за сабой забарону ажыццяўляць журналісцкую дзейнасць у Беларусі з далейшай публікацыяй у замежных СМІ без акрэдытацыі ў якасці прадстаўніка замежных СМІ.
У гэтай сувязі Камітэт па правах чалавека звяртае ўвагу на артыкул 34 Канстытуцыі Беларусі аб свабодзе меркаванняў і іх выказвання і прама сцвярджае, што агульныя дзяржаўныя сістэмы рэгістрацыі або ліцэнзавання журналістаў несумяшчальныя з часткай 3 артыкула 19 Пакта.
Абмежаваныя схемы акрэдытацыі дапушчальныя толькі пры неабходнасці прадастаўлення журналістам прывілеяванага доступу да пэўных фактаў.
Як зазначае Камітэт, пакаранні ўладамі Беларусі журналістаў грунтаваліся на ўнутраным праве. Аднак ні дзяржава-ўдзельнік, ні нацыянальныя суды не далі тлумачэнняў таго, чым такія абмежаванні былі апраўданы ў адпаведнасці з умовамі неабходнасці і прапарцыянальнасці, як выкладзена ў частцы 3 артыкула 19 Пакта, і ці былі неабходныя і прапарцыянальныя накладзеныя пакаранні (г.зн. адміністрацыйныя штрафы), нават калі грунтаваліся на законе, у адпаведнасці з любой з законных мэт, пералічаных у згаданым палажэнні. Таму ён робіць выснову, што правы аўтараў у адпаведнасці з часткай 2 артыкула 19 Пакта былі парушаны.
Такім чынам, Беларусь абавязана прыняць адпаведныя меры для кампенсацыі прызначаных журналістам штрафаў ды іншых судовых выдаткаў, панесеных аўтарамі ў сувязі з нацыянальным разбіральніцтвам. Дзяржава таксама абавязана прыняць усе неабходныя меры для прадухілення падобных парушэнняў, якія могуць адбыцца. У сувязі з гэтым Камітэт адзначае, што меў справу з падобнымі зваротамі ў дачыненні да тых жа законаў і практыкі дзяржавы-ўдзельніцы, таму Беларусь павінна перагледзець сваю нарматыўную базу, у прыватнасці «Закон аб сродках масавай інфармацыі» з мэтай забеспячэння поўнага карыстання правамі, прадугледжанымі артыкулам 19 Пакта.
Камітэт па правах чалавека спадзяецца атрымаць ад Беларусі на працягу 180 дзён інфармацыю аб прынятых мерах.
Скарга ў ААН журналістамі была даслана задоўга да падзей 2020 года ў Беларусі, яшчэ да глабальнай зачысткі ўладамі ўсіх незалежных СМІ.
З аднаго боку, гэта добрая навіна. Але не трэба забываць, што цяпер за кратамі ў Беларусі зняходзяцца 33 прадстаўнікі СМІ. Усе яны прызнаны палітычнымі вязнямі. Сярод іх — і Ларыса Шчыракова. Супраць затрыманай былой журналісткі ўлады яшчэ ў канцы 2022 года пачалі крымінальную справу.
За кратамі — і гомельскі праваабаронца Леанід Судаленка. Яго нават уключылі ў спіс экстрэмістаў. Праваабаронцу сілавікі затрымалі ў студзені 2021 года. У лістападзе 2022 года года суддзя Сяргей Салоўскі асудзіў яго да 3 гадоў калоніі агульнага рэжыму. У зняволенні праваабаронца вымушаны працаваць рознарабочым на дрэваапрацоўцы.